فهرست مطالب

اين آيه را تلاوت فرمود:

مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا ْمَا عَـهَدُوا ْاللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُو وَ مِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَ مَا بَدَّلُوا ْتَبْدِيلاً).⁽¹⁾

از مؤمنان كسانى هستند كه به پيمانى كه با خداوند بستند، وفا كردند. برخى از آنان پيمانِ خويش را به جاى آوردند و برخى چشم به راه دارند و به هيچ روى پيمان خود را دگرگون نكردند.

سپس، فرمود: بار خدايا بهشت را براى ايشان قرار ده و ما و ايشان را در قرارگاهِ رحمتِ خود جاى ده و از پاداش ذخيره شده ات برخوردارِمان فرما.⁽²⁾

حاصلِ اين گفت وگو و تلاوت آيه يادشده، اين است كه امام حسين (عليه السلام) براى احقاقِ حق و اجابت فراخوانِ كوفيان رهسپار كوفه بود. از همين رو، از اوضاع و شرايط آن و روحيّات و رفتار مردم آن سامان پرس و جو مى كرد. و امّا به واقع مى دانست كه مردم دو گروهند:

1 ـ گروهى دنياطلبان سوداگرند، كه در جهت منافع خود، تسليم قدرت اند.

2 ـ  و گروهى ديگر، مردمان ضعيف و توده هاى ناآگاهى هستند، كه در شرايط استبدادى كوفه قدرت تصميم گيرى از آنان سلب شده است. و قهراً مرعوب قدرت و زيرِ تأثير مصلحت خواهى هاى اشراف، همواره در سمت و سوى منافع آنان حركت مى كنند. اگرچه دل هاشان با امام حسين (عليه السلام) است، ولى شمشيرهاشان به اراده صاحبان زر و زور و تزوير، در حركت است. براى همين، در پاسخ آن ها كه اوضاع كوفه و موقعيت كوفيان را بازگو مى كردند و ازآن حضرت

مى خواستند، تا از رفتن به كوفه چشم پوشد و اميدى به يارى كوفيان نداشته باشد، مى فرمود: آن چه مى گوييد بر من پوشيده نيست و اين راهى است كه با خواست خداوند بايد طى شود «إنَّ اللهَ لايُغْلَبُ عَلَى اَمْرِهِ». و به طور قطع، خواست خداوند همان شهادت بوده است; شهادتى كه از پيش، پيامبر (صلى الله عليه وآله) وعده آن را داده بود و امير مؤمنان نيز، به هنگامِ گذر از سرزمين نينوا، به آن اشاره كرده بود، و حسين (عليه السلام) مشتاقانه بدان سو، رهسپار بود. از اين رو، با شنيدن خبر شهادت «قيس بن مسهّر» بى صبرانه تلاوت فرمود: فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُو وَ مِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ...).

آرى، آن بزرگوار مى دانست كه پايان كارش جز شهادت نيست. با اين حال مى رفت، تا حجّت را بر مدّعيان دروغين تمام كند و راهِ هر گونه عذرآورى و بهانه جويى را به روى آن ها، بربندد.

4. شيخ مفيد (رحمه الله) گويد: به روايت سالم بن حفصه، عمر بن سعد
به امام حسين (عليه السلام) عرض كرد: اى اباعبدالله! در ميان ما مردمانى سفيه و
كم خِرد هستند كه گمان مى كنند من كشنده تو خواهم بود. امام حسين (عليه السلام) در پاسخ او فرمود:

اِنَّهُمْ لَيْسُوا بِسُفَهَاءَ، وَلَكِنَّهُمْ حُلَمَاءُ، أَما اِنَّهُ يُقِرُّ عَيْنِي اَلاّ تَأكُلَ بُرَّ العَراقِ بَعْدِي إلاّ قَلِيلا.⁽¹⁾

اينان كم خِرد نيستند; بلكه مردمى شكيبا و خويشتن دارند. و امّا آن چه مايه روشنى چشم من است، اين است كه پس از من جز چند روزى از گندم عراق نخواهى خورد.

نكته ها:

در اين نقل نكته هايى است تأمل برانگيز:

نخست: اين كه مردمى كه عمر بن سعد به گمان باطل خود، آنها را كم خرد مى دانست، از كجا مى دانستند كه او كشنده حسين (عليه السلام) خواهد بود.

دوّم: اين كه امام (عليه السلام) نه تنها گمان شان را باطل ندانست; بلكه آن ها را به شكيبايى و خويشتن دارى ستود و عمر سعد را هشدار داد، كه از كشتن امام (عليه السلام) طَرْفى نخواهد بست و به آرزوى پليد خود، نخواهد رسيد.

سوّم: اين كه قصّه شهادت امام (عليه السلام) و جنايت عمر سعد، اين فريب كارِ دغل بازِ نگون بخت، از سال ها پيش از شهادت، زبانزدِ گروهى از مردم بوده است. براى همين، همواره او را سرزنش مى كردند. و افزون بر اين، همين گفت و گو، دليل آگاهى امام (عليه السلام) از شهادت خود و يارانش بوده است.

آرى، امام (عليه السلام) به عمر سعد هشدار داد، كه كربلا قربان گاهِ من و «جولان گاهِ» توست. و اين عمر سعد بود كه براى دست يابى به بهره اى اندك از خواهانى هاى نفس، دست به چنين جنايت هولناك زد و هر دو جهان ـ دنيا و آخرتِ ـ خود را، تباه ساخت.

5. خطبه امام حسين (عليه السلام) در مكّه

امام حسين (عليه السلام) در هشتمين شب ماه ذي حجّة در حضور اصحاب و ياران خود خطبه اى ايراد كرد و چنين فرمود:

اَلْحَمدُللهِ مَاشَاءَاللهُ وَلاقُوَّةَ إلاّ بِاللهِ وَصَلَّى اللهُ عَلَى رَسُولِهِ، خُطَّ المَوْتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ القِلادَةِ عَلى جِيدِ الفَتَاةِ، وَمَا اَوْلَهَني اِلى اَسْلافِي اِشْتِيَاقَ يَعْقُوبَ اِلى يُوسُفَ، وَخُيِّرَ لِي مَصْرَعُ اَنَا لاقِيهِ، كَاَنّي بِاَوْصَالِي تَقَطَّعُهَا عُسْلانُ الْفَلَوَاتِ بَيْنَ النّواوِيسَ وَكَرْبَلاء، فَيَمْلاَنَّ مِنِّي

اَكْراشاً جَوْفاً وَاَجرِبَةً سُغْباً، لا مَحْيِصَ عَنْ يَوْم خُطَّ بِالْقَلَمِ رِضىَ اللهُ رِضانَا اَهْلَ الْبَيْتِ، نَصْبِرُ عَلَى بَلائِهِ، وَيُوَفِّينَا اجْرَ الصَّابِرِينَ، لَنْ تَشُذَّ عَنْ رَسُولِ اللهِ (صلى الله عليه وآله) لُحْمَتُهُ، وَهِيَ مَجْمُوعَةٌ لَهُ فِي حَظِيرَةِ الْقُدْسِ، تَقِرُّ بِهِمْ عَيْنُهُ وَيَنْجِزُ بِهِمْ وَعْدُهُ، مَنْ كَانَ بَاذِلا فِينَا مُهْجَتَهُ، وَمُوَطِّناً عَلَى لِقَاءِاللهِ نَفْسَهُ فَلْيَرْحَلْ مَعَنا، فَانِّي رَاحِلٌ مُصْبِحاً. اِن شاءَاللهُ تَعَالى.⁽¹⁾

سپاس و ستايش خداى راست، «آن چه خداوند بخواهد (همان است) و هيچ توانى جز از سوى خداوند، نيست». مرگ زيبايى فرزندان آدم است. هم چون زيبايى گلوبندى كه به گردنِ دوشيزه اى است. واله و شيداىِ ديدارِ پدران و نياكانم هستم، همچون شوق و شيدايى يعقوب به ديدار  يوسف. براى من شهادت گاهى فراهم شده كه بايد به سوى آن بروم. مى بينم كه گرگ هاى بيابان ها ميان «نواويس و كربلا» بند بندِ مرا از هم جدا كرده و شكم هاى تهى خود را از پيكر من سير مى سازند. از آن روزى كه به قلم قضا نوشته شده است گريزى نيست. روشِ ما خاندان محمّد (صلى الله عليه وآله) خشنودى و رضاى خداى را جستن است (رضاى ما رضاى خداست). در بلاها و پيش آمدهاى ناخوشايند، استقامت مىورزيم و شكيبايى داريم و پاداشِ ما، كه پاداش شكيبايان است، خواهد رسيد. قرابت و خويشاوندى با رسول خدا (صلى الله عليه وآله) كه چون پودِ جامه به آن حضرت پيوسته است از وى جدا نمى مانَد; بلكه همگى، در بهشت (خطيرة القدس)، براى او فراهم گردد و ديدگان پيامبر (صلى الله عليه وآله) بدان ها روشن شود و خداى بدان ها وعده خود را راست گرداند. من بامدادان از مكّه بيرون خواهم شد

هر كس كه بخواهد جان خود رادر راه ما فدا كند و جوياى ديدار خداوند است، با ما بيايد.

اين كه فرمود: «كَأنّي بِاَوْصالِي; مى بينم كه گرگهاى بيابان ها ميان «نواويس و كربلا» بند بند مرا از هم جدا كرده و شكم هاى تهى خود را از پيكر من سير مى سازند» دليل ديگرى است، هم بر آگاهى امام حسين (عليه السلام) از شهادت خود و هم، جايى كه شهادت گاهِ اوست.

نويسنده كتاب شهيد جاويد مى گويد:

ممكن است بگوييم اين خطبه را امام حسين (عليه السلام) در روز عاشورا كه، از نظر مجارى طبيعى، شهادت وى حتمى شده بود، ايراد فرموده است، نه در مكه.⁽¹⁾

در پاسخ ايشان بايد گفت: اگر سخن بر سرِ امكان است، امكان ديگرى نيز هست، و آن اين كه امام (عليه السلام) دوبار و در دو جا ; يكى در مكّه و ديگرى در كربلا، چنين خطبه اى را ايراد كرده است.⁽²⁾ و جالب اين كه اختلاف در پاره اى تعبيرها خود تأكيد و تأييدى بر اين امكان است; و اين كه امام (عليه السلام) فقط در مكّه اين خطبه را ايراد كرده باشد نيز، ممكن است; چرا كه:

أوّلا: در كتاب لهوف به آن تصريح شده است.⁽³⁾

ثانياً: در كتاب «اربعين الحسينيه»⁽⁴⁾ به نقل از منابعى چون «كشف الغُمّه و...» آمده است كه همگى برآن اند، كه ايراد اين خطبه در مكّه بوده است.