فهرست مطالب

رضاعى اش عبدالله بُقْطُرْ⁽¹⁾ آگاه شد. و در اين جا بود كه به همراهانِ خود فرمود:

قَدْ خَذَلَنَا شَيعَتُنَا، فَمَنْ اَحبَّ أَنْ يَنْصَرِفَ فَلْيَنْصَرِفْ، لَيْسَ عَلَيْهِ مِنَّا ذِمَامٌ.⁽²⁾

شيعيان ما به ما خيانت كردند و از يارىِ ما دست برداشتند هر كدام از شما كه بخواهد برگردد، آزاد است; من بارى (حقّى) بر دوش كسى ندارم.

همراهان امام (عليه السلام) با شنيدن سخن آن حضرت، پراكنده شدند. گروهى به طرف راست و گروهى به طرف چپ مسير، و تنها همان ها كه از مكّه با امام بودند در كنار ايشان به سوى مقصدى كه در پيش داشت به راه خود ادامه دادند.

برخوردِ اين گونه امام (عليه السلام) ، اگر چه نوعى تصفيه بود، براى اين بود كه مى دانست گروهى از اعراب، يعنى همان ها كه رفتند مى پنداشتند امام در اين حركت پيروزمندانه وارد كوفه خواهد شد و زمام حكومت را به دست خواهد گرفت و مردم به اطاعت از آن حضرت، تن درخواهند داد. از اين رو، خواست تا بدانند كه براى چه بايد اين راه را طى كنند.

امام حسين (عليه السلام) و همراهانِ آن حضرت، سپس به راه خود ادامه دادند، تا در درّه «عَقَبه» فرود آمدند; در اين جا، مردى از عرب⁽³⁾ به حضور امام (عليه السلام) بار يافت و پرسيد: كجا مى رويد؟ فرمود: به كوفه. آن مرد عرب گفت: تو را به خدا سوگند، برگرد و به كوفه نرو. در كوفه با نوك نيزه و تيزى شمشير مواجه خواهى

شد. مردمانى كه از شما دعوت كرده اند; اگر با عبيدالله جنگ كرده و پيروز شدند، كه بار جنگ بر دوش شما نيست و زمينه براى حكومت شما آماده است; آن گاه به كوفه برو و گرنه، نرو... امام حسين (عليه السلام) فرمود:

اِنَّه لايَخْفَى عَلَيَّ مَا ذَكَرْتَ وَلكِنَّ اللهَ لايُغْلَبُ عَلَى اَمْرِهِ;⁽¹⁾

آن چه گفتى بر من پوشيده نيست ولى خدا آن چه خواهد، همان مى شود. و هيچ گاه در كار خود مغلوب نخواهد شد.

سپس امام (عليه السلام) به همراهِ يارانش از آن منزل كوچ كردند.⁽²⁾

نتيجه ديدارها و گفت و گوها

نتيجه ديدارها و گفت و گوهاى امام (عليه السلام) با ديداركنندگان، در درازاى راه، اين بود كه:

1. امام (عليه السلام) از شهادت حضرت مسلم و برادر رضاعى اش «ابن بُقْطُر» در منزل زباله آگاه شد.

2. با شنيدن خبرِ شهادتِ اين دو بزرگوار فرمود: «شيعيان ما به ما خيانت كردند و از يارىِ ما دست برداشتند. هر كدام از شما كه بخواهد برگردد آزاد است من بارى بر دوش كسى ندارم». گروهى از همراهان امام (عليه السلام) با شنيدن اين سخن، امام (عليه السلام) را ترك گفتند و هركدام به سويى رفتند. و تنها كسانى ماندند كه از مكّه با آن حضرت همراه بودند و اين سخن امام (عليه السلام) ، افزون بر اين كه نوعى تصفيه بود; سخن از شهادت بود، نه تأسيس حكومت!!

3. پراكنده شدن همراهان و خبر شهادت حضرت مسلم و ابن بُقْطُر هيچ گونه تزلزلى در عزم پولادين و اراده راسخ امام (عليه السلام) و يارانش ايجاد نكرد.

4. مرد عرب با تحليلِ اوضاع سياسى و موقعيت نظامى كوفه، رفتن امام (عليه السلام) به كوفه را مصلحت امام (عليه السلام) نمى دانست. از اين رو، از امام حسين خواست، تا از اين سفر چشم پوشد. و امّا امام (عليه السلام) فرمود: آن چه گفتى بر من پوشيده نيست و من بر آنم كه تسليم اراده خداوند باشم. بنابراين به راهى كه در پيشِ رو دارم، ادامه خواهم داد.

نتيجه اين كه على رغم تصوّر مؤلّف شهيد جاويد، امام (عليه السلام) مى دانست كه در كوفه نيروى ملّى مورد اطمينانى ندارد كه با اعتماد به آن ها در انديشه تأسيس حكومت باشد. و قهراً اگر مقصود امام (عليه السلام) تأسيس حكومت بود، مى بايست بر پايه اين تحليل، از همان جا (درّه عَقبه)، از همان راهى كه آمده است بازگردد و نمى بايست به گونه اى سخن بگويد كه گروهى از همراهانش او را رها كنند و تنها همان هايى بمانند كه خطبه «خُطَّ المَوت» را با گوش جان شنيده بودند.⁽¹⁾

آيا با توجّه به اوضاع سياسى و موقعيت نظامى كوفه و آن چه درباره آن سامان براى امام نقل شده، هنوز امام (عليه السلام) اميدوار بود كه بتواند به وسيله همين مردم، حكومت جبّار اموى را سرنگون كند؟ آن چه به نظر قطعى مى رسد، اين است كه امام (عليه السلام) در اين حكومت، در سر، سوداى ديگرى داشت و آن شهادت بود; همان خواستِ خداوند. و او براى تحقّقِ آن، با اراده اى پولادين اين راه را، ادامه مى داد.

3. ابن اثير در جاى ديگر گويد:

چهار نفر در «عَذِيبُ الهَجانات» حضور امام شرفياب شدند، و امام (عليه السلام) از آنان خواست تا درباره مردم كوفه آن چه مى دانند، بگويند. مجمع بن عبيدالله عائذى، كه يكى از آنان بود، گفت: و امّا اشراف كوفه پيمانه هاى طمعورزى شان از رشوه ها، پر شده و سخت فريب خورده اند و به دشمنى با تو از هر سو گرد آمده اند. و امّا ديگران،⁽¹⁾ دل هاشان خواهان توست و شمشيرهاشان  بركشيده از نيام براى كشتن توست.

آنگاه امام (عليه السلام) از فرستاده خود قيس بن مسهّر جويا شد، گفتند: كشته شد و داستان كشته شدن او را براى امام (عليه السلام) بازگو كردند.

امام (عليه السلام) با شنيدن اين خبر، اشك از ديدگانش جارى گشت و نتوانست از گريستن باز ايستد. و در همين حال با ديده اشك آلود

اين آيه را تلاوت فرمود:

مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا ْمَا عَـهَدُوا ْاللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُو وَ مِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُوا ْتَبْدِيلاً).⁽¹⁾

از مؤمنان كسانى هستند كه به پيمانى كه با خداوند بستند، وفا كردند. برخى از آنان پيمانِ خويش را به جاى آوردند و برخى چشم به راه دارند و به هيچ روى پيمان خود را دگرگون نكردند.

سپس، فرمود: بار خدايا بهشت را براى ايشان قرار ده و ما و ايشان را در قرارگاهِ رحمتِ خود جاى ده و از پاداش ذخيره شده ات برخوردارِمان فرما.⁽²⁾

حاصلِ اين گفت وگو و تلاوت آيه يادشده، اين است كه امام حسين (عليه السلام) براى احقاقِ حق و اجابت فراخوانِ كوفيان رهسپار كوفه بود. از همين رو، از اوضاع و شرايط آن و روحيّات و رفتار مردم آن سامان پرس و جو مى كرد. و امّا به واقع مى دانست كه مردم دو گروهند:

1 ـ گروهى دنياطلبان سوداگرند، كه در جهت منافع خود، تسليم قدرت اند.

2 ـ  و گروهى ديگر، مردمان ضعيف و توده هاى ناآگاهى هستند، كه در شرايط استبدادى كوفه قدرت تصميم گيرى از آنان سلب شده است. و قهراً مرعوب قدرت و زيرِ تأثير مصلحت خواهى هاى اشراف، همواره در سمت و سوى منافع آنان حركت مى كنند. اگرچه دل هاشان با امام حسين (عليه السلام) است، ولى شمشيرهاشان به اراده صاحبان زر و زور و تزوير، در حركت است. براى همين، در پاسخ آن ها كه اوضاع كوفه و موقعيت كوفيان را بازگو مى كردند و ازآن حضرت