فهرست مطالب

هر كس كه بخواهد جان خود رادر راه ما فدا كند و جوياى ديدار خداوند است، با ما بيايد.

اين كه فرمود: «كَأنّي بِاَوْصالِي; مى بينم كه گرگهاى بيابان ها ميان «نواويس و كربلا» بند بند مرا از هم جدا كرده و شكم هاى تهى خود را از پيكر من سير مى سازند» دليل ديگرى است، هم بر آگاهى امام حسين (عليه السلام) از شهادت خود و هم، جايى كه شهادت گاهِ اوست.

نويسنده كتاب شهيد جاويد مى گويد:

ممكن است بگوييم اين خطبه را امام حسين (عليه السلام) در روز عاشورا كه، از نظر مجارى طبيعى، شهادت وى حتمى شده بود، ايراد فرموده است، نه در مكه.⁽¹⁾

در پاسخ ايشان بايد گفت: اگر سخن بر سرِ امكان است، امكان ديگرى نيز هست، و آن اين كه امام (عليه السلام) دوبار و در دو جا ; يكى در مكّه و ديگرى در كربلا، چنين خطبه اى را ايراد كرده است.⁽²⁾ و جالب اين كه اختلاف در پاره اى تعبيرها خود تأكيد و تأييدى بر اين امكان است; و اين كه امام (عليه السلام) فقط در مكّه اين خطبه را ايراد كرده باشد نيز، ممكن است; چرا كه:

أوّلا: در كتاب لهوف به آن تصريح شده است.⁽³⁾

ثانياً: در كتاب «اربعين الحسينيه»⁽⁴⁾ به نقل از منابعى چون «كشف الغُمّه و...» آمده است كه همگى برآن اند، كه ايراد اين خطبه در مكّه بوده است.

ثالثاً: ارباب ذوق، كه از زيبايى و آرايه هاى سخن آگاهند، تعبيرهاى امام (عليه السلام) را به روايت لهوف زيباتر و از نظر فصاحت، دلبرده تر مى دانند.

ممكن است ايشان بگويد: تعبيرِ «إنّي راحِلٌ مُصْبِحاً» دليل آن است كه اين خطبه در مكّه ايراد نشده است; چرا كه حركت امام به سوى كربلا، ظهر روز هشتم (روز ترويه) بوده است، نه بامدادِ آن روز. افزون براين، امام (عليه السلام) در شب هشتم، عزم بيرون شدن از سرزمين مكّه را نداشته است، بلكه فرداى آن شب، يعنى همان روز هشتم ناگزير از بيرون شدن بوده است.

در پاسخ اين گفته بايد گفت: «مُصْبِحاً» به معناى فرداست. بر اين اساس حركت امام (عليه السلام) در ظهر روز هشتم با تعبير «مُصْبِحاً» سازگار خواهد بود. و جالب اين كه ديگران، جز مفيد در ارشاد، و طبرى در تاريخ خود، بر آن اند كه همان شب هشتم، عزم بيرون شدن از مكّه را داشته است. افزون بر اين، در نقل مفيد و طبرى اشاره اى بر عزم امام نشده است، تنها چيزى كه در تاريخ طبرى بدان اشارت رفته است، گفت و گوى ابن عباس با امام (عليه السلام) و خير خواهى او نسبت به ايشان است،⁽¹⁾ تا اين كه آن حضرت را از اين اقدام باز دارد. و نقل طبرى از ابومخنف نيز، حاكى از آن است كه امام حسين (عليه السلام) همان روزهاى پيش از حركت به سوى عراق بر اين تصميم بوده است، كه از مكّه بيرون برود. بنابراين عزم و تصميم امام (عليه السلام) ناگهانى و مجبورانه نبوده است.

اكنون جاى اين پرسش است كه اگر امام حسين (عليه السلام) از پيش مى دانست، كه تا پايان موسم حج در مكّه نخواهد ماند، چرا از همان آغاز براى «حجّ» مُحرِم شده است؟ و بر اساس گفته شما، قهراً مى بايست براى انجامِ عمره مُحرِم مى شد.

و امّا پاسخ اين پرسش، اين است كه احرام امام حسين (عليه السلام) به ظاهر براى حجّ و هماهنگ شدن با ديگر حاجيان، بر پايه مصلحتى بوده است. او با اين اقدام

ناگهانى خود به حاجيان اعلام كرد كه پيش از اتمامِ حجّ، ناگزير از بيرون شدن است، چرا كه در سرزمين مكّه و حرم، با اين كه نبايد خونى در آنجا ريخته شود، امام (عليه السلام) از دست مأموران حكومت اموى در امان نبود،⁽¹⁾ و مى خواست با اين اقدامِ به ظاهر نابهنگامِ خود، پرده از چهره كريه حكومت اموى بردارد. اگر چه روشن نيست كه امام (عليه السلام) از همان آغاز براى حجّ، مُحرم شده باشد; بلكه از بررسى روايات و همين طور، از تاريخ طبرى، برمى آيد كه او از پيش براى انجام مناسك عمره مُحرم شده بود. و در حقيقت از همان آغاز قصدِ آن داشت، كه مناسك عمره را به جاى آورد و از مكّه به سوى عراق بيرون برود.

فرضى ديگر

اگر بپذيريم كه امام (عليه السلام) بخش پايانى خطابه اش: «مَنْ كَانَ بَاذِلا فِينَا مُهْجَتَهُ» را در كربلا و در لحظه هاى محاصره دشمن ايراد كرده است; يعنى ادّعاى نويسنده

شهيد جاويد را درست انگاريم، ولى استناد به «كَاَنّي بِاَوْصَالي...» كه حاكى از آگاهى امام (عليه السلام) از شهادت است، به استحكام خود باقى است. و اساساً به لحاظِ شيوه گفتارى، صحيح نيست كه امام (عليه السلام) آن گاه كه در محاصره است و به گفته نويسنده: «اكنون مى داند كه كشته خواهد شد» بگويد: «مى بينم كه گرگ هاى بيابان ها ميان «نواويس و كربلا» بند بندِ مرا از هم جدا كرده و...»

نتيجه اين كه، ايرادِ خطبه «خُطّ الموت» در روز هشتم ذى الحجّه و به هنگام بيرون شدن از مكّه به سوى عراق، حكايت صريح از آگاهى امام (عليه السلام) از شهادت است.⁽¹⁾

6. على بن الحسين (عليه السلام) فرمود:

خَرَجْنَا مَعَ الحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلامُ، فَمَا نَزَلَ مَنْزِلا وَ لا ارْتَحَلَ مِنْهُ إلاّ ذَكَرَ يَحْيَى بنَ زَكَريَّا وَقَتْلَه، وَقَالَ يَوْماً: «ومِنْ هُوَ انِ الدّنْيَا عَلَى اللهِ

اَنَّ رَأسَ يَحْيى بنِ زَكَريَّا اُهْدِيَ اِلى بَغِيٍّ مِنْ بَغَايَا بَني اِسْرَائيلَ.⁽¹⁾

با حسين (عليه السلام) از مكّه بيرون شديم. در حالى كه در هيچ منزل گاهى فرود نيامديم و از هيچ منزل گاهى كوچ نكرديم، جز آن كه از يحيى بن زكريّا و كشته شدن او ياد كرد (در درازى راه بارها از يحيى و كشته شدن او ياد كرد) و در يكى از اين روزها كه در راه بوديم فرمود: «از خوارمايگى دنيا نزد خداوند همين بس كه سر يحيى را براى ظالمى از ظالمان بنى اسرائيل هديه بردند».

ياد كردِ همواره امام (عليه السلام) از شهادت يحيى و داستانِ هديه بردنِ سر او، حكايت شهادت او و داستان سرِ مطهّر خودِ آن حضرت است كه بر سر نى، ديار به ديار، برده شد و به وسيله يزيد مورد اهانت قرارگرفت.

امام (عليه السلام) از آن جا كه نمى خواست به گونه صريح از شهادت خود سخن بگويد و موجبات آزردگى خاطر خاندانش را فراهم آوَرَد، با يادآورىِ خاطرات تلخ و جانكاه اولياى بزرگ خداوند، ذهن و دل اهل بيت (عليه السلام) خود را براى رويارويى با يك پديده عظيم و مصيبت بزرگ (شهادت خود و يارانش) آماده مى كرد. از
همين رو، در درازاى راه مكّه به عراق آرام آرام، از جنايت هولناك خاندان ابوسفيان پرده بر مى افكند، تا تحمّل بار گرانِ شهادتِ آن حضرت و اسارتِ خاندانش را براى آنان، آسان و هموار سازد. و روشن است كه اگر امام (عليه السلام) به اميد پيروزى ظاهرى بر دشمن و تأسيس حكومتِ دل خواه خود; يعنى حكومتى مبتنى بر آموزه هاى ناب اسلام به سوى كوفه ره مى سپرد، مى بايست از حماسه آفرينى هاى سربازان اسلام، در حضور پيامبر (صلى الله عليه وآله) و در حضور امير مؤمنان (عليه السلام) سخن بگويد، تا روح شهامت و دلاورى و ايمان و فداكارى را در ياران خود