فهرست مطالب

بيان كرده است.

نگاهى گذرا به روايات

جابر بن يزيد جعفى گويد از جابر بن عبدالله انصارى شنيدم كه مى گفت: آن گاه كه خداى ـ عزّ وجلّ ـ يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا ْأَطِيعُوا ْاللَّهَ وَأَطِيعُوا ْالرَّسُولَ وَأُو ْلِى الاَْمْرِ مِنكُمْ) را بر پيامبر خود محمد (صلى الله عليه وآله) فروفرستاد، گفتم: اى رسول خدا، خدا و فرستاده او را شناختيم، و امّا صاحبان امر; آن ها كه خداوند اطاعت آن ها را در رديف اطاعت شما قرار داده است، كيانند؟ فرمود:

هُمْ خُلَفائي يا جابِر، وَاَئِمَّةُ الْمُسْلِمِينَ /1 بَعْدِي: أوَّلُهُمْ عَلِيُّ بنُ اَبِي طالِب، ثُمَّ الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ، ثُمَّ عَلِيُّ بْنُ الحُسينِ، ثُمَّ مُحَمَّدُ بنُ عَلِيٍّ الْمَعْرُوفُ في التّوراةِ بِالْباقِرِ، وسَتُدْرِكُهُ يا جابِرُ، فَاِذا لَقِيتَهُ فَاقْرَأهُ مِنِّي السَّلامُ، ثُمَّ الصّادِقُ جَعْفَرُ بنُ مُحَمّد، ثُمَّ مُوسَى بنُ جَعْفَر، ثُمَّ عَلِىُّ بنُ مُوسى، ثُمَّ مُحَمَّدُ بن عِلِيٍّ، ثُمَّ عَلِيُّ بنُ مُحَمَّد، ثُمَّ الْحَسَنُ بنُ عَلِيٍّ، ثُمَّ سَمّييِّ وَكُنِّييِّ حُجَةُ اللهِ في أرضِهِ، وَبَقِيَّتُهُ في عِبادِهِ.⁽¹⁾

اى جابر، ايشان جانشينان من اند و پس از من پيشوايانِ مسلمانان; اوّلِ ايشان على بن ابى طالب است، سپس حسن و حسين، آن گاه على بن الحسين، سپس محمد بن على كه در تورات به «باقر» شُهره است. و تو اى جابر! او را خواهى ديد، پس هر گاه او را ديدار كردى، سلام من به او برسان، سپس صادق جعفر بن محمّد، آن گاه
موسى بن جعفر، آن گاه على بن موسى، آن گاه محمّد بن على، سپس على بن محمّد، آن گاه حسن بن علىّ، سپس هم نام و هم كنيه من

حجّت خداوند در زمين و بازمانده⁽¹⁾ او در ميانِ بندگانش.

به نكته هايى چند در اين حديث اشاره شده است:

1 ـ اين كه پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله) از «صاحبانِ امر» به خلفا و جانشينان خود، و پيشوايان مسلمانان تعبير كرده، حاكى از آن است كه «خلافت» به معناى جانشينى، از منصب ها و مسؤوليت هاى رسالت است.

2 ـ اين كه نام هريك از جانشينان خود را، كه پس از ايشان به ترتيب يكى از پس ديگرى خواهند آمد، با نام هاى آن ها ياد كرده، و برخى را با ويژگى، كه در تورات براى او آمده است و اين كه جابر او را ديدار و سلام پيامبر را به او ابلاغ خواهد كرد، دليلِ آن است كه خلافت و جانشينى ايشان، بنا بر اراده و تعيين خداوند است; زيرا كه پيامبر گرامى به تصريح قرآن، جز از راه وحى سخن نمى گويد.⁽²⁾ نه اين كه خداوند، امر جانشينى رسول خدا را به عهده خود ايشان نهاده است.⁽³⁾

3 ـ اين كه برداشت جابر بن عبدالله انصارى، در روزگارِ بعثت، از آيه «اولوا الامر»، همان برداشت امروزِ ماست كه به تكرار از آن ياد كرديم; يعنى جابر، كه حضور پيامبر (صلى الله عليه وآله) را درك كرده و تلاوت و تبيين آيه را از خودِ پيامبر شنيده است، بر اين باور بود، كه اطاعتِ «اولوا الامر»، علاوه بر اين كه هيچ قيد و شرطى ندارد، همان اطاعت پيامبر (صلى الله عليه وآله) و در نهايت اطاعت خداوند است.

عيسى بن السّرى گويد: به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم، به من بشناسان آن چه را پايه هاى اسلام بر آن استوار است و در پرتوِ عمل بدان، كردارم پاك و درست آيد و ندانستنِ هرچه، جز آن است، موجب كاستى [در ايمان] من نشود، فرمود:

شَهَادَةُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) ، وَ الاِْقْرَارُ بِمَا

جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، وَ حَقٌّ فِي الاَْمْوَالِ مِنَ الزَّكَاةِ، وَ الْوِلايَةُ الَّتِي أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا، وِلايَةُ آلِ مُحَمَّد (صلى الله عليه وآله) ، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلى الله عليه وآله) قَالَ:

مَنْ مَاتَ وَلا يَعْرِفُ إِمَامَهُ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً قَالَ اللَّهُ /1 : أَطِيعُوا ْاللَّهَ وَأَطِيعُوا ْالرَّسُولَ وَأُو ْلِى الاَْمْرِ مِنكُمْ) فَكَانَ عَلِيٌّ (عليه السلام) ، ثُمَّ صَارَ مِنْ بَعْدِهِ حَسَنُ، ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ حُسَيْنُ، ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ، ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ، ثُمَّ هَكَذَا يَكُونُ الاَْمْرُ، إِنَّ الاَْرْضَ لا تَصْلُحُ إِلاَّ بِإِمَام.⁽¹⁾

گواهى به توحيد و يگانگى خداوند و اين كه محمد (صلى الله عليه وآله) فرستاده اوست و اقرار به آن چه از سوى خداوند آورده است و رعايت حقوق اموال از قبيل زكوة و پذيرش ولايتى كه خداوند بدان فرمان داده است; يعنى ولايت آل محمّد (صلى الله عليه وآله) : چرا كه فرستاده خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود: هر كه بميرد در حالى كه امامش را نشناسد، به مرگِ جاهليت مرده است. خداى عزيز و جليل فرمود: «از خداوند فرمان بريد. و از پيامبر و زمامداران خود فرمانبردارى كنيد». پس على (عليه السلام) از زمامداران است، آن گاه از پسِ ايشان حسن (عليه السلام) و از پسِ ايشان حسين (عليه السلام) و از پسِ ايشان على بن الحسين (عليهما السلام) و از پسِ ايشان محمّد بن على (عليهما السلام) و سپس به همين سان، ادامه مى يابد. /1 بى گمان زمين جز به امامى سامان نيابد.

از ابو جعفر امام محمّد باقر (عليه السلام) در تفسير سخن خداوند عزيز و جليل: فَقَدْ ءَاتَيْنَآ ءَالَ إِبْرَ هِيمَ الْكِتَـبَ وَالْحِكْمَةَ وَءَاتَيْنَـهُم مُّلْكًا عَظِيمًا)⁽²⁾ آمده است

كه فرمود:

جَعَلَ مِنْهُمُ الرُّسُلَ وَ الاَْنْبِيَاءَ وَ الاَْئِمَّةَ فَكَيْفَ يُقِرُّونَ فِي آلِ إِبْرَاهِيمَ (عليه السلام) وَ يُنْكِرُونَهُ فِي آلِ مُحَمَّد (صلى الله عليه وآله) ؟ قَالَ: قُلْتُ: وَءَاتَيْنَـهُم
مُّلْكًا عَظِيمًا) قَالَ: الْمُلْكُ الْعَظِيمُ، أَنْ جَعَلَ فِيهِمْ أَئِمَّةً مَنْ أَطَاعَهُمْ أَطَاعَ اللَّهَ، وَ مَنْ عَصَاهُمْ عَصَى اللَّهَ، فَهُوَ الْمُلْكُ الْعَظِيمُ.⁽¹⁾

فرستادگان و پيامبران و پيشوايان را از ميان ايشان برگزيد. پس چگونه است كه در تبارِ ابراهيم اين گزينش را مى پذيرند، امّا در تبارِ محمّد (صلى الله عليه وآله) انكار مى كنند؟! بريد عجلى گويد: درباره «وآتَيْنَاهُمْ مُلْكاً عَظِيماً» پرسيدم، فرمود: «مُلْكِ عَظيم»; اين است كه در ميان ايشان پيشوايانى برگزيد; هر كس ايشان را پيروى كند خدا را پيروى كرده، و هر كس نافرمانىِ ايشان كند، خدا را نافرمانى كرده است.

توضيح اين كه: «مُلْك» ـ به ضمّ ـ پادشاهى، سلطه، فرمانروايى به كشور، بزرگى، عظمت، كشور، مملكت، ولايت، مَلَكَ الشَّىْءَ مُلْكاً: آن چيز را مالك شده به دست آورد، مَلَكَ عَلَى القَوْمِ: بر آن قوم چيره شد و فرمان راند. مَلَكَ عَلَيْهِ اَمْرَهُ، بر كار او مسلط شد، مَلَكَ نَفْسَهُ، بر نفس خود غلبه كرد و چيره شد.

«مِلْك» ـ به كسر ـ به معناى زمين زراعى و خانه مسكونى، مال، دارايى، آن چه در قبضه تصرّف باشد.

«مَلِكْ»: پادشاه، خداوندِ مُلْك و دولت و قدرت. از نام هاى خداى تعالى است.