فهرست مطالب

اجابت مى كرد و خطرِشان را، از آن ها دور مى ساخت. و در اين صورت زمان سركشى شان به پايان مى رسيد و قدرت شان به زودى تباه مى شد; زودتر از بريدن يك گلوبند واز هم گسيختن دانه هاى آن. اى حمران ! اين پيش آمدهاى ناخوشايند به سبب گناهى كه مرتكب شده باشند يا كيفر گناهى كه با آن خدا را معصيت كرده باشند، نبود; بلكه براى دست يابى به منزلت و كرامتى بود از جانب خداوند، كه خداوند خود خواسته بود بدين وسيله بدان دست يابند. اى حمران ! مباد كه درباره آن اولياى الهى راه هاىِ باطل بر تو چيره شوند و تو را از راهِ حق بدر برند.

در اين حديث شريف كه به لحاظ استنادِ آن به امام محمّد باقر (عليه السلام) از اعتبار درخورى برخوردار است⁽¹⁾ نكته هايى است كه لازم است به آنها اشاره شود:

1. ولايت و سرپرستى امامان معصوم (اهل بيت (عليهم السلام) ) در رديفِ ولايت و سرپرستى رسول خدا (صلى الله عليه وآله) است.

2. اطاعت آنان به سان اطاعت رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرموده خداوند و يك فريضه دينى است.⁽²⁾

3. راز اطاعتِ بى قيد و شرط، از آن ها، انتساب شان به رسول خدا (صلى الله عليه وآله) نيست; بلكه شايستگى ذاتى و آگاهى وسيع آن ها از آموزه هاى وحى و آگاهى كامل آن ها

از حوادث واقعه و پسامدهاى آن است. و البته اين آگاهى و بصيرت آن ها، اگر چه از طريق پيامبر (صلى الله عليه وآله) ، ولى از سوى خداوند است.⁽¹⁾

4. قيام اميرمؤمنان و همين طور قيام دو فرزند بزرگوارش حسن و حسين و به همين سان سكوت و خاموشى هريك از امامان از اهل بيت پيامبر (صلى الله عليه وآله) و موضع گيرى هاى آن ها در برابر خليفگان اموى و مروانى و عباسى، محاسبه شده و به عنوان يك وظيفه الهى و تكليف دينى بوده است، كه با آگاهى كامل از پسامدهاى خوش و ناخوشِ آن انجام گرفته است.

5. آن چه در دوره هاى امامتِ آن ها رخ داد از حوادث تلخ و شيرين، جنگ و صلح، سكوت و فرياد، همه و همه، بر مبناى تقدير و قضاء حتمى خداوند بوده است، كه آن بزرگواران آگاهانه و به اختيارِ خود، و نه به جبر و اضطرار، پذيرفته بودند; چرا كه همه آن رخ دادها در سمت و سوى مصالح اسلام و دستاوردهاى بعثت پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) و تعالى امت اسلام بوده است.⁽²⁾

6. امام حسين (عليه السلام) از پيشوايان «مُفْتَرَضُ الطَّاعَة» و برخوردار از دانش وسيع، نسبت به آموزنده هاى وحى و آگاه از حوادث واقعه است. از اين رو، مانند ديگرِ پيشوايانِ معصوم، قيام او در برابر حكومت اموى، قيامى آگاهانه و با انتخاب خود او بوده است. و با اين كه مى دانست در اين قيام كشته خواهد شد، با يارانى

اندك، در برابر يزيديان، بپا خاست و شهادت را، كه تنها راه نجات اسلام بود، پذيرفت و در برابر خواست خداوند، كه شهادت او و يارانش و اسارتِ اهل بيت او بود، سر تسليم فرود آورد.

2. امام محمّد باقر (عليه السلام) فرمود:

اِنَّ الحُسَيْنَ (عليه السلام) خَرَجَ مِنْ مَكَّةَ قَبْلَ التَّرْوِيَةِ بِيَوم، فَشَيَّعَهُ عَبْدُاللهِ بنِ الزُّبَيْرْ فَقَالَ: يَا اَبَا عَبْدِاللهِ لَقَدْ حَضَرَ الْحَجُّ وَتَدَعُهُ وَتَأتِي الْعَرَاقَ؟ فَقَالَ: يَا ابنَ الزُّبَيْر لاََنْ اُدْفَنَ بِشَاطِىء الْفُرَاتِ اَحَبُّ اِلَيَّ مِنْ اَنْ اُدْفَنَ بِفنَاءِ الْكَعْبَةِ.⁽¹⁾

امام حسين (عليه السلام) روز پيش از ترويه، روز هفتم ذى حجّة، از مكّه بيرون شد و عبدالله فرزند زبير چند گامى همراه او رفت (او را بدرقه كرد). سپس به آن حضرت عرض كرد: اى اباعبدالله! موسم حجّ فرارسيده آيا آن را وامى گذارى و به سوى عراق مى روى؟ فرمود: اى پسر زبير! از اين كه در كناره فرات (ساحل فرات) دفن بشوم دوست تر دارم تا در آستانه كعبه.

ابو سعيد عقيصا گويد: شنيدم عبدالله زبير با حسين بن على (عليه السلام) خلوت كرده و با او نشستى طولانى داشته است. گويد: سپس، حسين بن على (عليه السلام) رو به آن ها(جمعى كه در آن جا بودند) كرده، فرمود:

اِنَّ هذا يَقُولُ لِي: كُنْ حَماماً مِنْ حَمامِ الحَرَم، وَلاََنْ اُقْتَلُ وَبَيْنِي وَبَيْنَ الْحَرَم بَاعٌ اَحَبُّ اِلَيَّ مِنْ اَنْ اُقْتَلَ وَبَيْنِي وَبَيْنَهُ شِبْرٌ، وَلاََنْ اُقْتَلَ بِالطَّفِ اَحَبُّ اِليَّ مِنْ اَنْ اُقْتَلَ بِالحَرَمِ.⁽²⁾

اين (عبدالله بن زبير) به من مى گويد: كبوترى از كبوتران حرم باش; يعنى معتكف خانه خدا باش و از مكّه بيرون مرو; در حالى كه اگر در فاصله يك زراع از حرم كشته شوم، دوست تر دارم تا در فاصله يك وجب. و اگر در سرزمين طف كشته شوم، دوست تر دارم از اين كه در حرم كشته شوم.

پرسش پر شگفتِ عبدالله فرزند زبير، حاكى از آن است كه او نيز، دست كم، احتمال ترورِ امام (عليه السلام) را در كنار كعبه داده است و امّا امام (عليه السلام) در پاسخ او فرمود: احتمال ترور نه; بلكه قطع به ترور دارم. از اين رو، دوست دارم كه در كناره فرات كشته شوم، تا حرمت حرم با ترورِ من، هتك نشود.

3. امام باقر (عليه السلام) فرمود:

كَتَبَ الحُسَينُ بنُ عَلِيّ مِنْ مَكَّةَ اِلى مُحَمَّدِ بنِ عَلِىّ: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، مِنَ الحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ اِلى مُحَمَّدِ بنِ عَلِيٍّ وَمَنْ قِبَلُهُ مِنْ بَنِي هاشِمَ، أَمّا بَعدُ فَاِنَّ مَنْ لَحِقَ بِي اسْتُشْهِدَ، وَمَنْ لَمْ يَلْحَقْ بِي لَمْ يُدْرِكِ الفَتْحَ، وَالسَّلامُ.⁽¹⁾

حسين بن على (عليه السلام) از مكّه به محمّد بن على (محمّد حنفيه) نوشت: به نام خداوند بخشنده مهربان، نامه اى است از حسين بن على به محمّد بن على و بنى هاشم كه با او هستند، هر كس با من آيد شهادت يابد (شهيد شود) و آن كه با من نيايد به پيروزى نخواهد رسيد. والسلام.

«اُسْتُشْهِدَ - در شكل مجهول آن ـ به معناىِ در راه خداوند كشته شد. و «اِسْتَشْهَدَ» - در شكل معلوم آن - خواست تا در راه خداوند يا امرى ضرورى كشته شود. بنابراين آن گونه كه نويسنده شهيد جاويد معنا كرده; يعنى «در معرض شهادت قرار گرفتن» صحيح نيست; چرا كه:

أوّلا: خلاف ظاهرِ معناى آن است.

ثانياً: هيچ دليلى براى آن نيست.

افزون بر اين، احتمال شهادت، نيازى به خبر دادن امام ندارد; زيرا احتمال شهادت، امرى است كه در ذهن هركس جز امام معصوم نيز، راه مى يابد و جالب اين كه هيچ كس جز نويسنده محترم چنين معناى بى ربطى را احتمال نداده است.

بنابراين «اُسْتُشْهِدَ» ـ در شكل مجهول آن ـ با سبك و سياق عبارت و شرائط آن روزهايى كه امام (عليه السلام) اين پيام را به بنى هاشم داده سازگارتر است. و استنادِ نويسنده به زنده بودن عدّه اى از آن ها، كه در كربلا با كاروان شهيدان بوده اند، براى ترجيح معناى دوّم; يعنى «در معرض شهادت قرار گرفتن» با اين كه، به لحاظ تاريخى قطعى نيست، در تعارض با سخن امام است كه فرمود: «هر كس با من آيد شهيد شود و آن كه با من نيايد به پيروزى نخواهد رسيد». نمى باشد.

از جمله كسانى كه با كاروان شهيدان بوده اند امام على بن الحسين (عليه السلام) است و امّا مايه شگفتى اين كه نويسنده محترم، از ايشان ياد نكرده است. و از كسانى نام مى برد كه بودنِ شان در كربلا و همين طور، زنده ماندنِ شان در حادثه عاشورا، مورد اختلاف صاحبان مقاتل است.

نكته اين كه، در برخى نقل ها⁽¹⁾ به دنبالِ «مَنْ لَحِقَ بِي» كلمه «مِنْكُمْ» آمده