فهرست مطالب

إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى ءَادَمَ وَنُوحًا وَءَالَ إِبْرَ هِيمَ وَءَالَ عِمْرَ نَ عَلَى الْعَــلَمِينَ * ذُرِّيَّةَم بَعْضُهَا مِنم بَعْض وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ).⁽¹⁾

همانا خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر جهانيان برگزيد; فرزندانى كه برخى شان از برخى ديگرند.⁽²⁾ و خدا شنوا و داناست.

اِصطَفَى اِصْطِفاءً: از ريشه ـ ص، ف، و ـ آن چيز را انتخاب كرد، برگزيد، خالص ترين و ناب ترين و بهترين چيزى را برداشت. برگزيده آن را، به دست آورد. گفته شده است اگر بدون حرف جرّ به كار رود به معناى، خالصِ هر چيزى است. خداوند درباره حضرت مريم فرمود: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَـلـكِ وَطَهَّرَكِ);⁽³⁾ خدا تو را برگزيد و پاك گردانيد».

«طَهَّرَكِ»، يعنى پاك گردانيد. و هماهنگى سياق دليل آن است كه «اصطفا» بدون حرف جرّ; يعنى برگزيد و خالص نمود. و هر گاه كه با «من» به كار رود به معناى آن است كه از ميان عده اى، كسى را برگزيد و انتخاب كرد: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَـبَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا);⁽⁴⁾ سپس اين كتاب قرآن را به كسانى از

بندگان مان كه برگزيديم ميراث داديم».

و هر گاه با حرف جَرِّ «عَلى» به كار رود، علاوه بر انتخاب، معناى ترجيح نيز، در آن نهفته است: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَـلـهُ عَلَيْكُمْ);⁽¹⁾ بى گمان خداوند او را بر شما برگزيده است; يعنى بر شما برترى داده است».

براى همين، خداوند در ردّ سخن نادرست مشركان كه مى گفتند، فرشتگان دختران خدايند، فرمود بگو: أَصْطَفَى الْبَنَاتِ عَلَى الْبَنِينَ);⁽²⁾ آيا [خدا]دختران را بر پسران برگزيد؟! يعنى برترى داد؟!».

آل: خويشان، خاندان، دودمان، تبار، فرزندان و فرزند زادگان، اهل خانه، قبيله، عشيره، قوم.

آل، هميشه به اسم هاى عَلَم و معروف، اضافه مى شود مانند: آل الله، آل السلطان، آل محمد، آل طاهر. و بيش تر، جز در مواردى كه شرف افزايد آل نگويند، چنان كه نگويند: آل الاِسكاف. (دودمان كفشگر); بلكه گويند: اهل الاسكاف و نيز آل فلان زمان، يا فلان مكان نگويند، بلكه گويند: اهل فلان زمان و اهل فلان مكان و اهل فلان شهر.⁽³⁾

بر اين اساس، مراد از آل عمران و آل ابراهيم، نزديكان و دودمان خاص آن دو بزرگوار است و به طورى كه از ظاهر آيه بر مى آيد، مراد پاكان از «ذُرّيه» اين دو پيامبر است، مانند اسحاق و اسرائيل و پيامبرانى كه از ذريّه ابراهيم اند و در ميان بنى اسرائيل بر انگيخته شده اند. و نيز، اسماعيل و پاكان از ذرّيه او كه سرور و سالار همه آنان، محمد (صلى الله عليه وآله) و اوصياى آن بزرگوار است.

اين كه فرمود: «اِنَّ اللهَ اِصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ اِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمرَانَ⁽¹⁾ عَلَى الْعَالَمِينَ»; بدين معناست كه خداوند از ميان انسان هاى ممتازِ جهان، اينان را انتخاب كرد، نه اين كه اين بزرگان را بر همه جهانيان برترى داد.

بر اين اساس، اين گزينش براى همه جهان و تا پايان جهان نيست. و آن چه اين ادّعا را تأييد مى كند، اين آيه است:

وَوَهَبْنَا لَهُو إِسْحَـقَ وَيَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّيَّتِهِى دَاوُودَ وَسُلَيْمَـنَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسَى وَ هَـرُونَ وَكَذَ لِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِينَ * وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِّنَ الصَّــلِحِينَ * وَإِسْمَـعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطًا وَكُلاًّ فَضَّلْنَا عَلَى الْعَــلَمِينَ * وَمِنْ ءَابَآلـِهِمْ وَذُرِّيَّـتِهِمْ وَإِخْوَ نِهِمْ وَاجْتَبَيْنَـهُمْ وَهَدَيْنَـهُمْ إِلَى صِرَ ط مُّسْتَقِيم).⁽²⁾

و او را اسحاق و يعقوب بخشيديم، همه را راه نموديم، و نوح را پيش از آن راه نموديم و از فرزندان او داود و سليمان و ايوب و يوسف و موسى و هارون را /1 ، و نيكوكاران را اين چنين

پاداش مى دهيم; و زكريّا و يحيى و عيسى و الياس را /1 و همه را بر مردم جهان برترى داديم و از پدران شان و فرزندان شان و برادران شان نيز; و ايشان را برگزيديم و به راهى درست راه نموديم.

در حقيقت اين برترى و برگزيدگىِ هر پيامبرى، مربوط به زمانه و روزگار و مردمى است كه در ميان آن ها بر انگيخته شده اند، تا زمانى كه پيامبرى ديگر بر انگيخته شود و در پايان سلسله پيامبران، حضرت محمّد (صلى الله عليه وآله) و دودمان معصوم او، تا ابد، بر همگان برترى دارند.⁽¹⁾

آل ابراهيم كيانند؟

عمران، پدر موسى (عليه السلام) است، يا پدر مريم. و اگر در آيه، عمران همان پدر مريم باشد، مراد از آل عمران كسانى هستند كه از نسل او برگزيده شده اند. در همين حال، آل ابراهيم را نيز شامل مى شود. و در حقيقت در اين آيه، آل ابراهيم

با آوردن آل عمران، تكرار شده است; چرا كه ذريّه ابراهيم و آل عمران، همگى از نسل ابراهيم اند. و اين دليل آن است كه آل ابراهيم، برخى از ايشان اند و نه همه آنان، همچنان كه خداى تعالى فرمود:

أُو ْلَـلـِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ مِن ذُرِّيَّةِ ءَادَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوح وَ مِن ذُرِّيَّةِ إِبْرَ هِيمَ وَ إِسْرَ ءِيلَ...).⁽¹⁾

ايشان اند ـ از زكريّا تا الياس ـ كه خداوند به آنان نعمت ارزانى داشته. پيامبرانى از فرزندان آدم و از /1 آن ها كه با نوح /1 بر نشانديم و از فرزندان ابراهيم و يعقوب.

چنان كه مى بينيم در اين آيه، ذريّه ابراهيم را از ذريّه اسرائيل (يعقوب) جدا كرده است; در حالى كه اسرائيل همان يعقوب فرزند اسحق است و اسحق نيز فرزند ابراهيم است. از اين رو، در قرآن كريم مراد از ذريّه ابراهيم، فرزندان اسماعيل اند (محمد و دودمان پاك آن حضرت) و دليل روشن تر بر اين ادعا: «ذريّه بعضها من بعض» است; يعنى آل عمران و آل ابراهيم، هر دو از يك نسل اند، زيرا در نهايت هر دو از ابراهيم بوده و برخى از برخى ديگر جدا شده اند. به تعبير ساده تر، با آنكه آل عمران و آل ابراهيم هر دو، يك نسل اند. اما آل عمران از فرزندان يعقوب، كه فرزند اسحق است، كه همان اسرائيل است. و آل ابراهيم از فرزندان اسماعيل اند. و اما اين دو گانگى در آل عمران و آل ابراهيم; با اين كه هر دو از يك جا مايه مى گيرند، شايد اشاره به سرنوشت نهايى آن هاست; يعنى انقراض نبوّت در دودمان اسرائيل و ادامه آن در دودمان اسماعيل، و احياء و نگهدارى آموزه هاى ابراهيم (عليه السلام) در نبوّت حضرت محمّد (صلى الله عليه وآله) است. در قرآن كريم آمده است: