رساله توضيح المسائل

چاپ جديد با تصحيحات

بسم الله الرحمن الرحيم

«الحمد لله ربّ العالمين والصّلوة والسّلام على سيّدنا ونبيّنا أبى القاسم محمّد وآله الطّاهرين ولعنة الله على أعدائهم أجمعين إلى يوم الدّين».

احكام تقليد

مسأله : در اصول دين انسان بايد يقين و اعتقاد جزمى داشته باشد و اين يقين از هر دليل و طريقى حاصل شود كفايت مى كند. چه به واسطه استدلال و برهان باشد يا از گفته والدين و مبلّغين. هر چند نتواند استدلال كند.

مسأله : انسان در احكام غير ضرورى دين يا بايد مجتهد باشد و بر طبق اجتهاد خودش عمل نمايد و يا از مجتهد تقليد كند يعنى به دستور او رفتار نمايد. و يا در صورتى كه آشنا به كيفيت احتياط است عمل به احتياط كند به طورى كه يقين كند تكليف خويش را انجام داده است مثلاً; اگر عده اى از مجتهدين عملى را حرام مى دانند و عده ديگر مى گويند حرام نيست آن عمل را انجام ندهد و اگر عملى را بعضى واجب و بعضى مستحب مى دانند انجام دهد و همچنين واجب است در كيفيت احتياط نيز احتياط كند. يعنى چنانچه احتياط از چند طريق ممكن باشد بايد طريقى را اختيار نمايد كه مطابق با احتياط باشد.

مسأله : مكلّفى كه مجتهد نباشد و اعمال خود را بدون تقليد انجام دهد و تقليد هم نكند اعمال او باطل است يعنى نمى تواند به آن اكتفا كند وبايد طبق مسأله 13 عمل كند.

مسأله : تقليد در احكام; عمل نمودن به دستور مجتهد است و از مجتهدى بايد تقليد كرد كه: مرد بالغ، عاقل، شيعه دوازده امامى، حلال زاده، زنده و عادل باشد و مقصود

از عدالت آن است كه قدرت نفسانيه اى بر انجام واجبات و ترك گناهان كبيره داشته باشد. و احتياط واجب آن است كه مرجع تقليد حريص به دنيا نباشد و لازم است از مجتهدين ديگر اعلم باشد يعنى در فهميدن حكم خدا از همه مجتهدين عصر خودش عالمتر باشد.

مسأله : يكى از راه هاى شناخت عدالت حسن ظاهر است. يعنى با او رفت و آمد و معاشرت داشته باشد و در شرايط مختلف او را ديده باشد كه مسائل شرعى را رعايت مى كند و يا همسايگان و اهل محل خوبى او را تصديق كنند.

مسأله : در صورتى كه دو مجتهد از نظر علمى مساوى باشند احتياط لازم آن است كه از كسى كه اتقى و اورع است تقليد كند.

مسأله : مجتهد اعلم را از سه راه مى توان شناخت:

اوّل: خود انسان يقين و يا اطمينان پيدا كند، مانند اينكه انسان خود از اهل خبره باشد و بتواند مجتهد اعلم را بشناسد.

دوّم: دو نفر عالم عادل كه مى توانند مجتهد اعلم را تشخيص دهند اعلم بودن كسى را تصديق نمايند بشرط آنكه دو نفر عالم عادل ديگر با گفته آنان مخالفت ننمايند.

سوّم: اجتهاد و اعلم بودن شخصى به حدّى شايع باشد كه از آن شيوع و شهرت براى انسان علم يا اطمينان حاصل شود.

مسأله : اگر شناختن اعلم مشكل باشد بايد از كسى تقليد نمايد كه گمان به اعلم بودن او دارد بلكه اگر احتمال ضعيفى بدهد كه كسى اعلم است و احتمال اعلم بودن ديگرى را ندهد بايد از همان كس تقليد نمايد و همينطور اگر علم داشته باشد كه مثلاً دو نفر يا مساوى در علم هستند و يا يكى از آنها به طور معين، احتمالاً اعلم است و احتمال اعلميّت ديگرى را ندهد، بايد از آن شخص معين تقليد نمايد و اگر چند نفر در نظر او اعلم از ديگران و با يكديگر مساوى باشند بايد از يكى از آنان تقليد كند.

مسأله : بدست آوردن فتوى مجتهد سه راه دارد:

اوّل: شنيدن از خود مجتهد.

دوّم: شنيدن از دو نفر عادل كه فتواى مجتهد را نقل مى كنند، و اكتفا به خبر دادن يك نفر عادل اشكال داردمگر آنكه از قول او علم يا اطمينان حاصل شود.

سوّم: ديدن فتوا در رساله مجتهد در صورتى كه انسان بدرستى آن رساله اطمينان داشته باشد يعنى بداند كه تمام رساله را خود مجتهد و يا افراد مورد وثوق وى ملاحظه نموده اند.

مسأله : تقليد فقط در واجبات و محرمات لازم است اما تقليد در مستحبات واجب نيست، مگر اينكه مستحبى باشد كه در آن احتمال وجوب باشد.

مسأله : تا انسان يقين نكند كه فتواى مجتهد عوض شده است مى تواند به آنچه در رساله نوشته شده عمل نمايد و اگر احتمال دهد كه فتواى وى عوض شده جستجو لازم نيست.

مسأله : باقى ماندن بر تقليد ميت جايز است در صورتيكه مجتهد ميت و مجتهد حىّ مساوى در علم باشند. و چنانچه يكى از آن دو اعلم باشد تقليد از اعلم لازم است. و در باقى ماندن بر تقليد ميت فرقى بين مسائلى كه عمل نموده و مسائلى كه عمل ننموده، وجود ندارد.

مسأله : رجوع كردن از مجتهد زنده به مجتهد زنده ديگر در صورت تساوى آنها جايز است، و اگر ديگرى اعلم باشد، رجوع به او واجب است.

مسأله : وقتى فتواى مرجع تقليد تغيير كرد عمل كردن مقلّد به فتواى قبلى جايز نيست ولى اگر فتواى قبلى مطابق احتياط باشد عمل به آن بنابر احتياط مانعى ندارد.

مسأله : اگر مكلّفى مدّتى عبادات خويش را بدون تقليد انجام داده و مقدار آن عبادات را نداند در اين صورت اگر بداند آن عبادات را مطابق با فتواى مجتهدى كه بايد از او تقليد مى كرده است، انجام داده، آن عبادات صحيح است و در غير اين صورت واجب است به مقدارى كه يقين به فوت آن دارد قضاء كند، البته در صورتى كه مرجع تقليد فعلى او قضا را واجب بداند، و احتياط مستحب اين است كه به مقدارى قضا كند كه علم به برائت ذمه پيدا كند.

مسأله : واجب است بر مكلف كه در مسأله لزوم «تقليد از اعلم» يا «عدم لزوم» آن از يك مجتهد اعلم تقليد نمايد.

مسأله : اگر مجتهدى در احكام عبادات اعلم باشد و مجتهد ديگرى در احكام معاملات، احتياط آن است كه مكلّف تقليد را تقسيم نمايد يعنى در عبادات از اوّلى و در معاملات از دوّمى تقليد نمايد.

مسأله : واجب است مكلف در زمانى كه در جستجوى اعلم است، به احتياط عمل كند.

مسأله : اگر مجتهد اعلم در مسأله اى فتوى دهد مقلد آن مجتهد نمى تواند در آن مسأله به فتواى ديگرى عمل بنمايد ولى اگر فتوى ندهد و احتياط واجب نمايد مقلد مى تواند يا به اين احتياط عمل كند يا به مجتهدى كه علم او از مجتهد اول كمتر يا مساوى است رجوع نمايد.

احكام طهارت
آب مطلق و مضاف

مسأله : آب يامطلق است يامضاف: آب مضاف آبى است كه آن رااز چيزى بگيرند، مثل آب هندوانه و گلاب، يا با چيزى مخلوط باشد، مثل آبى كه به قدرى با گل و مانند آن مخلوط شود كه ديگر به آن آب نگويند، و غير اينها آب مطلق است، و آن بر پنج قسم است: اوّل: آب كر. دوّم: آب قليل. سوّم آب جارى. چهارم: آب باران. پنجم: آب چاه.

1ـ آب كُـرّ

مسأله : آب كر مقدار آبى است كه اگر در ظرفى كه درازا و پهنا و گودى آن هريك سه وجب و نيم است بريزند آن ظرف را پر كند. و وزن آن از صد و بيست و هشت مَنِ تبريز بيست مثقال كمتر باشد.

مسأله : اگر عين نجس مانند بول و خون به آب كر برسد چنانچه به واسطه آن بو يا رنگ يا مزه آب تغيير كند آب نجس مى شود، و اگر تغيير نكند نجس نمى شود.

مسأله : اگر يكى از اوصاف آب كر به واسطه غير نجاست تغيير كند، نجس نمى شود.

مسأله : اگر عين نجس مانند خون به آبى كه بيشتر از كر است برسد و بو يا رنگ يا مزه قسمتى از آن را تغيير دهد، چنانچه مقدارى كه تغيير نكرده كمتر از كر باشد تمام آب نجس مى شود، و اگر به اندازه كر يا بيشتر باشد فقط مقدارى كه بو يا رنگ يا مزه آن تغيير كرده نجس است.

مسأله : آب فواره اگر متصل به كر باشد در صورتى كه قبل از قطره قطره شدن به آب نجس متصل شود و بنابر احتياط واجب با آن مخلوط شود آن را پاك مى كند ولى اگر بعد از قطره قطره شدن روى آب نجس بريزد، آن را پاك نمى كند.

مسأله : اگر چيز نجس را زير شيرى كه متصل به كر است بشويند، آبى كه از آن چيز مى ريزد اگر متصل به كر باشد و بو يا رنگ يا مزه نجاست نگرفته باشد پاك است.

مسأله : اگر مقدارى از آب كُر يخ ببندد و باقى آن به قدر كر نباشد چنانچه نجاست به آن برسد نجس مى شود، و هرقدر از يخ هم آب شود نجس است.

مسأله : آبى كه به اندازه كر بوده، اگر انسان شك كند از كر كمتر شده يا نه حكم آب كر را دارد; يعنى نجاست را پاك مى كند و اگر نجاستى هم به آن برسد نجس نمى شود. و آبى كه كمتر از كر بوده و انسان شك دارد به مقدار كر رسيده يا نه، حكم آب كر را ندارد.

مسأله : كر بودن آب به دو راه ثابت مى شود:

اوّل: خود انسان يقين يا اطمينان پيدا كند.

دوّم: دو مرد عادل خبر دهند. و در ثابت شدن آن به خبر ذواليد اشكال است.

2 ـ آب قليل

مسأله : آب قليل آبى است كه آب باران و چاه و جارى و كرّ نباشد.

مسأله : اگر آب قليل روى چيز نجس بريزد يا چيز نجس به آن برسد نجس مى شود ولى اگر از بالا روى چيز نجس بريزد مقدارى كه به آن چيز مى رسد نجس و هر چه بالاتر از آن است پاك مى باشد، و نيز اگر مثل فواره با فشار از پايين به بالا رود در صورتى كه نجاست به بالا برسد پائين نجس نمى شود و اگر نجاست به

پايين برسد بالا نجس مى شود.

مسأله : آب قليلى كه روى چيز نجس ريخته شود و از آن جدا گردد نجس است، و همچنين بنا بر اقوى بايد از آب قليلى هم كه بعد از برطرف شدن عين نجاست براى آب كشيدن چيز نجس روى آن مى ريزند و از آن جدا مى شود، اجتناب كنند. ولى آبى كه با آن مخرج بول و غائط را مى شويند با پنج شرط پاك است:

اوّل: آن كه بو يا رنگ يا مزه نجاست نگرفته باشد.

دوّم: نجاستى از خارج به آن نرسيده باشد.

سوّم:نجاست ديگرى مثل خون، با بول يا غائط بيرون نيامده باشد.

چهارم: ذرّه هاى غائط در آب پيدا نباشد.

پنجم: بيشتر از مقدار معمول، نجاست به اطراف مخرج نرسيده باشد.

3ـ آب جارى

مسأله : آب جارى آبى است كه داراى ماده است و جريان دارد مانند اين كه از زمين بجوشد و جريان داشته باشد، چون آب چشمه و قنات.

مسأله : آب جارى اگرچه كمتر از كر باشد، چنانچه نجاست به آن برسد تا وقتى بو يا رنگ يا مزه آن به واسطه نجاست تغيير نكرده، پاك است.

مسأله : اگر نجاستى به آب جارى برسد، مقدارى از آن كه بو يا رنگ يا مزه اش به واسطه نجاست تغيير كرده نجس است، و طرفى كه متصل به چشمه است اگرچه كمتر از كر باشد پاك است. و آبهاى ديگر نهر، اگر به اندازه كر باشد يا به واسطه آبى كه تغيير نكرده به آب طرف چشمه متصل باشد، پاك، وگرنه نجس است.

مسأله : آب چشمه اى كه جارى نيست ولى به گونه اى است كه اگر از آن بردارند همچنان مى جوشد; چنانچه نجاست به آن برسد، تا وقتى بو يا رنگ يا مزه آن به واسطه نجاست تغيير نكرده، پاك است.

مسأله : آبى كه كنار نهر ايستاده و متصل به آب جارى است، اگر نجاست به آن برسد تا وقتى بو يا رنگ يا مزه آن به واسطه نجاست تغيير نكرده پاك است.

مسأله : چشمه اى كه مثلاً در زمستان مى جوشد و در تابستان از جوشش مى افتد فقط وقتى كه مى جوشد، اگر كمتر از كرّ هم باشد با ملاقات نجس، متنجّس نمى شود; مگر اينكه بو يا رنگ يا مزّه آن به واسطه نجاست تغيير كند.

مسأله : آب لوله هاى حمّام اگر متّصل به كرّ باشد مثل آب جارى است و آب لوله هاى ساختمانها اگر متّصل به كرّ باشد چنانچه نجاست به آن برسد تا وقتى بو يا رنگ يا مزه آن به واسطه نجاست تغيير نكند پاك است.

مسأله : آبى كه روى زمين جريان دارد ولى از زمين نمى جوشد، چنانچه كمتر از كر باشد و نجاست به آن برسد نجس مى شود. اما اگر از بالا به پايين بريزد، چنانچه نجاست به پايين آن برسد بالاى آن نجس نمى شود.

4 ـ آب باران

مسأله : اگر به چيز نجسى كه عين نجاست در آن نيست يك مرتبه باران ببارد جائى كه باران به آن برسد پاك مى شود. و در فرش و لباس و مانند اينها فشار لازم نيست ولى باريدن دو سه قطره كافى نيست بلكه بايد طورى باشد كه بگويند باران مى آيد.

مسأله : اگر باران به عين نجس ببارد و به جاى ديگر ترشح كند; چنانچه عين نجاست همراه آن نباشد و بو يا رنگ يا مزه نجاست نگرفته باشد پاك است. پس اگر باران بر خون ببارد و ترشح كند، چنانچه ذره اى خون در آن باشد، يا آن كه بو يا رنگ يا مزه خون را گرفته باشد، نجس است.

مسأله : اگر روى سقف ساختمان عين نجاست باشد، تا وقتى باران بر بام مى بارد آبى كه به چيز نجس رسيده و از سقف يا ناودان مى ريزد پاك است. و بعد از قطع شدن باران اگر معلوم باشد آبى كه مى ريزد به چيز نجس رسيده است، نجس مى باشد.

مسأله : زمين نجسى كه باران بر آن ببارد پاك مى شود. و اگر باران بر زمين جارى شود و به جاى نجسى كه زير سقف است برسد، آن را نيز پاك مى كند.

مسأله : خاك نجسى كه به واسطه باران گل شود و آب آن را فرا گيرد پاك مى شود.

مسأله : هرگاه آب باران در جايى جمع شود اگرچه كمتر از كر باشد چنانچه

موقعى كه باران مى آيد چيز نجسى را در آن بشويند و آب، بو يا رنگ يا مزه نجاست نگيرد، آن چيز نجس پاك مى شود.

مسأله : اگر بر فرش پاكى كه روى زمين نجس است باران ببارد و بر زمين نجس جارى شود، فرش نجس نمى شود و زمين هم پاك مى گردد.

مسأله : اگر آب باران يا آب ديگر در گودالى جمع شود و كمتر از كر باشد چنانچه بعد از قطع شدن باران، نجاست به آن برسد، نجس مى شود.

5 ـ آب چاه

مسأله : آب چاهى كه از زمين مى جوشد، اگرچه كمتر از كر باشد چنانچه نجاست به آن برسد، تا وقتى بو يا رنگ يا مزه آن به واسطه نجاست تغيير نكرده پاك است، ولى مستحب است پس از رسيدن بعضى از نجاستها، مقدارى كه در كتابهاى مفصّل گفته شده، از آب آن چاه بكشند.

مسأله : اگر نجاستى در چاه ريخته شود و بو يا رنگ يا مزه آب آن را تغيير دهد، موقعى پاك مى شود كه با آبى كه از چاه مى جوشد مخلوط گردد و به سبب آن، تغيير آب چاه از بين برود.

احـكام آبـها

مسأله : آب مضاف، چيز نجس را پاك نمى كند، وضو و غسل هم با آن باطل است.

مسأله : اگر ذرّه اى نجاست به آب مضاف برسد نجس مى شود، ولى چنانچه آب مضاف از بالا روى چيز نجس بريزد، مقدارى كه به چيز نجس رسيده نجس، و مقدارى كه بالاتر از آن است پاك مى باشد. مثلاً اگر گلاب را از گلابدان روى دست نجس بريزند، آنچه به دست رسيده نجس، و آنچه به دست نرسيده پاك است، و نيز اگر مثل فواره با فشار از پايين به بالا برود اگر نجاست به بالا برسد، پائين آن نجس نمى شود.

مسأله : اگر آب مضاف نجس، طورى با آب كر يا جارى مخلوط شود كه ديگر آب مضاف به آن نگويند، پاك مى شود.

مسأله : آبى كه مطلق بوده و معلوم نيست مضاف شده يا نه، مثل آب مطلق است يعنى چيز نجس را پاك مى كند، وضو و غسل هم با آن صحيح است، و آبى كه مضاف بوده و معلوم نيست مطلق شده يا نه مثل آب مضاف است، يعنى چيز نجس را پاك نمى كند، وضو و غسل هم با آن باطل است.

مسأله : آبى كه معلوم نيست مطلق است يا مضاف، و معلوم نيست كه قبلاً مطلق يا مضاف بوده، نجاست را پاك نمى كند، وضو و غسل هم با آن باطل است. ولى اگر به اندازه كر يا بيشتر باشد و نجاست به آن برسد، حكم به نجس بودن آن نمى شود.

مسأله : آبى كه عين نجاست، مثل خون و بول به آن برسد و بو يا رنگ يا مزه آن را تغيير دهد اگرچه كر يا جارى باشد نجس مى شود. ولى اگر بو يا رنگ يا مزه آن به واسطه نجاستى كه بيرون آن است عوض شود، مثلاً مردارى كه پهلوى آب است بوى آن را تغيير دهد، نجس نمى شود.

مسأله : آبى كه عين نجاست مثل خون يا بول در آن ريخته و بو يا رنگ يا مزّه آن را تغيير داده، چنان كه به كر يا جارى متصل شود، يا باران بر آن ببارد، يا باد، باران را در آن بريزد، يا آب باران در موقع باريدن از ناودان در آن جارى شود و تغيير آن از بين برود پاك مى شود. ولى بنا بر احتياط واجب بايد آب باران يا كر يا جارى با آن مخلوط گردد.

مسأله : اگر چيز نجسى كه نياز به فشار دادن ندارد را در آب كر يا جارى آب بكشند، آبى كه بعد از بيرون آوردن، از آن مى ريزد پاك است، ولى چيزهايى كه مثل لباس و فرش بنابر احتياط در آب كر و يا جارى هم نياز به خارج كردن غساله آن با فشار و مانند آن دارد، بنابر احتياط غساله آن نجس است.

مسأله : آبى كه پاك بوده و معلوم نيست نجس شده يا نه، پاك است. و آبى كه نجس بوده و معلوم نيست پاك شده يا نه، نجس است.

مسأله : نيم خورده سگ و خوك و مشرك، نجس و خوردن آن حرام است و نيم خورده حيوانات حرام گوشت پاك و خوردن آن مكروه مى باشد.

احكام تَخَلّى (بول و غائط كردن)

مسأله : واجب است انسان وقت تخلّى و مواقع ديگر، عورت خود را از كسانى كه مكلفند، اگرچه مثل خواهر و مادر و برادر با او محرم باشند، و همچنين از ديوانه مميّز و بچه هاى مميّز كه خوب و بد را مى فهمند، بپوشاند، ولى زن و شوهر لازم نيست عورت خود را از يكديگر بپوشانند.

مسأله : لازم نيست با چيز مخصوصى عورت خود را بپوشاند، و اگر مثلاً با دست هم آن را بپوشاند، كافى است.

مسأله : موقع تخلّى بايد طرف جلوى بدن، مانند شكم و سينه رو به قبله يا پشت به قبله نباشد.

مسأله : اگر موقع تخلّى طرف جلوى بدن رو به قبله يا پشت به قبله باشد ولى عورت را از قبله بگرداند كفايت نمى كند، و گر جلوى بدن رو به قبله يا پشت به قبله نباشد، احتياط واجب آن است كه عورت را رو به قبله يا پشت به قبله ننمايد.

مسأله : در موقع تطهير مخرج بول و غائط يا استبراء، رو به قبله يا پشت به قبله بودن اشكالى ندارد، ولى احتياط مستحب است كه در اين حال هم، رو به قبله يا پشت به قبله نباشد.

مسأله : اگر براى آن كه نامحرم او را نبيند، مجبور شود رو به قبله يا پشت به قبله بنشيند، بايد رو به قبله يا پشت به قبله بنشيند، و نيز اگر به علت ديگر ناچار باشد كه رو به قبله يا پشت به قبله بنشيند مانعى ندارد.

مسأله : احتياط واجب آن است كه بچه را در وقت تخلّى رو به قبله يا پشت به قبله ننشانند، ولى اگر خود بچه بنشيند، جلوگيرى از آن واجب نيست.

مسأله : در چهار جا تخلّى حرام است:

اوّل: در كوچه هاى بن بست در صورتى كه صاحبانش اجازه نداده باشند.

دوّم: در ملك كسى كه اجازه تخلّى نداده است.

سوّم: در جايى كه براى عده مخصوصى وقف شده است مثل بعضى از مدرسه ها.

چهارم: روى قبر مؤمنين در صورتى كه بى احترامى به آنان باشد.

مسأله : مخرج بول با غير آب پاك نمى شود و اگر بعد از برطرف شدن بول يك مرتبه بشويند كافى است، گرچه احتياط مستحب آن است كه دو مرتبه شسته شود. ولى كسانى كه بولشان از غير مجراى طبيعى مى آيد، بايد دو مرتبه بشويند، خصوصاً اگر بيرون آمدن بول از آن مجرا غيرمتعارف باشد.

مسأله : اگر مخرج غائط را با آب بشويند بايد چيزى از غائط در آن باقى نماند، ولى باقى ماندن رنگ و بوى آن مانعى ندارد، و اگر در دفعه اول طورى شسته شود كه ذره اى از غائط در آن نماند، دوباره شستن لازم نيست.

مسأله : هرگاه با سنگ و كلوخ و مانند اينها غائط را از مخرج برطرف كنند، اگرچه پاك شدنش محل تأمل است ولى نماز خواندن مانعى ندارد.

مسأله : لازم نيست با سه سنگ يا سه قطعه پارچه مخرج را پاك كنند، بلكه با اطراف يك سنگ يا يك پارچه هم كافى است، ولى بايد از سه دفعه كمتر نباشد، ليكن اگر مخرج را با استخوان و سرگين و يا چيزهايى كه احترام آنها لازم است، مانند كاغذى كه اسم خدا بر آن نوشته شده، پاك كند نمى تواند نماز بخواند.

مسأله : در سه صورت، مخرج غائط فقط با آب پاك مى شود:

اوّل: آن كه با غائط، نجاست ديگرى مثل خون بيرون آمده باشد.

دوّم: آن كه نجاستى از خارج به مخرج غائط رسيده باشد.

سوّم: آن كه اطراف مخرج بيشتر از مقدار معمول آلوده شده باشد.

در غير اين سه صورت مى شود مخرج را با آب شست و يا به دستورى كه بعداً گفته مى شود با پارچه و سنگ و مانند اينها پاك كرد، اگرچه شستن با آب بهتر است.

مسأله : اگر شك كند كه مخرج را تطهير كرده يا نه، اگرچه هميشه بعد از بول يا غائط فوراً تطهير مى كرده، احتياط واجب آن است كه تطهير نمايد.

مسأله : اگر بعد از نماز شك كند كه قبل از نماز مخرج را تطهير كرده يا نه، نمازى كه خوانده صحيح است، ولى براى نمازهاى بعد بايد تطهير كند.

اِسْتِبْراء

مسأله : استبراء عمل مستحبى است كه مردها بعد از بيرون آمدن بول انجام مى دهند، و آن داراى اقسامى است، و بهترين آنها اين است كه بعد از قطع شدن بول، اگر مخرج غائط نجس شده، اول آن را تطهير كنند، بعد سه دفعه با انگشت ميانه دست چپ از مخرج غائط تا بيخ آلت بكشند و بعد انگشت شست را روى آلت و انگشت پهلوى شست را زير آن گذاشته و سه مرتبه تا ختنه گاه بكشند و پس از آن سه مرتبه سر آلت را فشار دهند.

مسأله : آبى كه گاهى بعد از ملاعبه و بازى كردن از انسان خارج مى شود و به آن مذى مى گويند پاك است. و نيز آبى كه گاهى بعد از منى بيرون مى آيد و به آن وذى گفته مى شود پاك است و امّا آبى كه گاهى بعد از بول بيرون مى آيد و به آن ودى مى گويند، پاك است. و چنانچه انسان بعد از بول استبراء كند و بعد آبى از او خارج شود و شك كند كه بول است يا يكى از اينها، پاك مى باشد.

مسأله : اگر انسان شك كند استبراء كرده يا نه، و رطوبتى از او بيرون آيد كه نداند پاك است يا نه، نجس مى باشد. و چنانچه وضو گرفته باشد باطل مى شود، ولى اگر شك كند استبرايى كه كرده درست بوده يا نه و رطوبتى از او بيرون آيد كه نداند پاك است يا نه، پاك مى باشد، وضو را هم باطل نمى كند.

مسأله : كسى كه استبراء نكرده اگر به واسطه آن كه مدتى از بول كردن او گذشته، يقين كند بول در مجرى نمانده است و رطوبتى ببيند و شك كند پاك است يا نه، آن رطوبت پاك مى باشد، وضو را هم باطل نمى كند

مسأله : اگر انسان بعد از بول استبراء كند و وضو بگيرد، چنانچه بعد از وضو رطوبتى ببيند كه بداند يا بول است يا منى، واجب است احتياطاً غسل كند و وضو هم بگيرد. ولى اگر وضو نگرفته باشد فقط گرفتن وضو كافى است.

مسأله : براى زن استبراء از بول نيست و اگر رطوبتى ببيند و شك كند پاك است يا نه، پاك مى باشد، وضو و غسل او را هم باطل نمى كند.

مستحبات و مكروهات تخلّى

مسأله : مستحب است در موقع تخلى جايى بنشيند كه كسى او را نبيند، و موقع وارد شدن به مكان تخلّى، اول پاى چپ و موقع بيرون آمدن، اول پاى راست را بگذارد. و همچنين مستحب است در حال تخلى سر را بپوشاند وسنگينى بدن را برپاى چپ بيندازد.

مسأله : نشستن روبروى خورشيد و ماه در موقع تخلّى مكروه است ولى اگر عورت خود را به وسيله اى بپوشاند مكروه نيست و نيز در موقع تخلّى، نشستن روبروى باد و در جادّه و خيابان و كوچه و دربِ خانه و زير درختى كه ميوه مى دهد و چيز خوردن و توقف زياد و تطهير كردن با دست راست مكروه مى باشد و همچنين است حرف زدن در حال تخّلى ولى اگر ناچار باشد يا ذكر خدا بگويد اشكال ندارد.

مسأله : ايستاده بول كردن و بول كردن در زمين سخت و لانه جانوران و در آب خصوصاً آب راكد، مكروه است.

مسأله : خوددارى كردن از بول و غائط مكروه است و اگر ضرر برساند بايد خوددارى نكند.

مسأله : مستحب است انسان پيش از نماز و پيش از خواب و پيش از جماع و بعد از بيرون آمدن منى، بول كند.

نجـاسـات

مسأله : نجاسات يازده چيز است: اول: بول، دوّم: غائط، سوّم: منى، چهارم: مُردار، پنجم: خون، ششم و هفتم: سگ و خوك، هشتم: مشرك، نهم: شراب، دهم: فقّاع، يازدهم: عرق شتر نجاست خوار.

1 و2 ـ بول و غائط

مسأله : بول و غائط انسان و هر حيوان حرام گوشتى كه خون جهنده دارد يعنى اگر رگ آن را ببرند، خون از آن جستن مى كند، نجس است.

مسأله : فضله پرندگان حرام گوشت، پاك است.

مسأله : بول و غائط حيوان نجاستخوار، نجس است و همچنين است بول و غائط حيوانى كه انسان آن را وطى كرده، يعنى با آن نزديكى نموده، و همينطور گوسفندى كه گوشت آن از خوردن شير خوك، محكم شده است.

3 ـ مـنى

مسأله : منى حيوانى كه خون جهنده دارد، نجس است.

4 ـ مردار

مسأله : مردار حيوانى كه خون جهنده دارد، نجس است، چه خودش مرده باشد يا برخلاف دستورى كه در شرع معيّن شده، آن را كشته باشند. و ماهى چون خون جهنده ندارد، اگرچه در آب بميرد، پاك است.

مسأله : چيزهايى از مردار كه مثل پشم و مو و كرك و استخوان و دندان، روح ندارد اگر از غير حيوانى باشد كه مثل سگ نجس است، پاك مى باشد.

مسأله : اگر از بدن انسان يا حيوانى كه خون جهنده دارد و در حالى كه زنده است گوشت يا چيز ديگرى را كه روح دارد جدا كنند، نجس است.

مسأله : پوستهاى مختصر لب و جاهاى ديگر بدن كه موقع افتادنشان رسيده، اگرچه آنها را بكنند پاك است.

مسأله : تخم مرغى كه از شكم مرغ مرده بيرون مى آيد، اگرچه پوست روى آن سفت نشده باشد، پاك است.

مسأله : اگر بره و بزغاله بميرند، پنير مايه اى كه در شيردان آنها مى باشد پاك است، ولى ظاهر آن را بايد آب كشيد.

مسأله : دواجات روان و عطر و روغن و واكس و صابون كه از كشورهاى غير مسلمان مى آورند اگر انسان يقين به نجاست آنها نداشته باشد، پاك است.

مسأله : گوشت و پيه و چرمى كه در دست مسلمان باشد، پاك است ولى اگر

بدانند كه آن مسلمان از كافر گرفته و رسيدگى نكرده كه از حيوانى است كه به دستور شرع كشته شده يا نه، نجس نمى باشد ولى خوردن آنها حرام است و نماز در لباسى كه از آن چرم باشد، صحيح نيست.

5 ـ خــون

مسأله : خون انسان و هر حيوانى كه خون جهنده دارد، يعنى حيوانى كه اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن مى كند، نجس است، پس خون حيوانى كه مانند ماهى و پشه خون جهنده ندارد، پاك مى باشد.

مسأله : اگر حيوان حلال گوشت را به دستورى كه در شرع معين شده بكشند و خون آن به مقدار معمول بيرون آيد، خونى كه در بدنش مى ماند، پاك است، ولى اگر به علت نفس كشيدن يا به واسطه اين كه سر حيوان در جاى بلندى بوده خون به بدن حيوان برگردد، آن خون نجس است.

مسأله : خونى كه در تخم مرغ مى باشد نجس نيست و احتياط مستحب آن است كه از آن اجتناب شود.

مسأله : زردابه اى كه در حال بهبودى زخم در اطراف آن پيدا مى شود، اگر معلوم نباشد كه با خون مخلوط است، پاك مى باشد.

مسأله : خونى كه گاهى موقع دوشيدن شير ديده مى شود نجس است و شير را نجس مى كند.

مسأله : خونى كه از لاى دندانها مى آيد، اگر به واسطه مخلوط شدن با آب دهان از بين برود، پاك است، و فرو بردن آب دهان در اين صورت اشكال ندارد.

مسأله : خونى كه به واسطه كوبيده شدن زير ناخن يا زير پوست مى ميرد، اگر طورى شود كه ديگر به آن خون نگويند، پاك است، و اگر به آن خون بگويند در صورتى نجس است كه ناخن يا پوست سوراخ شود، و در اين صورت اگر مشقت ندارد بايد براى وضو و غسل، خون را بيرون آورند و اگر مشقت دارد بايد اطراف آن را به طورى كه نجاست زياد نشود، بشويند و پارچه يا چيزى مثل پارچه، بر آن بگذراند و روى پارچه

دست تر بكشند.

مسأله : اگر انسان نداند كه خون، زير پوست مرده يا گوشت به واسطه كوبيده شدن به آن حالت درآمده پاك است.

مسأله : اگر موقع جوشيدن غذا ذرّه اى خون در آن بيفتد، تمام غذا و ظرف آن نجس مى شود و جوشيدن و حرارت و آتش پاك كننده نيست.

6 و 7 ـ سگ و خوك

مسأله : سگ و خوكى كه در خشكى زندگى مى كنند حتى مو و استخوان و پنجه و ناخن و رطوبت هاى آنها، نجس است ولى سگ و خوك دريايى پاك است.

8 ـ مشرك

مسأله : مشرك يعنى افرادى كه خدايى غير از خداى يگانه را بپرستند (بت پرست) يا براى خدا شريك قائل باشند و دو يا چند خدا را بپرستند، نجس مى باشند ولى كسانى كه وحدت خداى سبحان را قبول دارند و يكى از پيامبران الهى را قبول داشته باشند (يهوديان، مسيحيان، زرتشتيان و صابئيان) پاك مى باشند. و اهل كتاب اگر به واسطه تحريف در دين خود مشرك شده باشند حكم ساير مشركين را دارند و نجس مى باشند و همچنين كسانى كه بى دين بوده و هيچ خدايى را قبول ندارند نجس مى باشند. ناصبى ها نيز كه دشمن ائمه اطهار(عليهم السلام) هستند نجس مى باشند. خوارج و نيز مسلمانانى كه مشرك شده باشند و حضرت على(عليه السلام) را خدا بدانند يا يكى از ضروريات دين را انكار كنند به نحوى كه به انكار خدا و رسول خدا برگردد نجس مى باشند.

مسأله : تمام بدن مشرك، حتى مو و ناخن و رطوبت هاى او نجس است.

مسأله : اگر پدر و مادر و جدّ و جدّه بچّه نابالغ مشرك باشند آن بچه هم نجس است، و اگر يكى از اينها مسلمان باشد بچه پاك است.

مسأله : كسى كه معلوم نيست مسلمان است يا نه اگر چنانچه مسلمان يا كافر بودن آن در گذشته نيز معلوم نباشد پاك است. ولى احكام ديگر مسلمانان را ندارد. مثلاً

نمى تواند با زن مسلمان ازدواج كند يا در قبرستان مسلمانان دفن شود.

مسأله : اگر مسلمانى به يكى از دوازده امام دشنام دهد، يا با آنان دشمنى داشته باشد، نجس است.

مسأله : اهل كتاب (يهود و نصارى و مجوس) پاك مى باشند.

مسأله : مرتدّ از لحاظ نجس و پاكى حكم گروهى را دارد كه به دين آنها در آمده است بنابراين اگر مشرك شده باشد نجس و اگر به دين يهودى و نصرانى گرويده باشد محكوم به طهارت است.

9 ـ شـراب

مسأله : شراب و هر چيزى كه انسان را مست كند، چنانچه به خودى خود روان باشد، نجس است و اگر مثل بنگ و حشيش، روان نباشد اگرچه چيزى در آن بريزند كه روان شود، پاك است.

مسأله : الكل سفيد و طبّى كه الكل خالص مى باشد و مصارف طبّى دارد پاك مى باشد. مگر اينكه از شراب و فقاع گرفته شده باشد كه در اين صورت نجس است. همچنين مواد پاك كننده ديگر كه از مشتقات الكل است و در مراكز درمانى كاربرد دارد پاك مى باشد. همچنين الكل صنعتى كه همان الكل سفيد به اضافه مقدارى مواد سمّى است و كاربرد صنعتى دارد پاك مى باشد. ادكلن و مواد صنعتى ديگر نيز كه مشتمل بر الكل مى باشد پاك هستند.

مسأله : اگر انگور و آب انگور به خودى خود يا به واسطه پختن جوش بيايد خوردنش حرام ولى نجس نيست.

مسأله : خرما و مويز و كشمش و آب آنها اگر جوش بيايند پاك، و خوردن آنها حلال است.

10 ـ فقّاع

مسأله : فقّاع كه از جو گرفته مى شود و به آن آب جو مى گويند نجس است، ولى

آبى كه به دستور طبيب از جو مى گيرند و به آن ماء الشعير مى گويند پاك مى باشد.

11 ـ عرق شتر نجاستخوار

مسأله : عرق شتر نجاستخوار، نجس است، ولى اگر حيوانات ديگر، نجاستخوار شوند از عرق آنها اجتناب لازم نيست.

عرق جنب از حرام

مسأله : عرق جنب از حرام، نجس نيست، ولى احتياط واجب آن است كه با بدن يا لباسى كه به آن آلوده شده، نماز نخوانند.

مسأله : اگر انسان در موقعى كه نزديكى با زن، حرام است (مثلاً در روزه ماه رمضان) با زن خود نزديكى كند بنا بر احتياط واجب بايد از عرق خود در نماز اجتناب  نمايد.

مسأله : اگر جنب از حرام نتواند غسل نمايد، و عوض غسل: تيمم نمايد بنابر احتياط واجب بايد از عرق خود در نماز اجتناب نمايد.

مسأله : اگر كسى از حرام جنب شود و بعد با حلال خود نزديكى كند بنابر احتياط واجب، بايد از عرق خود در نماز اجتناب كند، ولى اگر اول با حلال خود نزديكى كند و بعد از حرام، جنب شود، واجب نيست از عرق خود اجتناب كند.

راه ثابت شدن نجاست

مسأله : نجاست هر چيز از سه راه ثابت مى شود:

اوّل: خود انسان يقين كند چيزى نجس است، و اگر گمان داشته باشد چيزى نجس است لازم نيست از آن اجتناب نمايد، مگر آن كه به واسطه گمان، اطمينانى كه مردم عادى آن را علم به حساب مى آورند حاصل شود، كه در اين صورت اجتناب لازم است. بنابراين غذا خوردن در قهوه خانه و مهمانخانه هايى كه افراد لاابالى و كسانى كه پاكى و نجسى را مراعات نمى كنند، در آنها غذا مى خورند، اگر انسان يقين نداشته باشد غذايى را

كه براى او آورده اند نجس است اشكال ندارد.

دوّم: كسى كه چيزى در اختيار او است بگويد آن چيز نجس است، مثلاً همسر انسان يا نوكر يا كلفت بگويد ظرف يا چيز ديگرى كه در اختيار او است نجس مى باشد.

سوّم: دو مرد عادل بگويند چيزى نجس است، و اگر يك نفر عادل بگويد چيزى نجس است، اجتناب از آن بنابر احتياط لازم است.

مسأله : اگر به واسطه ندانستن مسأله، نجس بودن و پاك بودن چيزى را نداند، مثلاً نداند كه عرق جنب از حرام پاك است يا نه، بايد مسأله را بپرسد، ولى اگر با اين كه مسأله را مى داند، چيزى را شك كند پاك است يا نه، مثلاً شك كند آن چيز خون است يا نه، يا نداند كه خون پشه است يا خون انسان، پاك مى باشد.

مسأله : چيز نجسى كه انسان شك دارد پاك شده يا نه، نجس است، و چيز پاك را اگر شك كند نجس شده يا نه، پاك است. و اگر هم بتواند نجس بودن يا پاك بودن آن را بفهمد لازم نيست تحقيق كند.

مسأله : اگر بداند يكى از دو ظرف يا دو لباسى كه از هر دوى آنها استفاده مى كند نجس شده، و نداند كدام است، بايد از هردو اجتناب كند، بلكه اگر مثلاً نمى داند لباس خودش نجس شده يا لباسى كه هيچ از آن استفاده نمى كند و مال ديگرى است، باز هم احتياط آن است كه از لباس خودش اجتناب نمايد.

راه نجس شدن چيزهاى پاك

مسأله : اگر چيز پاك به چيز نجس برسد و هردو يا يكى از آنها به طورى تر باشد كه ترى يكى به ديگرى برسد، چيز پاك نجس مى شود، و اگر ترى به قدرى كم باشد كه به ديگرى نرسد، چيزى كه پاك بوده نجس نمى شود.

مسأله : اگر چيز پاكى به چيز نجس برسد و انسان شك كند كه هردو يا يكى از آنها تر بوده يا نه، آن چيز پاك نجس نمى شود.

مسأله : دو چيزى كه انسان نمى داند كدام پاك و كدام نجس است اگر چيز پاكى با رطوبت به يكى از آنها برسد، نجس نمى شود.