صفحه اصلي  

همایش بررسی شیوه استنباط و نوآوری‌های فقهی آیت الله العظمی فاضل لنکرانی[هفته نامه افق حوزه ]

همایش بررسی شیوه استنباط و نوآوری‌های فقهی آیت الله العظمی فاضل لنکرانی سه‌شنبه 21 خرداد با حضور اساتید، مسؤولان و شخصیت‌های علمی در سالن اجتماعات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.

با انحرافات فکری، تشیع را به مسلخ نبریم

مدیر جدید حوزه علمیه قم در این همایش گفت: آیت الله العظمی فاضل لنکرانی حقیقتاً یکی از استوانه‌های عظیم علم و تقوا در حوزه علمیه قم بودند و تدریس و آثار علمی ایشان سال‌های متمادی حوزه را از نظر علمی غنا بخشیده است. آیت الله مقتدایی با بیان آیه شریفه «»، حضرت آیت الله فاضل لنکرانی را مصداق بارز این آیه دانست و افزود: دوران حیات آن مرحوم، دورانی با برکت، نورانی و سرشار از معنویت بود که این برکات در تدریس‌ها و آثار ایشان مشاهده می‌شود. نوشته‌های باارزش ایشان می تواند راه‌گشای علمی طلاب، فضلا، مدرسین و مجتهدین باشد. رئیس هیأت امنای جامعة المصطفی العالمیه به مجموعه‌ی «تفصیل الشریعة» مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی اشاره و تصریح کرد: ایشان با این مجموعه ارزشمند، به «تحریر الوسیله حضرت امام خمینی(قدس سره) حیات دوباره بخشیدند که مطالب امام، می تواند الکوی بسیار خوبی برای نویسندگان باشد. عضو شورای عالی حوزه، روش‌های استدلالی آن مرجع فقید را در کمال اتقان و استحکام دانست و گفت: این مرجع عظیم‌الشأن خود می گوید: «بیش از 10 سال در درس حضرت امام شرکت کردم و حدود 26 سال است که مشغول نوشتن «شرح تحریر امام» می باشم، در این مدت مبانی امام را با مبانی معاصرین و متقدمین مقایسه کردم و به طور حتم اذعان می کنم که نتوانسته‌ایم ابعاد علمی ایشان را درک کنیم». نایب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: استدلال‌هایی که ایشان برای مبانی امام و دیگران می‌آوردند و خود نیز بر آن استدلال می کردند در کمال اتقان و استحکام بود؛ که باید روش ایشان الهام‌بخش همگان باشد. آیت الله مقتدایی با اشاره به شبهه افکنی برخی افراد در مستندات ولایت فقیه ـ که می گفتند، مستند ولایت فقیه چند روایت ضعیف است ـ ، تصریح کرد: آیت الله العظمی فاضل لنکرانی در اثبات ولایت فقیه به یک نوآوری دست پیدا کردند و آن را منتسب به حضرت امام خمینی(قدس سره) می دانستند و بیان می کردند که ولایت فقیه در ردیف سایر مسائل عرفیه فقهیه نیست که پشتوانه آن چند روایت باشد تا عده‌ای بخواهند از راه مناقشه در سند یا دلالت آن، این اصل مهم را مخدوش نمایند؛ بلکه حضرت امام خمینی(قدس سره) با دید جامع‌نگری که از اسلام داشتند از راه بداهت عقلی ولایت فقیه را اثبات کردند؛ زیرا اسلام در تمام ابعاد حکم دارد، مختص به زمان خاصی نیست و باید در جامعه پیاده شود و همان طوری که وظیفه پیامبر(ص) و ائمه(ع) در زمان خودشان اجرای احکام دینی بود، به روشنی می فهمیم که در زمان غیبت امام معصوم(ع) فقیه جامع الشرایط نیز وظیفه اجرای احکام اسلامی را به عهده دارد. آیت الله مقتدایی با اشاره به نوآوری‌ها و ابتکارات مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی افزود: ایشان در کتاب مدخل التفسیر، ابتکارات و نوآوری‌هایی دارند و اعجاز قرآن را از وجوه مختلف اثبات کرده‌اند و می‌گویند: خود قرآن ثابت می کند که معجزه خالده است؛ زیرا اسلام دینی است که تا انقراض عالم باقی است و تا دین باقی است باید همراه آن حجتی باشد و از آنجا که تحدی این حجت (قرآن) مخصوص عصر خاصی نیست، اعجاز آن در همه زمان‌ها ثابت است. عضو شورای عالی حوزه با اشاره به پاسخ آیت الله العظمی فاضل لنکرانی در مورد فتوایی راجع به تساوی دیه و حقوق زن و مرد و یا ارث زن خاطر نشان کرد: ایشان عنوان می کردند که برخی از افراد مغرض یا نادان، با شعار تساوی زن و مرد، هدفی را دنبال می کنند که نه تنها به زن بهایی نداده‌اند، بلکه تمام ارزش او را در معرض نابودی قرار می‌دهند و بانوان همچنین بدانند که جعل و یا عدم جعل منصب قضا هیچگونه تأثیری در کمال انسانی آنها نخواهد داشت. آیت الله مقتدایی افزود: آن مرحوم همچنین شکوه مجالس حضرت زهرا(س) را مشت محکمی بر دهان یاوه‌سرایان و کسانی که سعی در القای شبهه بین مردم می‌کنند، می دانستند و می گفتند: فکر نکنید این مطلب ضد وحدت است و وحدت مد نظر امام خمینی(قدس سره) به معنای کنار گذاتشند عقاید و آرمان‌های استوار تشیع نیست. مدیر حوزه علمیه قم در پایان خاطر نشان کرد: اگر مبتلا به انحراف فکری باشیم و تحت عنوان حفظ وحدت، از عقیده، آرمان و ولایت معصومین(ع) دست بکشیم، تشیع را به مسلخ کشانده و از بین برده‌ایم.

آیت الله العظمی فاضل لنکرانی از نوادر زمان بود

نایب رئیس دوم جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز در این همایش پیشنهاد داد: شاگردان آیت الله العظمی فاضل لنکرانی شناسایی و هر یک از آنها بخشی از مباحث آن مرحوم را مورد دقت و بررسی قرار دهند تا در آینده نزدیک شاهد آثار گران‌بها در خصوص دیدگاه‌های آن مرجع فقید باشیم. حجت الاسلام والمسلمین حسینی بوشهری افزود: آن مرحوم مصداق واقعی تعابیر نورانی روایات در خصوص علما بود، و تواضع، زمان‌شناسی، نوآوری، صدق، ژرف‌اندیشی و تلاش برای جلب رضای الهی از ویژگی‌های ایشان به شمار می‌رود. دبیر دوم شورای عالی حوزه علمیه قم با بیان اینکه این مرجع فقید از حیث استعداد، از نوار زمان محسوب می‌شود، اظهار داشت: ایشان بر مبانی علمی اساتید متقدم و معاصر احاطه کامل داشته و از قوت بالای تقریرنویسی، تجزیه و تحلیل برخوردار بود و ما در بین شخصیت‌های علمی معاصر کمتر کسی را با این نبوغ و وارستگی سراغ داریم که در سن نوزده سالگی در درس خارج بزرگانی ـ مانند آیت الله العظمی بروجردی ـ شرکت کرده باشد و با احاطه و قدرت به تجزیه و تحلیل مباحث بپردازد. عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به تسلط آیت الله العظمی فاضل لنکرانی بر علوم مختلف اسلامی گفت: ایشان در مواجهه با روایات به راحتی از کنار کلمات نورانی معصومین(ع) عبور نمی‌کرد و به گونه‌ای به تجزیه، تحلیل و بررسی نکات روایت می‌پرداخت که گویی معاصر امام معصوم(ع) بوده است و ما احساس می‌کردیم که در کنار ابوبصیر و یونس ابن عبد الرحمن هستیم که با دقت و احاطه ریزه‌کارهای روایت را عالمانه و متتبعانه بررسی می‌کردند. وی خاطر نشان کرد: ما در مباحث علمی حوزه‌ها سه مکتب علمی «نجف، سامرا و قم) داریم که اگر از مکتب نجف یاد می‌کنیم باید سراغ آخوند خراسانی‌ها، ضیاء الدین عراقی‌ها و خویی‌ها و در مکتب سامرا سراغ میرزای شیرازی و حائری یزدی را گرفت؛ اما در مکتب قم آنچه بر تارک هستی می‌درخشد، آیات عظام بروجردی، حضرت امام و فاضل لنکرانی هستند که تا حدودی کاستی‌های مکتب نجف و سامرا در مکتب قم رفع شده است و این مرجع فقید، شاگرد آیت الله العظمی بروجردی و امام راحل بود و به خوبی حامل مکتب فقهی و اصولی حوزه علمیه قم شد. حجت الاسلام والمسملین حسینی بوشهری با اشاره به شاگردی پانزده ساله خود در محضر آیت الله العظمی فاضل لنکرانی خاطر نشان کرد: ارادت و رابطه بنده با ایشان مثل رابطه و ارادت مرید و مراد بود، ولی این شخصیت جلیل القدر خیلی زود از میان ما رفت. وی با تقدیر از تلاش‌های انجام گرفته در دفتر تبلیغات اسلامی برای برپایی این همایش گفت: این تلاش‌ها نشان دهنده یک راه و روش فراروی حوزه است و باید سرمایه گذاری بیشتری برای چنین نشست‌ها و همایش‌هایی داشته و پی‌گیر حضور علما، فرزانگان و فرهیختگان در چنین نشست‌هایی باشیم. نایب رئیس دوم جامعه مدرسی حوزه علمیه قم با بیان اینکه هر بخشی از سلسل مباحث فقهی و اصولی آن مرحوم نیازمند پژوهش‌ها و تتبعات عمیق است، تصریح کرد:

مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره) پژوهش‌های فاخری در خصوص اندیشه‌های امام انجام داده است و شایسته است مشابه این امر درباره این مرجع فقید هم صورت بگیرد.

اندیشه‌های آیت الله فاضل لنکرانی را ترویج دهیم

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی هم در این همایش گفت: آیت الله العظمی فاضل لنکرانی تکیه‌گاه ویژه‌ای برای فضلا و طلاب انقلابی و باعث گسترش فرهنگ مکتب امام در نهضت انقلاب اسلامی بودند. حجت الاسلام والمسلمین سید حسن ربانی خراسانی تصریح کرد: در دوران غربت اندیشه و نهضت حضرت امام(قدس سره) امثال حضرت آیت الله فاضل لنکرانی توانستند این افکار را به بدنه طلاب و فضلاء تزریق کنند و موجب قوت و رشد نهضت امام باشند. وی افزود: برای دفتر تبلیغات اسلامی افتخار است که اولین همایش را در ارتباط با شخصیتی جامع و مرجع عالیقدر، فقیهی بزرگوار و انقلابی، استادی برجسته، مفسری گرانقدر و متکلمی خبیر برگزار می‌کند. حجت الاسلام والمسلمین ربانی گفت: شخصیت‌های علمی و فرزانگان فکری و فقهی، جزء سرمایه‌ها و استوانه‌های علمی و فرهنگی جامعه علمی محسوب می‌گردند و تجلیل، تکریم و بزرگداشت علما و اندیشمندان نباید منحصر به مراسم متعارف حوزه‌های علمیه و مراسم علمی باشد. وی خاطر نشان کرد: باید در کنار برنامه‌های سنتی، مجالس متناسب با شأن علمی فرزانگان برگزار و به آراء و اندیشه‌های آنها عالمانه پرداخته شود. رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: در کنار احیای اندیشه‌های فرهیختگان و ارائه نقطه نظرات علمی آنها، باید پیوند بین نسل‌های امروز و گذشته را تحکیم ببخشیم. حجت الاسلام والمسلمین ربانی خراسانی یادآور شد: آیت الله فاضل لنکرانی در محضر اساتید فرهیخته و کم‌نظیری مانند آیت الله العظمی بروجردی، حضرت امام خمینی و علامه طباطبایی(قدس سرهم تلمذ نمود و کرسی تدریس ایشان در سطوح عالی چنان برجسته بود که بر اساس ضرورت قبل از انقلاب، درس ایشان به مسجد اعظم کشیده شد و از پر رونق‌ترین کرسی‌های دروس حوزوی بود.

میراث علمای سلف به فراموشی سپرده نشود

حجت الاسلام والمسلمین محمد جواد فاضل لنکرانی هم در این همایش گفت: اگر سیر تاریخی اجتهاد شیعی را بررسی کنیم، در می‌یابیم که در این مسیر بزرگان و صاحبان اندیشه‌ای حضور یافته و آرائی را ابداع نمودند و این عقاید و مبانی توسط برجستگانی از آنان تحکیم شده است. مثلاً بعد از دوره شیخ طوسی مرحوم محقق و علامه سبک اجتهادی ایشان را تحکیم کردند و وقتی بعد از ظهور شیخ مفید و سید مرتضی بساط اخباری‌گری برچیده می‌شود شاگردان مکتب مفید و سید مرتضی بودند که مبانی و کیفیت استنباط و شکل استنباطی آنها را تحکیم کردند. وی افزود: آیت الله فاضل لنکرانی امتیازاتی در نحو استنباط داشتند که ما باید فقه و اصول ایشان را مورد کنکاش قرار دهیم. رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) یادآور شد: نوعاً تلامذه مکتب نجف، روی تأیید و ابرام نظرات اساتیدشان اصرار داشتند ولی تلامذه آیت الله العظمی بروجردی و حضرت امام این گونه نبودند و مواردی وجود دارد که اختلافی بین تلامذه و اساتید مکتب قم وجود دارد و در همین راستا یکی از ابعاد علمی و تأثیر گذار این مرجع فقید، تحکیم مبانی محکم و ماندگار آیت الله العظمی بروجردی و حضرت امام(قدس سرهما) بود. حجت الاسلام والمسلمین فاضل لنکرانی گفت: با تقریر نویسی می‌توان آثار صاحبان مبنا را حفظ کرد و حوزه باید به سوی احیاء آن پیش برود. تقریر را کسی می‌تواند بنویسد که به عمق مطالب اسناد احاطه یافته باشد و آیت الله فاضل این گونه بودند که هم اکنون «نهایة التقریر» یکی از منابع مهم تحقیقاتی شده است. وقتی تقریرات مباحث فقه حضرت امام را هم نوشته بودند، امام از اول تا آخر آن را دیده و فرموده بودند «با آنکه این مطالب را خود من گفته‌ام ولی ایشان مطالب من را بهتر از من می‌نویسد». وی یادآور شد: درس آیت الله العظمی فاضل لنکرانی مجموعه‌ای علمی و محققانه از آخرین مبانی بزرگان قم و نجف اشرف و نظریات حضرت امام و آیت الله العظمی بروجردی بود. ایشان به نظرات اصولی و تفسیری آیت الله العظمی خویی تسلط داشتند و کتاب «مدخل التفسیر» را با ملاحظه «البیان» مرحوم آیت الله خویی نوشته بودند. در جاهایی از نظریات آیت الله خویی تجلیل می کرد و در جاهایی هم در مقابل آن، نظر می‌داد، مثلاً آیت الله العظمی خویی در اثبات عدم تحریف قرآن، یک نوع روشی داشتند، ولی مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی با استفاده از برهان صبر و تقسیم به اثبات عدم تحریف قرآن پرداخته است. فرزند آیت الله العظمی فاضل لنکرانی افزود: حوزه باید به سمتی برود که میراث گذشته را احیاء کند و طوری نشود که میراث علمی سلف به فراموشی سپرده شود.

جمع بین «عقل، عرف و بنای عقلا» و «احتیاط» از ویژگی‌های استنباطی آیت الله فاضل بود

این گزارش می‌افزاید، حجت الاسلام والمسلمین علیدوست از اساتید سطح عالی حوزه، نیز در این همایش به ویژگی‌های برجسته مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی در استنباط‌های فقهی اشاره کرد و گفت: ما در طول تاریخ طولانی اجتهاد کسانی داشتیم که به دلیل ضعف بنیان علمی، جوّ زدگی و... موازین شناخته شده اجتهاد را مراعات نکردند و مردم را به سوی خلاف شرع و معاصی کشاندند. وی افزود: اگر فقیهی بتواند ضمن مراعات قواعد «فقهی، هنجارها و منطق استنباطی صحیح»، «روح و مضاق شریعت و حوادث واقعه» را هم لحاظ کرده و اینها را با هم جمع کند، استنباط ارزشمندی انجام داده است و آیت الله فاضل لنکرانی این گونه بودند. حجت الاسلام والمسلمین علیدوست جمع بین «عقل، عرف و بنای عقلا» و «احتیاط» را از شاخص‌های استنباطی مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی عنوان و تصریح کرد: وقتی وارد حوزه اجتهاد می‌شویم، به دو شیوه عمده استنباط بر می‌خوریم. برخی فقها مانند آیت الله العظمی خویی روش مدرسه‌ای (صغری، کبری و نتیجه) دارند و در استنباط‌های فقهی خود، فقط روایتی را که دارای سند صحیح باشد می‌پذیرند، ولی برخی فقها شیوه تجمیع و تراکم ظنون که فقیه را به اطمینان و قرار برساند، می‌پذیرند و آنچه ما از این فقیه عالی مقام دیدیم همین شیوه است.

آیت الله العظمی فاضل، فقیهی متضلع بود

به گزارش خبرنگار افق حوزه، حجت الاسلام والمسلمین مرتضوی هم در این همایش، جمع میان روایات را از هنرهای مهم یک فقیه دانست و گفت: مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی از کسانی بودند که به خوبی از عهده این کار برآمدند، اگر کسی کتاب «تفصیل الشریعه» ایشان را بخواند می‌فهمد که ایشان فقیهی متضلع بود که توانست روایات را با فهم عرفی به صورت درست بفهمد و از آن منظر، به جمع بین روایات بپردازد. وی ضمن اشاره به شیوه‌های فقها در جمع دلالی میان روایات، اتحاد روایات را شیوه آیت الله فاضل دانست و گفت: ایشان حتی هنری به خرج دادند و در جایی که راوی و مروی عنه روایات، متفاوت‌اند توانستند میان خیلی از روایات اتحاد برقرار کنند؛ که این روش می‌تواند در رفع اجمال از برخی نقل‌ها و رفع تعارض میان روایات بسیار مؤثر باشد. وی با اشاره به نظرات آیت الله فاضل لنکرانی در اتحاد امت مسلمان گفت: ایشان هم در رفتار و هم در استنباط، معتقد بودند که شیعیان نباید کاری کنند که موجب وهن تشیع و اولیاء تشیع شود.

تسلط بر آرای فقها و اصولیون گذشته و معاصر ویژگی ممتاز آیت الله العظمی فاضل لنکرانی بود

حجت الاسلام والمسلمین ملکی از دیگر اساتید سطح عالی حوزه نیز تسلط بر آرای فقها و اصولیون قبل از خود و معاصرین را از ویژگی‌های ممتاز آیت الله فاضل لنکرانی عنوان کرد و گفت: ایشان با قطع نظر از اینکه بخواهد نظر کسی را رد یا قبول کند، در ابتدا به دفاع از آن نظر می‌پرداختند و بعد آن را نقد و بررسی می‌کردند. وی تسلط به علوم مختلف (مانند ادبیات، فقه، اصول، تفسیر، کلام وفلسفه)، آرامش و متانت خاص در بیان مطالب و روان‌گویی مباحث را از دیگر وجوه بارز و ممتاز آن مرجع فقید دانست و اضافه کرد: ایشان به گونه‌ای عالمانه و مسلط به تحکیم مبانی آیت الله العظمی بروجردی و حضرت امام می‌پرداخت و با ارائه مطالبی، مبانی این دو بزرگوار را تکمیل و تقویت می‌کرد که برخی کاستی‌های احتمالی کلام آن رفع می‌شد. حجت الاسلام والمسلمین ملکی به کتاب «مدخل التفسیر» مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی اشاره کرد و گفت: این کتاب در مورد علوم قرآن است که وجوه اعجاز قرآن، تحدی، شبهات قرآنی، اصول تفسیر و عدم تحریف قرآن به صورت مستوفا در آن بررسی شده است.

بزرگان حوزه را به جامعه معرفی کنیم

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی هم در این همایش گفت: شخصیت آیت الله فاضل لنکرانی آمیخته از عناصر فقهی، فکری، اجتماعی، قرآنی و انقلابی بود که برای حوزه، جامعه و نظام الگو بوده و انقلاب به ایشان تکیه داشت. رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: این پژوهشگاه برای تجلیل و احیاء اندیشه‌ها و افکار شخصیت‌های صاحب فکر و برجسته حوزه، اولین برنامه را به این مرجع عظیم‌الشأن اختصاص داده است تا بتواند در تبیین و معرفی اندیشه بزرگان حوزه نقش اساسی را ایفا کند. وی افزود: حضرت آیت الله فاضل لنکرانی فقیهی نظریه‌پرداز در عرصه فقه و اصول بود و شخصیتی صاحب مبنا و مقید به حرکت در چهارچوب مبنا گزینی و اختیار رأی بر اساس مبنا بود که بحث‌های ایشان برای سطح عالی حوزه و مجتهدان، حاوی نتایج و قواعد استنباطی قابل توجهی است. این همایش هم به منظور تبیین اندیشه‌های ایشان در عرصه استنباط و نوآوری‌های فقهی آن مرجع فقید، برگزار شده است. رئیس مرکز تحقیقات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با اشاره به شیوه‌های استنباط این مرجع عالیقدر خاطرنشان کرد: ایشان به سادگی از کنار نص و روایت نمی‌گذشتند، و فعالیتی در مواجهه با نص داشتند که از آن می‌توان به فعالیت استنطاق نص تعبیر کرد همه برای نص جایگاهی قائل هستند، اما کم نیستند کسانی که در مواجهه با یک نص و انجام یک استظهار فوری و اطلاق‌گیری در چهارچوب قواعد اصولی، پرونده استظهار را قبل از اینکه باز کنند می‌بندند ولی این مرجع فقید در مواجهه با نص، با تأمل برآمده از هوش دقیق تعامل بالنص مواجه می‌شدند.