فهرست مطالب

ما بر اين ادّعا نيستيم كه صراحت آيات مربوط به دانش غيب، حاكى از آن است كه امام مانند پيامبر، تنها از طريق وحى و بى هيچ واسطه، از علم غيب برخوردار است; بلكه، با استناد به دو مقدمه ذيل، كه در بررسى هاى پيشين از مضامين آيات برآمده است، پى مى بريم كه امام (عليه السلام) ، اگرچه به طور مستقيم و از راه وحى از دانش غيب برخوردار نشده است، و امّا در پـرتو آموزه هاى نورانى نبوّت و در روشناىِ تعليم و تـربيت و هدايت پيامبر، به اين موهبت الهى و فيض ربّانى دست يافته است. و آن دو مقدّمه عبارتند از:

يك، به استناد مفادِ صريح آيات مربوط به رهبرى امت اسلامى، پس از رسول خدا، و با تأكيد و تنصيصِ روايات رسيده از پيامبر گرامى (صلى الله عليه وآله) و ابلاغ عملى آن حضرت در مواضع مختلف، كه به برخى از آن ها در پيش اشاره شد، امام على بن ابى طالب (عليه السلام) و ديگر امامان شيعه (عليهم السلام) ـ يكى پس از ديگرى، تا امام مهدى (عليه السلام) ـ همگى با گزينش خداوند و ابلاغ پيامبر (صلى الله عليه وآله) همه منصب هاى نبوّت و رسالت را; از قبيل تبيين معارف و تشريح احكام عملى اسلام و مبانى اخلاق دينى و تربيت مسلمانان و تأسيس حكومت و اجراى منويّاتِ وحى و اداره همه نهادهاى جامعه دينى ـ جز دريافت وحى ـ بر عهده دارند.

دو، تبيين معارف و همه آن چه در مقدمه يكم ياد شد، جز در پرتوِ دانش غيب و آگاهى از حقايق پوشيده و نهان و فراتر از دانش هاى بشرى، امكان پذير نيست.

از اين رو، امام (عليه السلام) ، اگرچه با واسطه پيامبر و تعاليم نبوّت، مانند خود پيامبر (صلى الله عليه وآله) ، از دانش غيب آگاه است. و اين آگاهى از غيب، حقيقت انكارناپذيرى است، كه هم از سوى پيامبر (صلى الله عليه وآله) ، و هم در روايات معصومين (عليهم السلام) به تأكيد، بدان پرداخته شده است.⁽¹⁾

برخوردارى از علم غيب در قلمرو امور شخصى و اجتماعى

پيامبران الهى ـ افزون بر معارف دينى كه از طريق وحى دريافت مى كردند ـ در بسيارى از موضوعات; در قلمروِ امور شخصى يا اجتماعى، از دانش غيب برخوردار بوده اند، كه در اين جا به پاره اى از آن ها اشاره مى شود:

1 ـ إِنَّـآ أَنزَلْنَآ إِلَيْكَ الْكِتَـبَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَآ أَرَلـكَ اللَّهُ وَلاَ تَكُن لِّلْخَآلـِنِينَ خَصِيمًا).⁽¹⁾

همانا /1 كتاب ـ قرآن ـ را به راستى و درستى سوى تو فرو فرستاديم تا ميان مردمان بدان چه خدا تو را بنمود حكم كنى، و مدافعِ ـ طرفگيرِ ـ خيانتكاران مباش.

بنا بر نقل شيخ طوسى، گروهى از انصار، از قبيله بنى اُبَيْرَق، كه سه برادر بودند به نام هاى «بُشر» كه با كُنيه «اباطُعمه» شُهره بود و «بشير» و «مُبشّره» كه از منافقان بودند. اين سه برادر ديوار خانه عموى «قتادة بن نعمان» را، سوراخ كرده و وارد خانه او شدند و مقدارى غذا، كه براى زن و فرزند خود فراهم آورده بود، همراه با شمشير و يك زره را، با خود بردند. عموى قتاده ماجراى خانه اش را براى قتاده نقل كرد، تا چاره بينديشد. قتاده كه از رزمندگان جنگ «بدر» بود،

شكواى عمو را نزد رسول خدا برد و عرض كرد: اى فرستاده خدا، گروهى ديوار خانه عمويم را سوراخ كرده و مقدارى غذا را، كه براى زن و فرزندانش فراهم آورده بود، با يك شمشير و يك زره به سرقت با خود برده اند. و از سويى در ميان قبيله بنى اُبَيْرَق، مردى شجاع و مؤمن، امّا فقير به نام «لُبَيْد بن سهل» با آن ها زندگى مى كرد. بنى ابيرق، كه مردمانى شرور بودند، در پاسخ قتاده كه از نزد رسول خدا بازگشته بود، گفتند: اين سرقت، كار لُبَيْد است. لُبَيْد، با شنيدنِ اين خبر دست به شمشير برده، به سوى آنان شتافت و گفت: اى بنى اُبَيْرَق، آيا مرا به دزدى متهم مى كنيد؟ با اين كه شما خود، به آن سزاوارتريد؟ و با اين كه منافق هستيد و بارها شنيده ام، كه رسول خدا را در اشعارتان هجو مى كرديد و آن را به قريش نسبت مى داديد؟! اكنون يا بايد حقيقت آشكار شود و دزد شناخته شود، يا اين كه شمشير خود را، از خونِ تان سيراب خواهم كرد؟!

بنى اُبَيْرَق چون چنين ديدند، از درِ مدارا و نرمى درآمده، به او گفتند: خداى تو را رحمت كند، تو بازگرد كه از اين گناه بيگانه اى. آن گاه بنى اُبَيْرَق، نزد مردى از قبيله خود به نام «اُسيد بن عروه» كه مردى زبان آور و سخن پرداز بود، رفته و ماجرا را با او در ميان نهادند، و او را همراه با گروهى به دفاع از خويش نزد رسول خدا فرستادند. اُسيد به پيامبر (صلى الله عليه وآله) عرض كرد: اى رسول خدا! قتادة بن نعمان، جمعى از خاندان ما را، كه مردمانى اصيل و شريف اند، به دزدى متهم كرده است; با اين كه آن ها اين كاره نيستند. پيامبر از شنيدن اين سخن، سخت اندوهگين شد. از اين رو، وقتى قتاده نزد آن حضرت آمد به او فرمود: آيا به سوى خاندان شريفى مى روى و آن ها را به دزدى متهم مى كنى؟ قتادة از اين گونه برخورد رسول خدا سخت دل تنگ شده، نزد عمويش بازگشت و به او گفت: اى كاش مرده بودم و با رسول خدا در اين باره سخن نمى گفتم و اين چنين، مورد سرزنش آن حضرت قرار نمى گرفتم!! عمويش گفت: «الله المُسْتَعان. تنها خداوند

است كه بايد از او يارى خواست».⁽¹⁾

مفاد اين آيه و مناسبت نزول آن، حاكى از آن است كه رسول خدا با قطع نظر از «وحى» حقاً در پاره اى موضوعات و امور جزيى، متكى به غيب است. با اعتماد به غيب است كه حقايقِ پوشيده بر او آشكار مى گردد; خائن از امين جدا مى شود. و به مضمونِ «ما اَراك اللهُ»، خداوند، حقّاً در مقام داورى، دست او را مى گيرد. و با يك نگاهِ وسيع و «الغاء خصوصيت» از مورد آيه، روشن مى شود كه نه تنها پيامبر (صلى الله عليه وآله) ; بلكه همه آن هايى كه با گزينش خداوند و با ابلاغ پيامبر، رهبرى امت و اداره شئون زندگى آنان را بر عهده دارند جز با اعتماد به غيب نمى توانند، آن چنان كه بايد، امور دنيايى و آخرتى مسلمانان را، بسامان كنند.⁽²⁾