(61صفحه)
خمس و احكام آن در حج
حج يكى از عبادات است و براى قبولى اين عبادت بايد از مال حلال در اين سفر استفاده شود. و الاّ علاوه بر اينكه حج مورد قبول خداى سبحان واقع نمى شود. در بعضى از موارد موجب بطلان حج نيز مى شود. يكى از اين موارد نپرداختن خمس و زكات است كه احكام آن به تفصيل در توضيح المسائل آمده است و در اينجا به مناسبت اشاره اى به احكام آن در رابطه با حج مى شود.
مسأله 133 ـ با مال حرام يا مالى كه متعلق خمس يا زكات است و خمس يا زكات آن پرداخت نشده. جايز نيست به حج برود.
مسأله 134 ـ كسى كه خمس يا زكات بر ذمه او مى باشد، چنانچه علاوه بر آن مخارج حج را داشته باشد مستطيع است.
(62صفحه)
مسأله 135 ـ مخارج حج يا زيارت ائمه جزء مخارج سال محسوب مى شود. بنابراين اگر از درآمد همان سال صرف حج يا زيارت شود لازم نيست خمس مبلغى كه صرف حج يا زيارت شده پرداخت شود. بلى اگر بخواهد از درآمد سالهاى سابق صرف كند. حتماً بايد قبل از مصرف خمس آن را بدهد.
مسأله 136 ـ كسى كه از درآمد سال خود براى حج يا عمره ثبت نام كند و در همان سال مشرف نشود، چنانچه قبلا حج بر او مستقر نبوده بايد خمس آن را بپردازد. و همين طور است اگر با پولى كه خمس به آن تعلق گرفته و خمس آن پرداخت نشده ثبت نام كند. در اين دو فرض اگر بخواهد خمس آن را از درآمد همان سال يا سال بعد بپردازد بايد به مقدار 41 آن را بپردازد.
مسأله 137 ـ پولى كه براى ثبت نام سفر حج پرداخت شده و سال خمسى بر آن گذشته و هنوز قرعه به نام او اصابت نكرده، چنانچه قبلا حـج بر او مستقر نبوده، لازم است خمس آن را بپردازد.
مسأله 138 ـ اگر با پول غصبى يا پولى كه خمس و
(63صفحه)
زكات آن پرداخت نشده بليط هواپيما يا وسيله مسافرتى ديگر را براى حج تهيه كند. هر چند كار حرامى انجام داده و ضامن است. ولى موجب بطلان حج او نمى شود.
مسأله 139 ـ اگر با پول غصبى يا پولى كه خمس و زكات آن پرداخت نشده لباس احرام و لباسى كه در آن طواف واجب انجام مى دهد يا نماز طواف مى خواند تهيه كند. طواف او اشكال دارد و موجب بطلان عمره يا حج مى شود.
مسأله 140 ـ قربانى اگر با عين پول غصبى يا پول متعلق خمس و زكات خريده شود كفايت از قربانى در حج نمى كند. و كسى كه اين چنين قربانى كند مثل فردى است كه عمداً قربانى را ترك كرده است.
مسأله 141 ـ كسى كه تاكنون خمس مال خود را نداده است. اگر از حقوق همان سال و قبل از گذشت سال، لباس احرام و قربانى و مصارف حج را تأمين كند مانعى ندارد، ولى اگر از درآمد سالهاى قبل تهيه كند حكم غصب را دارد. و اگر شك دارد كه به اصل پول خمس
(64صفحه)
تعلق گرفته يا خير مى تواند با آن لباس احرام و قربانى تهيه كند.
مسأله 142 ـ كسى كه خمس اموال خود را نداده باشد نمى تواند فقط با پرداخت خمس مخارج حج، حج خود را به صورت صحيح انجام دهد چون تصرف در مال متعلق خمس جايز نيست، و همين مقدار كه مى خواهد خمس بدهد و به حج برود تصرف در مال غيرمخمس است و اين كار منع از تصرف را برنمى دارد، چون هنوز در كل مال حق امام و سادات وجود دارد، و تصرف در مال مشترك هم حرام است.
مسأله 143 ـ در فرض سابق اگر قدرت استنابه ولو در آينده را نداشته باشد يا قدرت پرداخت واگذارى فيش يا جلب رضايت صاحبان آن را ندارد يا براى اين امور به مشقت و حرج مى افتد در اين صورت حج بر خودش واجب نيست و بايد حج منوب عنه و صاحب فيش را بجا آورد.
مسأله 144 ـ در فرض سابق اگر امكان پرداخت خمس كل مال نباشد يا مشكل باشد مكلف مى تواند با
(65صفحه)
اجازه مرجع تقليد خود مقدارى از مال را جدا كند و سپس خمس آن مقدار را بپردازد و با اين پول مخمس مخارج حج را بپردازد.
مسأله 145 ـ در فرض سابق مى تواند مقدارى از اموال خود را به قصد خمس به مرجع تقليد يا وكيل او بدهد تا بعد از قبول به خودش قرض بدهند، كه در اين فرض مى تواند آن مقدار را صرف مخارج حج يا عمره كند.
مسأله 146 ـ همراه داشتن پول يا اشياء متعلق خمس در حج يا عمره، حتى در طواف و نماز طواف موجب بطلان حج يا عمره نمى شود.
مسأله 147 ـ شخصى كه در حين خريد لباس احرام نمى دانسته پولش غيرمخمس است و با آن لباس خريده و محرم شده و اعمال انجام داده اعمال او صحيح است. ولى خمس پولى را كه مصرف كرده مديون است و بايد بپردازد.
مسأله 148 ـ حاجى اگر قبل از رسيدن سال خمسى اش از درآمد سال خود سوغات خريد و پس از خريد، سال خمسى او فرا رسيد، چنانچه سوغات در حد شأن او باشد خمس ندارد.
(66صفحه)
وصيت به حج
مسأله 149 ـ كسى كه حج بر او مستقر شده باشد هرگاه در خود آثار فوت را مشاهده كند بايد وصيت كند كه حج او را انجام دهند.
مسأله 150 ـ اين فرد حتى اگر وصيت هم نكند، بر ورثه واجب است كه از اصل تركه او يك حج نيابتى برايش بگيرند.
مسأله 151 ـ اگر وصيت كرده باشد كه از ثلث بردارند از ثلث برداشته مى شود، و اگر ثلث كافى نبود از اصل مال جبران مى شود.
مسأله 152 ـ اگر وصيت نكرده باشد كه از ثلث بردارند از اصل مال به مقدار حج ميقاتى برداشته مى شود، و اگر وصيت به حج بلدى كرده باشد اجرت آن از اصل مال برداشته مى شود.
مسأله 153 ـ كسى كه فوت كرده و حج بر او مستقر بوده
(67صفحه)
واجب است در همان سال اول براى او نيابت بگيرند. و حتى اگر نيابت از ميقات در آن سال ممكن نباشد از بلد ميت نيابت بگيرند. و در اين فرض تمام مخارج از اصل مال برداشته مى شود.
مسأله 154 ـ اگر وصيت كرده باشد كه شخص معينى براى او حج بجا آورد، يا از مال معينى براى او حج بجاآورند لازم است طبق وصيت عمل شود.
مسأله 155 ـ كسى كه براى حج ثبت نام كرده اگر قبل از فوت فردى را اجير كند كه بعد از فوتش براى او حج بجا آورد. اگر آن شخص بعد از اجير شدن مستطيع شود، طبق مسأله 99 عمل كند.
مسأله 156 ـ اگر قبل از فوت وصيت كند كه فرد خاصى براى او حج بجا آورد ولى او را اجير نكند، اين فرد مى تواند طبق وصيت عمل كند و صحيح است. ولى اگر خودش ساير شرايط استطاعت را داشته باشد و با فيش حج موصى راه براى او باز شود احتياط اقتضا مى كند كه حج را براى خودش انجام دهد و براى ميت استنابه كند.
(68صفحه)
مسأله 157 ـ در فرض سابق اگر ورثه تنها به شرطى راضى شوند كه اين فرد حج را حتماً به نيابت از ميت انجام دهد، اگر خودش مستطيع باشد مى تواند حج را براى خودش انجام دهد و براى صاحب فيش استنابه كند حتى اگر ورثه ندانند. و حج او صحيح است. و در اين فرض اگر ميت وصيت نكرده باشد واجب است حج خود را انجام دهد و براى ميت استنابه كند.
مسأله 158 ـ در فرض سابق اگر قدرت استنابه ولو در آينده را نداشته باشد يا قدرت پرداخت حق واگذارى فيش يا جلب رضايت صاحبان آن را ندارد يا براى اين امور به مشقت و حرج مى افتد در اين صورت حج بر خودش واجب نيست و بايد حج منوب عنه و صاحب فيش را بجا آورد.
مسأله 159 ـ اگر ورثه در گرفتن نيابت كوتاهى كنند تا اينكه مال تلف شود ضامن هستند و بايد از مال خود براى او نيابت بگيرند.
مسأله 160 ـ اگر خود ميت مال نداشته باشد بر ورثه واجب نيست از مال خود براى او نيابت بگيرند، هر چند
(69صفحه)
از باب احسان سزاوار است كه براى او حج بجاآورند.
مسأله 161 ـ چنانچه شخص براى حج مستحبى مبلغ معينى را وصيت كند و آن مبلغ براى حج ـ ولو از ميقات ـ كافى نباشد وصيت باطل است. و لازم است آن مبلغ را در كارهاى خير مصرف كنند. بلى اگر بدانند وصيت مقيد به حج بوده، با بطلان وصيت آن مبلغ طبق احكام ارث بين ورثه تقسيم مى شود.
(70صفحه)
نيابت در حج
نيابت يعنى شخص نايب عملى را كه برعهده منوب عنه بوده انجام دهد تا منوب عنه برىءالذمه شود. چه نايب عمل را مجانى و تبرعى انجام دهد يا اجير شود يا به عقد جعاله و امثال آن انجام دهد.
مسأله 162 ـ نايب بايد در نيابت قصد امتثال امر متوجه به منوب عنه را بكند. ولى لازم نيست اسم او را به زبان بياورد. و تعيين او به نحو اجمال و اشاره كافى است.
مسأله 163 ـ نايب بايد طبق فتواى مرجع تقليد خود عمل كند، اگر چه طبق فتواى مرجع تقليد منوب عنه عمل او اشكال داشته باشد. بلى اگر منوب عنه از او خواسته باشد كه به كيفيت خاصى عمل كند بايد به گونه اى عمل را بجا آورد كه هم وظيفه طبق نظر مرجع تقليد خودش مراعات شده باشد و هم خواسته او.
(71صفحه)
مسأله 164 ـ نايب بايد عمره و حج را به نيت منوب عنه انجام دهد، و اگر به جهت فراموشى يا علت ديگرى براى خود محرم به احرام عمره تمتع يا عمره مفرده شد، بايد آن عمل را تمام كرده، و بعد براى انجام عمره تمتع به نيت منوب عنه از يكى از مواقيت معروفه محرم شود.
مسأله 165 ـ نايب بايد طواف نساء را به قصد منوب عنه بجا آورد. ولى تا وقتى طواف نساء را به صورت صحيح انجام نداده، همسر بر او حلال نمى شود. و منوب عنه وظيفه اى ندارد.
مسأله 166 ـ همان گونه كه نيابت در كل اعمال حج صحيح است در بعضى از اعمال حج نيز صحيح است. اما تبرّع در نيابت از فرد زنده در اجزاء كافى نيست و حتماً بايد منوب عنه وكالت دهد.
مسأله 167 ـ لباس احرام و پول قربانى و كفاره اگر واجب شود به عهده نايب است. مگر اين كه شرط كند كه مستأجر بدهد.
مسأله 168 ـ كسى كه حج بر او مستقر شده و نمى تواند
(72صفحه)
به مكه برود و ناچار است نايب بگيرد مى تواند از ميقات نايب بگيرد، اگر چه نيابت از بلد بهتر است.
مسأله 169 ـ اگر نايب بعد از احرام و دخول در حرم، در حرم بميرد كفايت از حج منوب عنه مى كند. اما اگر قبل از دخول به حرم. يا بعد از دخول و خارج از حرم بميرد كفايت از حج منوب عنه نمى كند.
مسأله 170 ـ نيابت يك شخص از چند نفر در حج واجب در يك سال صحيح نيست، بلى شخصى كه نيابت گرفته يك حج واجب انجام دهد مى تواند در جزئيات حج، مثل طواف، سعى، رمى، ذبح و... از ديگران نايب شود.
مسأله 171 ـ نيابت يك شخص از ديگران و براى خود در حج استحبابى در يكسال. يا عمره مفرده يا طواف مستحبى مانعى ندارد. چه به نحو اجاره باشد يا تبرعى.
مسأله 172 ـ انجام عمره و حج مستحبى و طواف مستحبى چه تبرعى باشد يا اجير شده باشد به نيابت از كسى كه در مكه حاضر است محل تأمل و اشكال است هر چند معذور باشد.
(73صفحه)
مسأله 173 ـ صحت نيابت از افراد زنده براى خواندن نماز مستحبى در مسجد الحرام و مسجد النبى يا ساير اماكن مقدسه و مشاهد مشرفه مشكل است. بلكه مى توانند نماز بخوانند و ثواب آن را به هركس مايل بودند اهدا كنند.
مسأله 174 ـ نايبى كه خودش حج يا عمره بجا نياورده احتياط مستحب آن است كه بعد يا قبل از اعمال نيابت يك عمره مفرده براى خودش بجاآورد.
مسأله 175 ـ در فرض سابق چنانچه بخواهد آن عمره مفرده را مشتركاً براى خودش و منوب عنه و پدر و مادر و... انجام دهد صحيح است.
مسأله 176 ـ نيابت در موارد زير صحيح است:
1 ـ نيابت از ميت در حج مستحبى و واجب مطلقاً.
2 ـ نيابت از حى در حج مستحبى و واجب در بعضى موارد.
مسأله 177 ـ اگر كسى اجير شده باشد كه براى فرد ديگر حج بجاآورد واجب است طبق قرارداد اجاره عمل كرده و حج را به نيابت از او انجام دهـد.
(74صفحه)
مسأله 178 ـ نايب به محض اجير شدن مستحق اجرت مى باشد. و اگر حجة الاسلام را انجام ندهد يا باطل انجام دهد بايد اجرت را پس بدهد.
مسأله 179 ـ اگر اجير شود كه در سال معينى حج بجاآورد تأخير جايز نيست، و اگر در سالهاى بعد بجا آورد هر چند ذمه منوب عنه برى مى شود. اما نايب استحقاق اجرت را پيدا نمى كند.
مسأله 180 ـ اگر اجرت در مقابل برىء الذمه شدن منوب عنه باشد و اجير بعد از محرم شدن و دخول در حرم، در حرم بميرد چون ذمه منوب عنه برى مى شود مالك تمام اجرت مى شود. و اگر قبل از دخول در حرم يا بعد از دخول، خارج از حرم بميرد استحقاق هيچگونه اجرتى ندارد.
مسأله 181 ـ اگر اجرت در مقابل رفت و برگشت و اعمال حج باشد، و اجير كل اعمال را انجام دهد، مالك تمام اجرت مى شود. اما اگر مقدارى از اعمال را انجام دهد چه ذمه منوب عنه برى بشود ـ مثل اينكه بعد از احرام و دخول در حرم بميرد ـ و چه نشود، فقط به همان
(75صفحه)
مقدار استحقاق اجرت دارد.
مسأله 182 ـ كسى كه براى حج بلدى اجير شده واجب است از محل زندگى منوب عنه به قصد حج حركت كند، و لازم نيست اين سفر متصل به روز حركت به حج باشد. بلكه مى تواند به قصد حج از آنجا به وطن خود آمده و پس از مدتى به حج برود.
مسأله 183 ـ نايب حق ندارد بدون اجازه، نيابت را به ديگرى واگذار كند و اگر چنين كارى را انجام داد و شخص ثالث عمل را بجاآورد هر چند ذمه منوب عنه برى مى شود. ولى بايد پول را به صاحبش برگرداند. و اجرت وى را بايد خودش بدهد.
شرايط نايب
مسأله 184 ـ شرايطى كه در نايب معتبر است عبارتند از:
1 ـ بلوغ.
2 ـ عقل.
(76صفحه)
3 ـ ايمان.
4 ـ آگاهى به مناسك حج.
5 ـ معذور نبودن در اعمال حج.
6 ـ وثوق و اطمينان به انجام حج.
بلوغ
مسأله 185 ـ نيابت غيربالغ در حج هر چند مميز باشد بنابر احتياط واجب صحيح نيست و كفايت نمى كند، و در اين مورد فرقى نمى كند كه تبرعى انجام دهد يا به اجاره.
عقل
مسأله 186 ـ نيابت مجنون، حتى مجنون ادوارى اگر در هنگام عمل مجنون شود صحيح نيست و كفايت نمى كند.
مسأله 187 ـ نيابت مجنون ادوارى اگر مطمئن باشد در طول اعمال حالت جنون بر او عارض نمى شود صحيح است، و همچنين نيابت سفيه نيز صحيح است.
(77صفحه)
ايمان
مسأله 188 ـ نايب بايد مؤمن باشد. يعنى علاوه بر اعتقاد به خدا، نبوت، معاد، شيعه دوازده امامى نيز باشد. و نيابت مسلمان غيرشيعه كفايت نمى كند.
آگاهى به مناسك حج
مسأله 189 ـ نايب هنگام اجير شدن بايد اجمالا احكام حج را بداند تا اجاره او صحيح باشد. و لازم نيست تفصيلا تمام مناسك حج را بداند. بلكه اگر بتواند با ارشاد ديگرى مناسك را به طور صحيح انجام دهد كافى است.
معذور نبودن در اعمال حج
مسأله 190 ـ نيابت شخص معذور صحيح نيست. حتى اگر تبرعى باشد. و اگر اجير شده باشد مالك مال الاجاره نشده و بايد پول را به صاحبش برگرداند.
مسأله 191 ـ كسى كه نتواند اعمال اختيارى حج را انجام دهد. مثلا شب عيد مجبور باشد همراه معذورين
(78صفحه)
به منى رفته و وقوف اختيارى مشعر را درك نكند يا نتواند رمى جمره انجام دهد نمى تواند نايب شود. بلى نايب تنها مى تواند در ذبح ديگرى را وكيل كند.
مسأله 192 ـ افرادى كه مى دانند بايد شب عيد همراه زنان يا جهت انجام امور خدماتى حجاج قبل از طلوع فجر وارد منى شوند چنانچه بتوانند بين الطلوعين به مشعر برگردند و وقوف اختيارى را درك كنند مى توانند نيابت قبول كنند. و الا نيابت آنان صحيح نيست.
مسأله 193 ـ افرادى كه مجبورند قبل از ايام تشريق (روزهاى يازدهم، دوازدهم و سيزدهم ذى الحجه) جهت آماده سازى منى و عرفات يا تهيه اتوبوس به خارج مكه بروند و برگردند مى توانند نيابت قبول كنند، و از اين جهت مانعى ندارد.
مسأله 194 ـ كسى كه نماز او صحيح نيست، مثلاً در قرائت مشكل دارد، يا نمى تواند مستقيم بايستد، يا نمى تواند به صورت صحيح ركوع و سجود بجا آورد، نمى تواند نايب شود. و حتى اگر تبرعاً براى كسى حج بجا آورد مجزى نيست.
(79صفحه)
مسأله 195 ـ كسى كه نماز او صحيح نيست اگر مطمئن باشد مى تواند نماز خود را تصحيح كند يا به هر صورت نماز خود را صحيح بجاآورد ـ اگر چه با تلقين ديگرى ـ نيابت وى صحيح است.
مسأله 196 ـ نيابت كسى كه لال است، يا كسى كه در هنگام اجير شدن مى داند كه هنگام اعمال نمى تواند وضو بگيرد صحيح نيست. و همچنين نيابت كسى كه دست يا پاى مصنوعى دارد صحيح نيست.
مسأله 197 ـ نيابت كسى كه از راه رفتن معذور است و براى طواف و سعى ناچار است از تخت روان يا ويلچر استفاده كند صحيح نيست.
مسأله 198 ـ نيابت كسى كه به جهت ضيق وقت يا علت ديگرى بايد حج إفراد انجام دهد از كسى كه وظيفه او حج تمتع است صحيح نيست.
مسأله 199 ـ نيابت كسى كه بداند ناچار است اعمال مكه را بر وقوفين مقدم مى دارد صحيح نيست. بلى اگر عذر طارى باشد اشكال ندارد و صحيح است.
مسأله 200 ـ كسى كه حج بر او واجب است نبايد نيابت
(80صفحه)
قبول كند. ولى اگر اجير شد هر چند معصيت كرده است ولى حج نيابى او صحيح است و مبرئ ذمه منوب عنه مى باشد و استحقاق اجرت المسمى را دارد. هر چند حج بر خودش مستقر مى شود.
مسأله 201 ـ نيابت زنى كه در موارد ذيل معذور است صحيح است:
1 ـ به جهت عادت ماهانه مجبور شود حج إفراد انجام دهد يا اعمال حج را مقدم بر وقوفين كند.
2 ـ وقوف اختيارى بين الطلوعين مشعر را درك نكند و بعد از نيمه شب به منى برود يا شب رمى كند.
3 ـ به جهت عادت ماهانه از انجام طواف معذور باشد و استنابه كند.
مسأله 202 ـ در نايب شرط نيست كه همجنس منوب عنه باشد. لذا نيابت مرد از زن يا زن از مرد صحيح است.
مسأله 203 ـ نيابت صروره، يعنى كسى كه سال اول حج او است صحيح است.
مسأله 204 ـ نذر قبل از ميقات عذر محسوب
|
