فهرست مطالب

فصل پنجم: آيه اِصطفاء (بِهْ گزينى)

إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى ءَادَمَ وَنُوحًا وَءَالَ إِبْرَ هِيمَ وَءَالَ عِمْرَ نَ عَلَى الْعَــلَمِينَ * ذُرِّيَّةَم بَعْضُهَا مِنم بَعْض وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ).⁽¹⁾

همانا خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان برگزيد; فرزندانى كه برخى شان از برخى ديگرند.⁽²⁾ و خدا شنوا و داناست.

اِصطَفَى اِصْطِفاءً: از ريشه ـ ص، ف، و ـ آن چيز را انتخاب كرد، برگزيد، خالص ترين و ناب ترين و بهترين چيزى را برداشت. برگزيده آن را، به دست آورد. گفته شده است اگر بدون حرف جرّ به كار رود به معناى، خالصِ هر چيزى است. خداوند درباره حضرت مريم فرمود: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَـلـكِ وَطَهَّرَكِ);⁽³⁾ خدا تو را برگزيد و پاك گردانيد».

«طَهَّرَكِ»، يعنى پاك گردانيد. و هماهنگى سياق دليل آن است كه «اصطفا» بدون حرف جرّ; يعنى برگزيد و خالص نمود. و هر گاه كه با «من» به كار رود به معناى آن است كه از ميان عده اى، كسى را برگزيد و انتخاب كرد: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَـبَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا);⁽⁴⁾ سپس اين كتاب قرآن را به كسانى از

بندگان مان كه برگزيديم ميراث داديم».

و هر گاه با حرف جَرِّ «عَلى» به كار رود، علاوه بر انتخاب، معناى ترجيح نيز، در آن نهفته است: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَـلـهُ عَلَيْكُمْ);⁽¹⁾ بى گمان خداوند او را بر شما برگزيده است; يعنى بر شما برترى داده است».

براى همين، خداوند در ردّ سخن نادرست مشركان كه مى گفتند، فرشتگان دختران خدايند، فرمود بگو: أَصْطَفَى الْبَنَاتِ عَلَى الْبَنِينَ);⁽²⁾ آيا [خدا]دختران را بر پسران برگزيد؟! يعنى برترى داد؟!».

آل: خويشان، خاندان، دودمان، تبار، فرزندان و فرزند زادگان، اهل خانه، قبيله، عشيره، قوم.

آل، هميشه به اسم هاى عَلَم و معروف، اضافه مى شود مانند: آل الله، آل السلطان، آل محمد، آل طاهر. و بيش تر، جز در مواردى كه شرف افزايد آل نگويند، چنان كه نگويند: آل الاِسكاف. (دودمان كفشگر); بلكه گويند: اهل الاسكاف و نيز آل فلان زمان، يا فلان مكان نگويند، بلكه گويند: اهل فلان زمان و اهل فلان مكان و اهل فلان شهر.⁽³⁾

بر اين اساس، مراد از آل عمران و آل ابراهيم، نزديكان و دودمان خاص آن دو بزرگوار است و به طورى كه از ظاهر آيه بر مى آيد، مراد پاكان از «ذُرّيه» اين دو پيامبر است، مانند اسحاق و اسرائيل و پيامبرانى كه از ذريّه ابراهيم اند و در ميان بنى اسرائيل بر انگيخته شده اند. و نيز، اسماعيل و پاكان از ذرّيه او كه سرور و سالار همه آنان، محمد (صلى الله عليه وآله) و اوصياى آن بزرگوار است.

اين كه فرمود: «اِنَّ اللهَ اِصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ اِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمرَانَ⁽¹⁾ عَلَى الْعَالَمِينَ»; بدين معناست كه خداوند از ميان انسان هاى ممتازِ جهان، اينان را انتخاب كرد، نه اين كه اين بزرگان را بر همه جهانيان برترى داد.

بر اين اساس، اين گزينش براى همه جهان و تا پايان جهان نيست. و آن چه اين ادّعا را تأييد مى كند، اين آيه است:

وَوَهَبْنَا لَهُو إِسْحَـقَ وَيَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّيَّتِهِى دَاوُودَ وَسُلَيْمَـنَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَ هَـرُونَ وَكَذَ لِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِينَ * وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِّنَ الصَّــلِحِينَ * وَإِسْمَـعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطًا وَكُلاًّ فَضَّلْنَا عَلَى الْعَــلَمِينَ * وَمِنْ ءَابَآلـِهِمْ وَذُرِّيَّـتِهِمْ وَإِخْوَ نِهِمْ وَاجْتَبَيْنَـهُمْ وَهَدَيْنَـهُمْ إِلَى صِرَ ط مُّسْتَقِيم).⁽²⁾

و او را اسحاق و يعقوب بخشيديم، همه را راه نموديم، و نوح را پيش از آن راه نموديم و از فرزندان او داود و سليمان و ايوب و يوسف و موسى و هارون را /1 ، و نيكوكاران را اين چنين