( صفحه 105 )
سنّى، نقل است:
سائلى به مسجد درآمد و از مسلمانان خواست كه حاجت او را برآورند; ولى كسى به درخواست او توجّه نكرد. در اين حال، امام على بن ابى طالب (عليه السلام) كه مشغول نماز و در حالت ركوع بود، به وى اشاره كرد و انگشترىِ خود را بدو داد. پس از اين واقعه، آيه ياد شده در شأن امام على (عليه السلام) نازل شد.(1)
بررسى پاره اى از روايات
1 ـ مُعَلّى بن خُنَيس گويد: درباره سخن خداى عزّ وجلّ: إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤَدُّوا ْالاَْمَـنَـتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُم بَيْنَ النَّاسِ أَن تَحْكُمُوا ْبِالْعَدْلِ).(2)خداوند به شما فرمان مى دهد كه امانت ها را به صاحب آن ها بازگردانيد و چون ميان مردم داورى مى كنيد، با دادگرى داورى كنيد» از امام صادق (عليه السلام) پرسيدم، در پاسخ فرمود:
عَدْلُ الإِمامِ: اَنْ يَدْفَعَ ما عِندَهُ إلىَ الاِمامِ الَّذي بَعْدَهُ، وَاُمِرَتِ الأئِمّةٌ أَنْ يَحْكُمُوا بالعَدْلِ، وَاُمِرَ النّاسُ أَنْ يَتَّبِعوُهُم.(3)
- 1. داستان انگشترى اميرمؤمنان (عليه السلام) كه در حالت نماز به سائل داده است، علاوه بر منابع شيعى در مصادر اهل سنّت نيز به تفصيل گزارش شده است. و مرحوم علاّمه امينى، در كتاب شريف الغدير، ج2، صص3 و 52؟؟؟ از بسيارى از آن مصادر ياد كرده است. و به همين گونه مرحوم سيد عبدالحسين شرف در المراجعات، مراجعه 40 گويد: ولَولا مراعاة الاختصار، وكون المسئلة «كالشمسِ في رائِعةِ النَّهارِ»; لاَسْتَوفَينا ما جاء فيها مِن صحيحِ الاخبار، لكِنَّها والحمد للهِ مِما لارَيْبَ فيه، (همان، مراجعه 39 و 40، ص247).
- 2. نساء، آيه 58.
- 3. وسائل الشيعه، ج27، ص14، باب 1 از ابواب صفات قاضى، ح6.
دادگرى امام، آن است كه آن چه /1 در نزد اوست به امام پس از خود، بسپارد، و امامان /1 فرمان يافته اند تا با دادگرى داورى كنند و مردمان /1 فرمان يافته اند كه از آنان پيروى كنند.
2 ـ امام صادق (عليه السلام) فرمود:
اتَّقُوا الْحُكُومَةَ; فَإِنَّ الْحُكُومَةَ إِنَّمَا هِيَ لِلإِمَامِ الْعَالِمِ بِالْقَضَاءِ، الْعَادِلِ فِي الْمُسْلِمِينَ لِنَبِيّ، أَوْ وَصِيِّ نَبِيّ.(1)
از داورى /1 پروا كنيد چرا كه داورى تنها از آنِ امام داناىِ به داورى، دادگرِ در ميان مسلمانان است. آرى، چنين داورى تنها، براى پيامبر يا جانشين اوست.
3 ـ سَعْد گويد: از ابوجعفر امام محمّد باقر (عليه السلام) درباره آيه: وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَن تَأْتُوا ْالْبُيُوتَ مِن ظُهُورِهَا وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا ْالْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَ بِهَا).(2) و نيكى آن نيست كه از پشتِ خانه ها به درون آن ها درآييد; بلكه [حقيقت]نيكى [از آنِ]كسى است كه پرهيزگارى وَرْزَد; و به خانه ها از دَرْ درآييد.» پرسيدم; در پاسخ فرمود:
آلُ مُحَمَّد (صلى الله عليه وآله) أَبْوَابُ اللَّهِ وَ سَبِيلُهُ، وَ الدُّعَاةُ إِلَى الْجَنَّةِ، وَ الْقَادَةُ إِلَيْهَا، وَ الأَدِلاّءُ عَلَيْهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَة.(3)
دودمان محمد (صلى الله عليه وآله) درهاى، به سوى خدا و راه هاى، به سوى
- 1. همان، ص17، باب 3 از ابواب صفات قاضى، ح3; به نقل از تهذيب، ج6، ص217.
- 2. بقره، آيه 189.
- 3. وسائل الشيعه، ج27، ص20، باب 3 از ابواب صفات قاضى، ح10; به نقل از تفسير عياشى، ج1، ص86.
اويند، و فراخوانانِ به بهشت و پيشوايان به سوى آن، و راهنمايان به آن، تا روز رستاخيز.
4 ـ حمزة بن طيّار گويد: پاره اى از خطبه هاى امام محمّد باقر (عليه السلام) را به ابو عبدالله امام صادق (عليه السلام) عرضه كردم تا رسيد به جايى كه فرمود: دست نگه دار و خاموش باش، و آن گاه فرمود:
إِنَّهُ) لا يَسَعُكُمْ فِيمَا يَنْزِلُ بِكُمْ مِمَّا لا تَعْلَمُونَ إِلاّ الْكَفُّ عَنْهُ وَ التَّثَبُّتُ، وَ الرَّدُّ إِلَى أَئِمَّةِ الْهُدَى حَتَّى يَحْمِلُوكُمْ فِيهِ عَلَى الْقَصْدِ، وَ يَجْلُو عَنْكُمْ فِيهِ الْعَمَى، وَ يُعَرِّفوكُمْ فيهِ الْحَقّ، قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: فَسْـَلُوا ْأَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ)(1)،(2).
در آن چه به شما مى رسد (حوادثى كه براى شما رخ مى دهد) و درباره آن چيزى نمى دانيد، چاره اى نيست، جز آن كه از اقدام به آن باز ايستيد و شتاب نورزيد، و براى فهم آن به امامانِ هدايت، رجوع كنيد، تا مرادِ از آن را، براى شما، آشكار كنند و كورىِ گمراهى را از پيشِ روى تان بردارند، و حقيقت را، به شما، بشناسانند. خداى تعالى فرمود: «اگر خود نمى دانيد از اهل ذكر بپرسيد».(3)
- 1. نحل، آيه 43.
- 2. همان، ص25; به نقل از اصول كافى، ج1، ص50.
- 3. «اَهْلُ الذِّكر» متخصّصانِ قرآن اند. قرآن كريم نيز ـ مانند هر چيز مهمّ ديگر ـ متخصّصانى دارد كه رجوع به آنان براى فهم قرآن ـ فهم تأسيسى يا تأكيدى ـ ضرورى است. اين متخصّصان و قرآن شناسان راستين را خود قرآن كريم معرّفى كرده است: ( فَسْـَلُوا ْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ ) درباره هرچه از قرآن نمى دانيد ـ يا نياز به دانستن بيش تر داريد ـ به اهل (متخصّصانِ) قرآن رجوع كنيد و از آنان بپرسيد و جويا شويد». و اين متخصّصان به ناگزير بايد معصوم باشند، يعنى پيامبر يا امام; چرا؟ براى اين كه قرآن كتابى است كه به نصّ خود قرآن در آن اختلافى نيست، پس كسانى هم كه قرآن مى فرمايد براى توضيح آيات نادانسته ـ يا مورد بحث و نظر ـ به آنان رجوع كنيد بايد كسانى باشند كه در ميان آنان و مجموعه تعاليم آنان اختلافى وجود نداشته باشد، و داراى مكتب ها و مذهب ها و مشرب هاى مختلف نباشند; و چنين كسانى فقط معصومانند; زيرا به شهادت تجربه تاريخى، ميان همه دانشمندان اسلامى (متكلمان، فيلسوفان، فقيهان، مفسّران، معلّمان اخلاق و سلوك، عالمان سياست و اقتصاد...)، و در رشته هاى مختلف علوم اسلامى، همواره اختلاف نظر وجود داشته است و دارد; پس اگر مقصود از «اهل ذكر» مطلق عالمان اسلام باشند، قرآن كريم خود، خود را نقض كرده است، زيرا اگر صاحبنظران مختلف، مرجع تبيين قرآن باشند، اختلاف نظرها به قرآن كريم و آيات معارف و آيات احكام و ديگر مرادها و مقصودهاى قرآن سرايت مى كند; چنان كه كرده است. و اين همه اختلاف هاى نظرى و عملى كه در ميان اهل قبله وجود داشته است و دارد، براى عدم رجوع ـ يا عدم رجوع تام ـ به «اهل ذكر» است و به تعبير علاّمه طباطبايى: «تحميل آراء فنّى و صناعى خود بر قرآن كريم» است: (اجتهاد و تقليد در فلسفه، ص102).
5 ـ اميرمؤمنان در سفارش خود به كميل بن زياد، فرمود:
يَا كُمَيْلُ! لا تَأْخُذْ إِلا عَنَّا، تَكُنْ مِنّا. يَا كُمَيْلُ! الدِّينُ لِلّهِ فَلا يَقْبَلُ اللهُ مِنْ اَحَد القِيامَ بِهِ اِلاّ رَسولاً أوْ نَبيّاً أوْ وَصيّاً. يَا كُمَيْلُ! هِيَ نُبُوَّةٌ وَ رِسَالَةٌ وَ إِمَامَةٌ، وَ لَيْسَ بَعْدَ ذَلِكَ إِلا مُوَالِينَ مُتَّبِعِينَ أَوْ عامِهِينَ مُبْتَدِعِينَ، إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ.(1)
اى كميل! /1 جز از ما نگير، تا از ما باشى. اى كميل! دين از آنِ خداست و خداوند از هيچ كس بر پا كردنِ دينى /1 نمى پذيرد، مگر آن كه پيامبر يا نبىّ يا وصىّ باشد. اى كميل! /1 نبوّت است و رسالت و امامت. و پس از آن مقامى نيست، مگر دوستدارانِ پيرو يا سرگردانانِ بدعت گذار. همانا خداوند، تنها از پرهيزگاران /1 مى پذيرد.
( صفحه 109 )
6 ـ پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله) فرمود:
إِنِّي قَدْ تَرَكْتُ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ، مَا اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي، وأَحَدُهُمَا أَكْبَرُ مِنَ الآْخَرِ: كِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الأَرْضِ، وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي أَلاَ وَاِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا، حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ.(1)
در ميان شما امّت، دو يادگار گرانبها مى گذارم، كه يكى از ديگرى بزرگتر است، 1 ـ كتاب خدا، كه ريسمانى است آويخته از آسمان (عالَم الهى) تا زمين. 2 ـ عترت و خاندانم، اكنون خوب بنگريد كه پس از من، با آن دو چگونه رفتار خواهيد كرد. زيرا اين دو، «هرگز» از هم جدا نمى شوند، تا /1 ، در لبِ حوض كوثر نزد من آيند.
7 ـ ابو جعفر امام محمّد باقر (عليه السلام) پس از برشمردنِ تكيه گاه هاى اسلام، فرمود:
أَمَا لَوْ أَنَّ رَجُلاً قَامَ لَيْلَهُ، وَ صَامَ نَهَارَهُ، وَ تَصَدَّقَ بِجَمِيعِ مَالِهِ، وَ حَجَّ جَمِيعَ دَهْرِهِ، وَ لَمْ يَعْرِفْ وَلايَةَ وَلِيِّ اللَّهِ فَيُوَالِيَهُ، وَ يَكُونَ جَمِيعُ
- 1. پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) بارهاى بار، و با تعبيرهاى مهمّ و بسيار، در عرصه هاى مختلف زمانى و مكانى، به ويژه در سال آخر زندگى پر بارش، در عرفه، مسجدِ خَيف، غديرِ خُم، آخرين سخنرانى، و وصيّت خصوصى، درباره قرآن و اهل بيت و اين كه تمسك به اين هر دو با هم، سبب نجات امت از ضلالت و گمراهى است، سخن گفته است «ما اِنْ تَمسّكَتُم بِهِما لن تَضِلّوا». و به طور صريح و قاطع فرمود: هرگز، هرگز، تا دامنه قيامت، اين دو از هم جدا نخواهند شد: «لَنْ يَفْتَرِقا حَتّى يَرِدا عَلَى الحَوْضَ» (در نفحات الازهار في خلاصة عبقات الانوار، ج2، ص90 به بعد; المراجعات، مراجعه 8، بسيارى از منابع آن، آمده است و از علامه امينى (صاحب «الغدير») شنيده شده است كه مى فرمود: من در پژوهش هاى خويش، شمار عالمان و محدّثانِ اهل سنّت، كه اين حديث را روايت كرده اند، به مقدارى بسيار بيش تر از گروه بزرگ مذكور در «عبقات» رسانده ام. و آن بزرگوار حديث ثقلين را در مجلّدات چاپ نشده «الغدير» آورده است، (پيام جاودانه، ص195).
تفسیر
