فهرست مطالب

و انجام بعثت، و در ميان اين دو، در موقعيت هاى بسيار مهمّ و مناسب،
مسلمانان را از آن آگاه كرده است. و نيز بر اين باور است كه انديشه
«خلافت و امامت»، از فعّال ترين حوزه حيات فكرى مسلمانان است و اين حقيقتى است كه در متون دينى ما مسلمانان (قرآن و سنّت ـ گفتار، رفتار
و تقرير معصوم ـ )، با اهميت ويژه اى، بدان پرداخته شده است. و همين گونه،
بر اين باور است كه همان ملاحظات عقلانى كه ارسال رسل و انبيا را
ايجاب كرده بود، ايجاب مى كند كه در غيبتِ آنان نيز، رهبرانِ معصومى
براى تبيين و تفسير داده هاى وحى و سرپرستى يا «ولايتِ» پيروان آنان تعيين گردد. به گفته شاعر شيعى معروف عرب، شيخ كاظم اُزرى بغدادى، در قصيده مشهور «هائيّه»:

اَنَبيٌّ بِلا وَصي؟ تَعالَى اللهُ عَمّا يَقولُهُ سُفَهاها.⁽¹⁾

آيا پيامبر، بى وصى و جانشين مى شود؟ خدا و دين او بالاتر از اين سخنِ ناخردمندانه است.

آيا، با قطع نظر از مقام پيامبرى، پذيرفتنى است كه يك انسان عادى كه طرحى جامع ـ جهانى و جاودانى ـ را پى افكنده و كارى بزرگ را به سامان رسانيده است، بى وصيت و بى وصىّ از دنيا برود؟ آيا شخصيتى چون حضرت محمد (صلى الله عليه وآله) ، كه به تصريح قرآن كريم «خَاتَم الأنبِياء» است، درباره امرى كه در قياس با ديگر حوزه هاى اسلامى، منزلت و مكانتِ حراست و پاسدارى از كيان وحى الهى را عهده دار است،⁽²⁾ بى تفاوت بوده و بى هيچ اقدامى از جانب خويش، اين مهمِّ حياتى⁽³⁾ را به عهده مردمى وانِهد كه در دوره بعثت، تا روز رحلت

پيامبر گرامى، بسيارى از آنان، به عمق و جوانب گوناگون آموزه هاى اسلام هنوز دست نيافته و از اسلام جز اقرار زبانى به توحيد و نبوّت و... بهره اى نداشتند;⁽¹⁾به عهده كسانى وانهد كه مدّعى ايمان بودند امّا خداوند در توصيفِ شان فرمود:

قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا ْوَ لَـكِن قُولُوا ْأَسْلَمْنَا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الاِْيمَـنُ فِى قُلُوبِكُمْ).⁽²⁾

بگو: ايمان نياورده ايد بلكه بگوييد: اسلام آورده ايم; و هنوز ايمان در دل هايتان راه نيافته است.⁽³⁾

آرى، شيعيان بر اين باورند كه زعامت دينى و رهبرى فكرى و سياسى مسلمانان، مهم ترين مسأله اجتماعى و انسانى است، تا آنجا كه امر به معروف و نهى از منكر و بقاى دينِ خدا وابسته به آن است، و از سوى خداوند به تصريح اعلام گرديده و به وسيله سنّت ـ روش عملى شخص پيامبر (صلى الله عليه وآله) ـ تأييد و تأكيد شده است. و اگر چنين نمى بود، به طور قطع، آئين اسلام كه براى تبيين معارف توحيدى و اجراىِ اصول عدالت و احسان است، از مسير اصلى و طبيعى خود منحرف مى گشت; چرا كه حقيقت، همواره در محاصره انسان هاىِ سوداگرِ هواپرستِ سودجوست، و اگر پاسدارى نشود، تحريف مى گردد; چنان كه آئين هاى آسمانى گذشته، از اين خطر مصون نماندند و به وسيله، حتّا آن ها
كه خود را متولّيان شريعت مى دانستند، تحريف شدند، تا آنجا كه پيامبرِ بعدى،

با اين كه پيامبرِ پيش از خود و تعاليم آسمانى او را تأييد مى كرد،
آن ها را منسوخ مى دانست:

فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَـقَهُمْ لَعَنَّـهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَـسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِى وَنَسُوا ْحَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُوا ْبِهِى وَلاَ تَزَالُ تَطَّـلِعُ عَلَى خَآلـِنَة مِّنْهُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنْهُمْ).⁽¹⁾

براى پيمان شكنى، لعنتشان كرديم و دل هايشان را سخت گردانيديم زيرا عبارات /1 را از جاى خويش پس و پيش مى كردند و بخشى از آن چه را بديشان يادآور شده بودند، از ياد بردند و تو پيوسته از خيانت آنان ـ جز شمارِ اندكى از ايشان ـ آگاهى مى يابى.

نتيجه اين كه، در اسلام مسأله «امامت و خلافت» به معنايى كه گذشت، به جدّى ترين صورت و از آغازِ دعوت تا روز رحلت، مطرح بوده و جزء اركان اصلى اسلام قرار داده شده است; چونان كه در مذهبِ شيعه، جزء اصول دين است.