فهرست مطالب

يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا ْأَطِيعُوا ْاللَّهَ وَأَطِيعُوا ْالرَّسُولَ وَأُو ْلِى الاَْمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَـزَعْتُمْ فِى شَىْء فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الاَْخِرِ ذَ لِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً).⁽¹⁾

اى مؤمنان، از خداوند فرمان بريد و از پيامبر و صاحبان امر، كه از شمايند، فرمانبردارى كنيد، پس اگر درباره چيزى ستيزه و كشمكش كرديد، آن را به خدا ـ كتاب خدا ـ و پيامبر بازگردانيد. اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داريد، كه اين بهتر است و سرانجام آن نيكوتر.

صاحبانِ امر كيانند؟

در قرآن كريم آيات چندى درباره امامت و خلافت آمده است،⁽²⁾ كه از

بررسى اين آيات دانسته مى شود: امامت و خلافت، مانند «نبوّت و رسالت» يك منصب الهى است و در گُماردنِ «امام» و «خليفه» دست بشر از آن كوتاه است.

«اَمْر» لفظ عام و شاملى است كه همه گفتارها و رفتارها را در بر مى گيرد، و در اين آيه، به معناى كار و شأن است،⁽¹⁾ و دور نيست كه در اين آيه، «اَمْر» به معناى اصطلاحىِ آن نيز، يعنى دستور و فرمان، به كار رفته باشد.

بر اين اساس: «اُولُوا الأمْر»; يعنى آن ها كه براى فرمانروايى شايسته اند، و به لحاظِ اهميّتِ فرمان شان، با همين عنوان «اُولُوا الأمْر» در قرآن كريم; شناسانده شده اند. به تعبير ديگر «اُولُوا الأمْر» گروهى از مؤمنان اند كه در ميان مسلمانان، موقعيت و جايگاهِ والاىِ ويژه اى دارند.

از همين رو، پيروى از فرمانِ شان، لازم و ضرورى است. و اين نكته مهمى است كه از آن غَفلت شده و بيش تر به توضيح و تبيين مفهومِ «اُولُوا الأمْر» و تعيين مصداقِ⁽²⁾ آن پرداخته شده است.

انسان موجودى است كه به حسب طبع و فطرت، آزاد آفريده شده است.
و در انديشه و عمل آزاد است; زيرا داراى عقل و اراده آزاد است و در
پرتو آن مى تواند خوب و بد را تشخيص داده و هركدام را كه اراده كرد برگزيند. از همين روست كه در سرنوشت خود و كارهايى كه به رهبرى خِرَد و بر اساس اراده اش انجام مى دهد، داراى مسؤوليت است. و هيچ كس در هيچ شرايطى حق ندارد كه اين آزادى را از او بگيرد و بر اراده او تسلّط يابد و او را تسليم
خواسته هاى خود گرداند. امّا در اين ميان، انسان هايى هستند كه از نظر استعداد و شعور، در سطحى بالاتر از ديگران اند، و بر اثرِ مطالعه و تحقيق و تجربه اندوزىِ بسيار و پختگى در كار و باروَر كردنِ نيروى عقل، در تشخيص خوب و بد و آن چه به صلاح آدميان است، گوى سبقت را ربوده اند و از درايت و بصيرت و درك برتر و نيرومندترى برخوردارند. و طبعاً بر ديگران است كه در هر چه مربوط به صلاح زندگى و سامان آن است، از اين گروه ممتاز پيروى كنند، يعنى آن ها كه نمى دانند و توان تشخيص ندارند و تجربه اى نيندوخته اند و ناپخته و خام اند، آن هايى را كه مى دانند و توانِ تشخيص بالايى دارند و در گيرودار زندگى تجربه ها اندوخته و از پختگىِ لازم برخوردارند، الگوى خويش قرار دهند و از فروغ دانش و آگاهى آن ها روشنى بگيرند. البته اين پيروى، تنها در قلمروى است كه خود نمى داند. بنابراين، اصلِ جارى در ميان انسان ها، عدم تفارق آن ها با يكديگر است. و هيچ كس در عرصه حيات انسان، حقِ سلطه بر ديگرى ندارد و نمى تواند ديگرى را به كارى وادارد، يا از كارى باز دارد، و جلوى

خواست و اراده او را بگيرد.⁽¹⁾

امّا اين اصلِ نخستين و بديهى، در برخى موارد، كارايى خود را از دست مى دهد. آنجا كه در ميان انسان ها، كسى يا كسانى هستند كه در آن چه ويژگى انسان است; يعنى عقل و خرد و دانش و تجربه، بر ديگران برترى دارند. در اين گونه موارد، به حكم عقل و به استناد فطرت، كسى كه نمى داند از كسى كه مى داند و آن كه از تجربه، بهره اى نبرده است، از كسى كه داراى تجربه و كارآمد است و در نهايت، ناقص از كامل، و ناتوان از توانمند، پيروى مى كند. و اين مقتضاى فطرتِ آدمى است. پيروى كودك، از پدر و مادر در همه رفتارها و نيز رجوعِ «جاهل» به «عالم» در آن چه نمى داند، بر اساس همين اصل فطرى است.

بدين ترتيب، اگر كسى را در نظر بگيريم كه در همه جوانب زندگى فردى و اجتماعى و دانش ها و تجربه هايى كه مايه سعادت آدمى است، از همگان برتر است، بلكه وجودش سرشار از دانايى و شعور و بصيرت و درايت و حزم و دورانديشى است و بُردِ دانش او و ديگر سرمايه هاى معنوى اش، تا دورترين افق ها است. و راه هاى به سوى هدف زندگى، تا آخرين منزلگاه هاى آن و فراز و فرود و پيچ و خم هاى آن، و مهم تر، خودِ هدف را به خوبى مى شناسد و در پرتوِ عقل و