اين سلاح كه در طول تاريخ بنى اميه و بنى عباس و سپس ظالمان و جباران ديگر، همچون مغول و تاتار و غزنوى و سلجوقى و ساير سلسله هاى جور و ستم به بهترين و برنده ترين شكلى مورد استفاده قرار گرفته تا دوران معاصر و تاريخ خاندان پهلوى نيز ادامه يافته بود.

صرفنظر از نسل جوان كه بيشتر در پهنه بار آور دوران انقلاب اسلامى رشد يافته اند، نسل ميانسالان و سالخوردگان خوب مى دانند كه در طول سلطنت پنجاه ساله ستمشاهى دودمان پهلوى نيز، اين سلاح برنده و كارساز در همه جاى ايران و در همه وقت ها و زمان ها به بهترين و كاراترين شكل ممكن مورد استفاده قرار مى گرفت، و شايد بتوان گفت: اين، تنها سلاحى بود كه نه شاه و درباريان و نه مأموران ساواك و جاسوسان، و نه مأموران مسلح حكومت، هيچ كدام نمى توانستند آن را از دست مردم بگيرند.

در طول دوران مبارزات اسلامى و نهضت انقلابى مردم ايران كه در واقع از آغاز بنيانگذارى حوزه علميه قم شروع شد و در ماجراهاى خرداد ماه 1342 به يكى از نقطه هاى اوج عطف خود رسيده بود اين سلاح همواره در اختيار مردم بود و با راهنمايى روحانيون آگاه و ستيزنده با دستگاه كفر و ظلم و جور، هر بار به بهترين شكل ممكن به كار گرفته مى شد بيشترين ضربه ها را بر پيكر حكومت شاه و ايادى اش وارد مى آورد.

اين آيين ها و مراسم، گرچه هميشه و همه جا نقش سلاح بودن خود را ايفا مى كرد، اما وقتى كه در منزل و مسكن يكى از روحانيون يا زير نظارت حمايت او برگزار مى شد، تأثيرى مضاعف و حاصلى بيرون از تصور پيدا مى كرد.

با توجه به تمام اين نكات بود كه آيت الله فاضل، هميشه براى مراسم عزادارى سالار شهيدان، حضرت حسين بن على(عليه السلام)ارزش و اعتبار خاص قائل مى شد و در طول تمام مدت مبارزات ضد حكومت و در سرتاسر جريان مبارزات ضد كفر و ستم و بى دينى كه از آغاز جوانى شروع كرده بود، از اين سلاح به بهترين شكلى استفاده مى كرد.

از ربع قرن پيش، آيت الله فاضل در جهت به كار گرفتن همين سلاح برنده، در طول سال بالغ بر 80 بار اين مراسم را در منزل خود برگزار مى كرد. ايام برگزارى اين مراسم در منزل ايشان، عبارت بود از: مراسم هفتگى كه در تمام روزهاى جمعه سال به اضافه تمام مناسبت هاى مذهبى، همچون روزهاى ميلاد يا وفات معصومين و وابستگان آنها همچون حضرت زينب(س) و بالاخص در ايام فاطميه و ديگر دهه هاى عزادارى به صورت مراسم روضه خوانى در منزل خود برگزار مى كرد.

بايد دانست كه اين مراسم پرشكوه كه از دوران كودكى آيت الله فاضل، در منزل پدرى ايشان برگزار مى شده و در واقع يادگارى ارجمند از پدر بزرگوارشان نيز به حساب مى آيد، هم اكنون نيز به عنوان يك سنت ديرينه و پايدار و ارزنده در خاندان ايشان ادامه دارد و هيچ جمعه اى نيست و هيچ مناسبت مذهبى (همچون اعياد و عزادارى ها)پيدانمى شود و هيچ ايام فاطميه اى پيش نمى آيد كه اين مراسم در منزل ايشان با شكوه و جلال تمام برگزار نشود.

در واقع آنچه بدين گونه از سال ها و بلكه ده ها سال پيش در خانواده آيت الله فاضل صورت مى گيرد، بايد قبل از هر چيز به عنوان تلاش سرسختانه اى در راه احياى شعاير مذهبى شناخته شود. اما، همين تلاش در اصل دو منظور والا و ارزشمند را پيش و بيش از هر چيز ديگر در نظر دارد:

اول: زنده نگه داشتن ياد و خاطره اى از معصومين سلام الله عليهم اجمعين، بويژه خاطره جانسوز و دل گداز شهادت سالار شيدان حضرت امام حسين بن على(عليه السلام) در پيكار با كفر در لباس اسلام و باطل در لباس حق، و آشكار ساختن فلسفه آن جانبازى و شهادت طلبى شگرف و انسان ساز و تاريخ ساز كه بايد همواره زنده و جاويد بماند، و اين جاودانگى به استمرار و تداوم اسلام ناب محمدى در اين سرزمين اسلام و تشيع و عاشقان على(عليه السلام)

و حسين(عليه السلام) و فرزندان آنان يارى برساند. چنان كه اين نگارنده، خود بارها از آن عالم ربانى و استاد مكرم و فاضل خود، حضرت آيت الله فاضل، شنيده است كه همه فيوضات الهى را در سايه عشق واقعى به اهل بيت عصمت و طهارت مى داند، همچنان كه هدف از نگارش كتاب با ارزش پاسداران وحى نيز همين امر بوده است.

دوم: زنده نگه داشتن ياد و خاطره مراد و مقتداى خود، امام راحل، خمينى كبير و بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران(رحمه الله) كه در اين گونه مراسم به بهترين وجهى، مى توان ياد آن بزرگ مرد بى همانند تاريخ را در دل ها زنده نگه داشت و پويندگان راه او را با اهداف راستين و والاى آن بزرگوار آشنا ساخت.

آرى، بدين گونه است كه اكنون، علاوه بر روزها و مناسبت هاى مذهبى و ايام فاطميه، همه هفته در روزهاى جمعه، مراسم پرشكوه روضه خوانى و ذكر و يادآورى حماسه كربلا در منزل آيت الله فاضل برگزار مى شود و اين سنت ديرينه خاندان بزرگ و بزرگوارش همچنان ادامه مى يابد و عاشقان حضرت على(عليه السلام) و امام حسين(عليه السلام) و اسلام ناب را، يك جا گرد هم مى آورد و به آنها درس عشق مى دهد.

تأسيس مركز فقهى ائمه اطهار(عليهم السلام) در جهت ترويج و اعتلاى مكتب تشيع

به بركت انقلاب اسلامى، جهان بشريت يك بار ديگر به دين اسلام رو نمود و در اين ميان، مذهب تشيع كه پديد آورنده انقلاب بود، در كانون نظرها و توجه قرار گرفت.

مسلمانان نيز از خواب گران بيدار شدند و با نگاه به گذشته خود و رجوع به خويشتن، در صدد بر آمدند تا دنياى جديدى را بر مبناى آموزه ها و تعاليم آسمانى اسلام بسازند. در چنين فضا و زمينه اى، براى درك و دريافت درست و صحيح از اسلام و تشيع نظرها به سوى حوزه هاى علميه و در رأس آن حوزه علميه قم دوخته شد و احساس نياز به كسانى كه پاسخگوى مردم باشند، به وضوح آشكار گرديد. كسانى كه نيازهاى فقهى معاصر را بشناسند و با پيمودن تمام مبانى اجتهاد و بدون افراط و تفريط و طبق سنت اسلاف صالحه به اجتهاد بالنده و امروزين دست زنند و شبهات شياطين را دفع كنند، و به نيازها پاسخ شايسته دهند، از فقه و فقاهت راستين تشيع دفاع نمايند و به دور از تحجر و تنگ نظرى در صدد گسترش و توسعه آن بر آيند، و با توجه به كتاب و سنت و سيره فقهى عميق و دقيق فقهاى بزرگ رضوان الله عليهم راه صحيح زندگى انسانى و بندگى الهى را فرا راه مردم قرار دهند.

بر اين اساس مركز فقهى ائمه اطهار(عليه السلام) به دستور مرجع عاليقدر تشيع حضرت آيت الله العظمى فاضل لنكرانى مدظله العالى تأسيس يافت.

اين مركز اگر چه در آغاز راه است، اما به يارى خداوند متعال و عنايت حضرت بقية الله الاعظم(عج) تاكنون در پنج بخش تلاش كرده است و ان شاءالله تعالى با گستردگى بيشتر ادامه خواهد يافت.

1. بخش آموزش

در بخش آموزش گروه هاى مختلف فعاليت دارند.

اكنون چهار گروه در حال كارند:

الف. گروه قضا و قضاوت.

ب. گروه حج.

ج. گروه اقتصاد اسلامى (اجاره).

د. گروه اصول فقه.

و هر گروه با معدل 5 نفر تحت نظر يك استاد مجرب و كار آزموده تحت آموزش قرار دارند. افراد گروه ها، خود افرادى تحصيل كرده و فاضل هستند كه يك دوره خارج را حداقل گذرانده اند. آنان در گروه خود فقط شنونده نيستند، بلكه با بحث و مطالعه كنكاش به ارائه نظريات خود مى پردازند و مباحث مطروحه را با يارى و هدايت استاد گروه به پيش مى برند.

امسال سال دوم است كه گروه هاى آموزش به كار مشغولند. ثمره كار و مطالعات آنان به تدريج آماده و به جامعه عرضه مى شود.

اكنون قاعده القرعه كه محصول كار يك گروه در ماه رمضان 1419 هجرى است به قلم نويسنده اين رساله حاج شيخ حسين كريمى قمى استاد گروه در حال چاپ است.

2. بخش تحقيق و تأليف.

كه باز هم محور كار فقه و اصول فقه است. اين بخش خود داراى دو قسمت است:

الف. تأليف و پژوهش. پروژه هايى كه در دست انجام دارد از اين قرار است:

1. تأليف يك دوره اصول فقه به فارسى بر مبناى درس هاى خارج از اصول فقه حضرت آيت الله العظمى فاضل لنكرانى مدظله العالى كه چهار مجلد آن پس از تأليف و ويرايش، حروفچينى شده و آماده چاپ است. لازم به تذكر است كه جاى چنين كتابى كه اصول فقه استدلالى خارج است در زبان فارسى خالى است.

2. تأليف يك دوره اصول فقه به زبان عربى بر مبناى درس هاى خارج معظم له.

3. تعارض اصل و ظاهر. از موضوعات مهم كه هنوز تنقيح نشده و بررسى مواردى است كه اصل با ظاهر تعارض كند كه بيشترين بخش هاى اين موضوع انجام شده و رو به اتمام است.

4. موسوعه احكام الصبيان. بچه ها و افراد نابالغ چه احكامى دارند، عبادات آنها، معاملاتشان، حقوق و... كه شامل تمام احكام فقهى مربوط به صبّى مى شود. يك گروه 6 نفره در حال تدوين آن هستند كه جلد اول آن در حال حروفچينى است كه به نظر مى رسد يك دايرة المعارف 10 جلدى از كار درآيد و شيوه آن اجتهادى است.

5. نگارش كتاب الحدود به فارسى كه تقريرات درس خارج از فقه مؤسس معظم است و در حال حروفچينى و تصحيح است و در دو جلد چاپ مى شود.

6. تعريب جلد اول جامع المسائل حاوى استفتائات از مؤسس محترم به نام الفتاوى الوافيه كه به پايان رسيده و به زودى چاپ مى شود.

ب. قسمت تصحيح و تحقيق. در اين قسمت كتاب هاى مورد نظر پس از گذراندن سه مرحله الف. تخريج مصادر، ب. ويرايش، ج. مقابله و تصحيح به چاپ سپرده مى شود.

كارهاى انجام شده در دست انجام از اين قرار است:

1. نهاية التقرير كه تقريرات 11 سال درس خارج حضرت آيت الله العظمى بروجردى(قدس سره) و به قلم مؤسس محترم است كه پس از گذراندن تمام مراحل در سه حلد چاپ شده و به فقه پژوهان عرضه شده است.

2. قاعده القرعه، از يكى از گروه هاى آموزش مركز مى باشد كه در حال چاپ است. ويرايش و تخريج مؤلفات مؤسس معظم و به اين ترتيب.

3. كتاب القضاء;

4. كتاب الشهادات;

5. كتاب الطلاق;

6. كتاب النكاح;

اين 4 كتاب از شرح مفصل مؤسس معظم بر تحريرالوسيله است.

7. كتاب الخمس تقريرات مرحوم آيت الله العظمى بروجردى(قدس سره).

8. معتمد الاصول تقريرات حضرت امام خمينى(قدس سره) به قلم حضرت آيت الله العظمى فاضل لنكرانى.

9. كتاب المواريث كه همه اين هفت كتاب براى اولين بار پس از ويرايش و تخريج مصادر و كارهاى لازم به زير چاپ مى روند.

10. كتاب الحدود.

11. كتاب القصاص كه اين دو كتاب براى دومين چاپ، همراه با ويرايش و تخريج به زير چاپ مى رود.

3. كتابخانه تخصصى فقهى

با توجه به ضرورتى كه براى يك كتابخانه ويژه فقه احساس مى شد اين كتابخانه شكل گرفت كه هم اكنون داراى 7 هزار جلد كتاب در موضوعات زير است. و دائماً در حال گسترش است.

الف. فقه شيعه.

ب. فقه شافعى.

ج. فقه حنبلى.

د. فقه حنفى.

ه. فقه مالكى.

و. فقه مذاهب متفرقه همچون زيدى، ظاهرى،...

ز. اصول فقه شيعه.

ح. اصول فقه اهل سنت.

ط. علوم قرآن و آيات الاحكام شيعه و سنى.

ى. تاريخ فقه.

يا. تراجم و رجال شيعه و سنى.

يب. حديث شيعه.

يج. حديث اهل سنت.

يد. فقه جديد.

يه. حقوق و فقه مقارن با آن.

يو. فقه مقارن در مذاهب.

يز. مجلات فقهى.

يح. لغت و ديگر كتب مربوطه.

تاكنون استفاده از كتابخانه محدود بوده به تأكيدات مؤسس معظم در حال آماده شدن براى پذيرش عموم محققان و فقه پژوهان است.

در اين كتابخانه علاوه بر كتاب هاى كلاسيك فقه، سعى مى شود كتاب ها به روز باشد و جديدترين كتاب هاى مربوطه از داخل و خارج كشور تهيه و آماده بهره بردارى شود.

4. بخش رايانه:

در اين بخش علاوه بر ارائه خدمات به محققان، حروفچينى كتب فقهى و اصولى انجام مى پذيرد.

و ديگر آنكه تمام دست نوشته هاى علمى مؤسس گرامى در حال انتقال به CD است تا براى نسل آينده محفوظ بماند و انشاءالله سرآغازى باشد براى كتابخانه هاى بزرگ كه مخطوطات خود را به اين طريق براى آيندگان حفظ و حراست كنند.

5. بخش صوتى و تصويرى:

در اين بخش تمام نوارهاى كاست كه از درس هاى مؤسس بزرگوار ضبط شده نگهدارى مى شود و عنداللزوم در اختيار محققان مربوطه قرار مى گيرد و نيز فيلم هاى ويدئويى از درس معظم له تهيه و نگهدارى مى شود.

ترويج مكتب تشيع از طريق فعاليت هاى برون مرزى

از ديرباز حضرت آيت الله العظمى فاضل لنكرانى نسبت به دو موضوع در حيطه بين المللى حساسيت داشتند:

1. وضعيت جهان اسلام: ايشان در زمينه مسائلى كه با سرنوشت مسلمانان جهان و احتمالا آسيب ها و مصيبت هايى كه بر مسلمين وارد شده است، به شدت حساس و هوشيار بوده اند. اعلاميه هاى ايشان در مورد جنايات صهيونيست ها عليه مردم بى دفاع فلسطين، سخنرانى براى دفاع از مردم مسلمان بوسنى و هرزگوين، دخالت در مسئله كوزوو و اجازه براى استفاده از بخشى از سهم امام در اين زمينه را مى توان يادآور شد. معظم له در مورد زندگى مسلمانان در جمهورى هاى به جا مانده از شوروى سابق حساس بوده و نسبت به تضييقات حكومت هايى همچون عراق در منطقه خليج فارس نسبت به اكثريت يا اقليت شيعه در چنين كشورهايى نگرانى دارند. همچنين اهتمام ايشان به نظارت بر وضعيت درسى و نحوه زندگى طلاب خارجى مشغول به تحصيل در حوزه علميه قم در همين ارتباط است.

2. وضعيت جهان تشيع: مراجع عظام، پاسداران و نگهبانان مجموعه تشيع اعم از علوم انسان ساز جعفرى، وضعيت شيعيان در نقاط مختلف جهان و همچنين دغدغه هميشگى براى حفظ جوامع شيعه در سراسر جهان و در نهايت تسهيل ارتباط افراد شيعه با مقتداى خود مى باشند. مسئله تقليد و مرجعيت در بطن خود يك ارتباط دو سويه و متعامل مابين مرجع و مقلد را نشان مى دهد. همان قدر كه از يك فرد شيعه آگاه به اصول و احكام اسلامى انتظار مى رود كه به دنبال تشخيص يك نفر از علماى وارد به مجموعه احكام اسلامى به عنوان اعلم باشد، به همان مقدار از علما و مدرسين كه خود را در مظان به دوش كشيدن مسئوليت راهنمايى مردم مى بينند، انتظار مى رود كه با استفاده از ابزارهاى متعدد، نوعى برنامه ريزى بنمايند كه مسلمانان بتوانند به راحتى با آنان در ارتباط بوده و در مواقع مقتضى بدانان دسترسى داشته باشند.

براى تحقق چنين روشى و تلاش براى راحتى مردم در دسترسى به مرجع زمان و پاسخ به سؤالات و شبهات، يكى از كسانى كه بلافاصله پس از اعلاميه جامعه مدرسين حوزه علميه و از زمانى كه با چنين مسؤليتى را بر دوش خود احساس نمودند، به چنين موضوعى توجه كردند، حضرت ايشان بودند. براى سهولت در ارتباط مردم با مرجع تقليد ايشان چند راه را مشخص فرمودند:

- ارائه عقايد، نظرات و ديدگاه هاى خويش از طريق نوشتن كتب متعدد خصوصاً در اين مورد تقرير رساله توضيح المسائل. از اين كتاب تاكنون در 65 بار چاپ بيشتر از يك ميليون جلد در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.

- پاسخگويى به سؤالات و استفتائات شيعيان به صورت منظم، دقيق و سريع. دفتر معظم له تاكنون به 30700 استفتائات مردم پاسخ داده و بخشى از اين جواب ها به صورت كتاب در دو مجلد به نام جامع المسائل منتشر شده است.

- ايجاد دفاتر: دفاتر معظم له در شهرهاى مختلف وظيفه پاسخگويى به نيازها و سؤالات مردم را به نحو احسن انجام مى دهند.

- پخش دروس ايشان: از طريق صدا و سيماى جمهورى اسلامى ايران، دروس معظم له در رشته هاى مختلف بخصوص در سطح خارج در دو رشته فقه و اصول به صورت منظم پخش مى گردد. علاوه بر اقشار متعدد و بويژه طلاب شهرها و روستاهاى كشور كه از اين طريق، دروس ايشان را پى گيرى مى نمايند، جوانان علاقه مند در كشورهاى ديگر كه امواج راديويى مزبور بدانان مى رسد، همچون دوره هاى دانشگاهى از راه دور همراه با اين دروس، دانش خود را ارتقا مى بخشند.

- استفاده از شبكه جهانى الكترونيك: امروزه براى ارتباطات در سطح جهانى از وسايل و ابزارهاى پيشرفته و نوينى استفاده مى گردد كه اولا امكان ارتباط را بسيار سهل و راحت ساخته است، و ثانياً امكان كنترل آنها را به وسيله حكومت هايى كه با مردم خود نزديك نيستند كمتر كرده و در نهايت ارزانى و سادگى آن باعث شده است كه تقريباً اين روش ها جهانشمول گردد.

استفاده از شبكه جهانى معروف به اينترنت كه همگان مى توانند نظرات و ديدگاه هاى خود را براى ملاحظه ديگران به معرض نمايش گذارده و همچنين استفاده از پست الكترونيك و يا الكترونيك ميل كه امر نامه رسانى را به سرعت نور انجام مى دهد، باعث گشته است كه در صورتى كه مكتب و يا فردى داراى مطلب و يا حرف تازه اى باشد، در فاصله اى نه چندان طولانى اكثريت قريب به اتفاق جوامع از آن آگاهى يابند. در اين ارتباط بخصوص، مكتب كامل و جامع اسلام كه مدعى داشتن برنامه در همه شئون زندگى انسان است و علماى اسلام مى بايد از اين فرصت استفاده كرده و برنامه هاى زندگى ساز اسلام را به گوش همه جهانيان برسانند. از جمله موارد نو آورى و ابتكار حضرت آيت الله العظمى فاضل لنكرانى براى رساندن پيام مكتب اسلام و احكام حيات بخش شيعه و نظرات متنوع خود در شئون عقيدتى، اجتماعى و سياسى امت اسلامى، استفاده از روش هاى منطبق با زمانه بود. معظم له در شبكه جهانى موسوم به اينترنت داراى پايگاه اطلاع رسانى مخصوص به خود مى باشند. نشانى اين پايگاه عبارت است از:

http://www.lankarani.org در اين پايگاه موارد زير براى استفاده عموم در اختيار قرار داده شده است.

- مقالاتى راجع به آيين اسلام، احكام اسلامى، اصول شيعه و مسئله تقليد.

- شرحى از زندگانى معظم له.

- فهرستى از كتب و تأليفات ايشان.

- تصويرى از ايشان.

- رساله معظم له به زبان انگليسى با تهيه فهرست دقيق و به صورت الكترونيك كه فرد را قادر مى سازد در اسرع وقت به مسائل مورد نظر خود دست يابد.

- مجموعه اى از سؤالات و استفتائات قبلى كه توسط همين مسير از ايشان شده و در بخشى به عنوان سؤالات احتمالى مقدر (F.A.Q) آورده شده است تا استفاده كنندگان جديد اگر توانستند باز خود را از طريق مراجعه به سؤالات و جواب هاى مزبور بر طرف ساخته و در غير اين صورت سؤال نمايند.

همچنين كليه مقلدين ايشان مى توانند با استفاده از پست الكترونيك مستقيماً با ايشان در تماس بوده و سؤالات و اسفتائات خود را با معظم له مطرح نمايند. نشانى پست الكترونيك ايشان عبارت است از: Fazel@lankarani.org

مطابق اطلاعاتى كه بخش آمارى اينترنت تهيه كرده است، به صورت متوسط همه ماهه از سايت و پايگاه اطلاع رسانى جناب آيت الله فاضل لنكرانى حدود 50000 نفر بازديد نموده و از اين تعداد همه ماهه به صورت متوسط حدود 1500 نفر از رساله ايشان استفاده نموده اند.

همچنين روزانه تعداد 50 نامه به عنوان سؤال يا استفتاء از طريق اينترنت به دفتر ايشان واصل شده است كه پس از تقرير پاسخ توسط معظم له، براى افراد ارسال گرديده است. اكثر افرادى كه داراى سؤال بوده اند از كشورهايى نظير عربستان سعودى، كانادا، انگلستان، ايالات متحده، مالزى، استراليا، آذربايجان، فرانسه و بحرين مى باشند.

بخش بين الملل دفتر معظم له در پى آن است كه در وهله اول رساله ايشان به زبان هاى فارسى و عربى را نيز به اين مجموعه اضافه نموده و سپس به تدريج تأليفات گرانقدر ايشان و همچنين دروس ايشان به صورت صوتى و تصويرى به اين مجموعه اضافه شود.

ترويج مكتب تشيع از طريق تأسيس و اداره مدرسه علميه

توجه به علم و دانش يكى از مهمترين و اساسى ترين محورهاى بنيادين اسلام است. آگاهان به تاريخ، بويژه تاريخ اجتماعى و سياسى و فرهنگى اديان و اقوام و ملل گوناگون بخوبى مى دانند كه در طول تاريخ بشر، هيچ مذهب و مكتب عقيدتى و مسلك اجتماعى و سياسى به اندازه اسلام، براى علم و دانش و تلاش در راه علم اندوزى، ارزش و اعتبار قائل نبوده است. به طورى كه در نخستين جنگ اسلام با مشركين قريش، وقتى كه جنگ به زيان قريش و به نفع مسلمين تمام شد و گروهى از قريشيان اسير مسلمانان شدند، پيامبر گرامى اسلامى نه تنها اسيران را گرفتار رنج و آسيب و زندان غل و زنجير نساخت، بلكه مقرر فرمود كه آزادى هر كدام در گرو آموختن سواد خواندن و نوشتن به ده نفر از افراد مهاجر و انصار و ياران و اصحاب رسول خدا و ايمان به اسلام است.

بدين سان از روزى كه نخستين سنگ هاى بناى جامعه اسلامى نهاده مى شد، پيامبر ـپيامبرى كه خدايش در كتاب خود به قلم و آنچه مى نويسد سوگند ياد كرده و ارزش و اعتبار علم و دانش و سواد را جاودانه ساخته است ـ توجه عميق خود را به علم و دانش آشكار ساخت و علناً بيان كرد كه علم آموزى ده نفر از يارانش، بسيار ارزنده تر و سازنده تر از آن است كه يك نفر از دشمنان غدار و قهار و خونخوار مسلمين كشته شود.

طبيعى است كه در جريان تداوم دين و مذهبى كه پيامبرش طلب علم را از گهواره تاگور توصيه مى كند و حتى آن را براى هر مرد و زن مسلمان واجب مى شمارد، روز به روز ارزش و اعتبار سواد و علم و دانش، بالاتر و والاتر خواهد شد. و از كسى كه امكان سواد آموزى داشته و نياموخته است، ديگر هيچ عذر و بهانه اى پذيرفته نخواهد بود.

در پرتو چنين دين و مذهبى، بيهوده نيست كه تأسيس مدارس واماكنى براى تحصيل علم و اندوختن دانش و به دست آوردن بصيرت علمى، به عنوان مهمترين زير بناى علوم و تمدن اسلامى شناخته شده است.

نگاهى به تاريخ قرون گذشته نشان مى دهد كه تأسيس مدارس و دارالعلم ها و جامع ها و به اصطلاح امروز دبيرستان ها و دانشكده ها، هميشه يا مستقيماً توسط يك روحانى و عالم دين صورت گرفته، و يا دست كم يك عالم دينى در تأسيس آن نقش ارزنده و درجه اول داشته است و نهايت اينكه هزينه هاى آن را بر اساس ارزش و اعتبار روحانى و اجتماعى خود به دست آورده و خود، تنها ناظر و سامان دهنده كار بوده است. امروز نيز تأسيس مدارس مختلف، نه تنها از بزرگترين عبادات بوده و از مقوله خدمت به خلق شمرده مى شود، بلكه گامى است بزرگ و استوار و سازنده در جهت تقويت و تحكيم پايه هاى دين و اعتلاى شعاير مذهبى. اگر مدرسه نباشد، اگر محلى براى علم آموزى و دانش اندوزى نباشد، اگر گروهى به آموختن درس و گروهى به ياد گرفتن آن مشغول نباشند، اگر تداوم دين و مذهب بر اساس بينش و بصيرت علمى و بر مبناى دانايى و آگاهى استوار نگردد، براستى كار دين و دينداران به كجا خواهد كشيد؟ از اين روست كه از ديرباز، سنت حسنه اى بين روحانيون و علما و افاضل جارى و سارى بوده، و آن اينكه همه تلاش و توان خود را به كار مى برده اند تا اگر خود شخصاً قادر به تأسيس مدرسه اى نبوده اند، بارى در تأسيس يك مدرسه، نقش فعالى داشته باشند.

آيت الله فاضل نيز اين سنت حسنه و بازمانده از پدران و پيشينيان خود را به بهترين وجهى ادامه داده، و در ميان سلسله اقدامات اجتماعى خود، به تأسيس مدرسه علميه نيز همت گماشته است.

در حال حاضر مدرسه علميه تأسيس شده توسط ايشان از مهترين مدارس حوزه علميه قم به شمار مى رود كه در آن ده ها تن از طلاب و فضلاى قم مشغول تحصيل هستند و چنان كه رسم مدارس اسلامى است، اين طلاب جويندگان علم و فضلاء نه تنها براى تحصيل علم هزينه و زحمتى را متحمل نمى شوند، بلكه از طريق بنيانگذار مدرسه، هزنه هاى تحصيل و مخارج زندگى خود را نيز دريافت مى دارند.

آرى اين نيز از سنت هاى خوب اسلام و بويژه از آيين هاى حوزه فرهنگى شيعه است كه طالب علم، براى علم اندوزى نه تنها هزينه اى را متقبل نمى شود كه هزينه هاى تحصيل و دفتر و كتاب و حتى هزينه هاى زندگى عادى خود را نيز از مدرسه اى كه در آن مشغول علم اندوزى و سوادآموزى است دريافت مى دارد.

اكنون مدرسه علميه آيت الله فاضل در زمره فعالترين و پر جنب و جوش ترين مدارس علميه قم به شمار مى رود، اما در عين حال مجموعه فعاليت هاى اين مدرسه را بايد جزء كوچكى از فعاليت ها و اقدامات اجتماعى ايشان به شمار آورد و نه بيشتر.

تأليفات و آثار قلمى

قطعاً علمى كه در سينه بماند سودمندتر از آبى نيست كه در ظلمات جريان مى يابد و تا زمانى كه از مجارى تاريك خاك به روى زمين نيفتاده باشد محكوم به عدم استفاده است.

دانشمندان بزرگان و صاحب نظرانى كه توفيق پيدا كرده باشند از طريق انشراح صدر، ديگران را از فيوضات دانشى كه دارند مستفيض سازند در واقع در همان حال به دانش خويش و به علمى كه دارند معنى بخشيده اند، و گرنه فردا كه تند باد اجل وزيدن گيرد و صاحب علم را اسير و دامنگير خاك سازد توجّه حاصل مى شود كه نه از تاك نشان باقى مانده است و نه از تاك نشان.

با اين توضيح مى بينيم كه آيت الله فاضل لنكرانى نگارش معارف و مسائل ارزنده علوم اسلامى را از همان بدايت جوانى آغاز مى كند و اين كار تا زمان تحرير اين اثر استمرار مى يابد، آن گونه كه عدد تأليفات معظم له بر چهل عنوان افزون مى گردد و اين يعنى كه در دوران مفيد زندگى هر سالى از عمر را به تأليفى ماندگان زيور بخشيده اند.

ما ضمن فهرست كردن عناوين آثار استاد كم و بيش به ذكر خصوصيات شكلى و محتوايى هر كدام نيز اشاره اى خواهيم داشت، اما بيش از ارائه آن فهرست گريزى از توضيح اين نكته نيست كه به طور طبيعى مجموعه آثار مؤلف را بايد در دو بخش جداگانه دسته بندى كرد و در اين دو بخش به آثار چاپى و خطى اشاره نمود:

بخش اول: آثار چاپ شده

2. نهاية التقرير فى مباحث الصلوة. (الجزء الاول)

3. نهاية التقرير فى مباحث الصلوة. (الجزء الثانى)

اين سه اثر نخستين تأليف استاد به شمار مى رود; يعنى برمى گردد به عصر حضور هشت ساله مؤلف در درس هاى خارج مرحوم آيت الله بروجردى(قدس سره). مؤلف همچنين بخت آن را داشته است كه مجموعه تقريرات خود را به نظر مبارك صاحب تقرير بگذراند و با موافقت ايشان كار را سامان دهد.

در زمانى كه استاد فاضل توفيق يافت كار دشوار اما دلپذير تقريرات درس آيت الله بروجردى را كه جواز قبول نيز يافت به پايان برد، جوانى بود كه بيش از 26 سال نداشت و شگفت آن كه اين نخستين اثر به درجه اى از قبول مى رسد كه صاحب تقرير اعتراف مى كند كه آنچه از من باقى خواهد ماند همين كتاب نهايه التقرير است و از همان زمان ها نقل مى كنند كه بر زبان مرحوم آيت الله بروجردى گذشته است كه: ايشان (شيخ محمد فاضل) مجتهد است.

جلد اول اين كتاب به مقدمات مبحث «صلوة» اختصاص دارد كه مباحثى از قبيل: تعداد نوافل، اذان، اقامه، قاعده فقهى «من ادرك» را مورد كنكاش قرار داده است. در جلد دوم نهايه التقرير بيشتر پيرامون افعال صلوة و خلل هاى آن بحث شده است، هم در اين جلد از قاعده «تجاوز» و «فراغ» به صورت مشبع و مستوفى بحث گرديده، و بالاخره در واپسين جلد پيرامون قضاى صلوة و نماز جماعت گفتار مفصلى را شاهديم.

اين كتاب ها به گونه اى به رشته تحرير كشيده شده است كه اگر با كنكاش تخصصى و ريزه كارى هاى فقاهتى مورد مطالعه قرار گيرند، معلوم خواهد شد آيت الله بروجردى(رحمه الله) در علم رجال از كدام مبنا پيروى كرده اند و از چه پايه و اساسى بهره مى جسته اند و به سخن ديگر مبناى رجاليشان چه بوده است.

تفصيل الشريعة

امام راحل(قدس سره) در دوران ستم شاهى گذشته، زمانى كه در تركيه به صورت تبعيد به سر مى بردند دست به كار تأليف و تدوين كتاب پر ارج تحرير الوسيله شدند. اين تأليف نشان مى دهد كه معظم له از همان زمان نه تنها هرگز از مبارزه نا اميد و خسته نشده اند، بلكه در دورانى كه تقريباً هيچ كس به پيروزى اين مبارزات اميدى نداشت، ايشان تمام تلاش خود را براى پيروزى مبارزات انقلابى به كار مى برده اند و با اميد و روشن بينى تمام، به فكر استقرار حكومت الهى و كامل اسلامى نيز بوده اند.

چنان كه براى چنين روز هايى، پيشاپيش، بادقت و غور و تفحص فراوان، احكام و قوانين لازم را استخراج و تدوين كرده و در كتاب خود اركان يك حكومت اسلامى را در زمينه مسائل اسلامى پايه گذارى نموده اند. و به راستى اگر قرار باشد حكومت اسلامى، بر اساس فقه اسلام و قوانين اسلامى بر قرار شود چه قانونگذارى بهتر از «ولى فقيه» و چه قانونى بهتر از نوشته شخص ولى فقيه خواهد بود؟ شاگردان امام راحل كه دنباله رو راه او بوده اند، به تبعيت از وى قدم در راهى مى گذاشته اند كه امام پيشاپيش آن را پيموده بود.

امام(رحمه الله) تحرير الوسيله را نوشته بود، و مى بايست يكى از شاگردان وى تفسير و مستندات آن را به عهده مى گرفت.

بزرگترين و ارزنده ترين تأليف استاد آيت الله العظمى فاضل لنكرانى بر محور كتاب گرانقدر تحرير الوسيله قرار گرفته است.

كتابى كه سال هاى بسيارى از عمر گرامى ايشان بر سر آن گذاشته شده و البته هنوز هم كار نگارش آن ادامه دارد. اين تأليف گرانقدر و پردامنه، با ماجرايى جالب و داستانى از گوشه هاى تاريخ معاصر كشورمان نيز همراه و توأم است; يعنى با ماجراهاى مبارزات طولانى و پر ثمر امت شهيد پرور و بخصوص جامعه روحانيت مبارز و آگاه كه سال هاى سال، درگير و دار آن مبارزات جانانه، با بند و زنجير و زندان و شكنجه و تبعيد دست به گريبان بودند.

در همان ماجراها، استاد گرامى ما نيز به عنوان يكى از مبارزان سرسخت روحانيت، از سوى رژيم سفاك دستگير و به نقاط مختلف تبعيد شد. يكى از تبعيدگاه هاى وى شهر قهرمان پرور يزد بود كه استاد حدود دو سال و نيم از عمر عزيزش را در آنجا سپرى كرد و در آنجا كه استاد تصميم گرفت تا با استفاده از فرصت، دست به تأليف اثرى بزرگ بزند و بر اين اساس، نوشتن شرحى بر كتاب گرانقدر تحرير الوسيله اثر امام امت را وجهه همت خويش قرار داد. بدين ترتيب، آن سال هاى رنج و روزهاى درد و ملال، با نگارش اين تأليف بزرگ به روزهاى سرشار از معنويت و به ايام پرثمر و بارآورى مبدل شد كه در طول آن، استاد حدود 5 جلد از شرح كتاب تحرير الوسيله را به رشته تحرير كشيد.