فهرست مطالب

همان طور كه در فصل پيش اشاره شد با استناد به منابع اسلامى، به ويژه رواياتى كه از طريق امامان شيعه رسيده است و به استناد تعليم پيامبر (صلى الله عليه وآله) و آموخته هاى هر امامى از امام پيش از خود، امام معصوم (عليه السلام) كسى است كه به اذن خداوند از دانش غيب برخوردار است و آينده براى او بسانِ اكنون، روشن است. بنابراين، در اين فصل به طرح دوباره آن، نيازى نيست. و امّا در ميان نويسندگانِ حادثه عاشورا و تحليل گرانى كه پس از عاشوراىِ شصت و يك هجرى تا اكنون، درباره امام حسين (عليه السلام) و حماسه شورانگيزِ آن حضرت نظريه پردازى كرده اند; گروهى نسبت به آگاهى امام (عليه السلام) از سرنوشت نهايى خود و ياران و خاندانش با ديده ترديد نگريسته اند و گروهى ديگر، با تبيين قصه عاشورا به گونه طبيعى و از مجارىِ عادى آگاهى امام (عليه السلام) را مورد انكار قرار داده اند; يا به تصريح، يا اين كه در تحقيق و تحليل اين حادثه الهى به راهى رفته اند كه پايان آن، جز انكار آگاهى امام (عليه السلام) از شهادتِ خويش نيست. از اين دست نويسندگان و تحليل گران عاشورا، نويسنده كتابِ «شهيد جاويد» است، كه در تحليلِ خود از اين حادثه، آگاهى امام (عليه السلام) را ناديده انگاشته و به راهى رفته است كه نتيجه آن آگاه نبودنِ امام (عليه السلام) از شهادت خويش است. و ما در اين فصل، برآنيم كه نگاهى به اجمال بر نظريه ايشان داشته باشيم و از خداوند مدد مى طلبيم تا در نقدِ نظريّه اين نويسنده محترم از راه انصاف و ادب دور نيفتيم: پروردگارا بر ما مگير اگر از ياد ببرده ايم

يا بلغزيده ايم «رَبَّنَا لاتُؤاخذْنَا اِنْ نَسِينَا أوْ أخْطَأنَا».⁽¹⁾

خطاهاى اساسى نويسنده كتاب شهيد جاويد:

سه خطاى اساسى در كتاب شهيد جاويد به چشم مى خورد كه شايسته طرح و نقد است:

1ـ امام حسين (عليه السلام) از شهادتِ خود و يارانش و همين طور از اسارتِ اهل بيت (عليهم السلام) خود، آگاه نبود.

2ـ پديده عاشوراء و شهادت امام (عليه السلام) - دستِ كم در آن شرايط - براى اسلام و مسلمانان خسارتى جبران ناپذير بود.

3ـ درگيرى امام حسين (عليه السلام) ، روز عاشورا، اقدامى بيش از يك دفاع شخصى نبود.

خطاى نخست:

خطاى نخست اين كه مؤلّف كتاب از يك سو، مدّعى است: «طبقِ روايات قطعى و معتبر، رسول خدا (صلى الله عليه وآله) شهادتِ امام حسين (عليه السلام) را پيش گويى فرموده بود و خودِ امام حسين (عليه السلام) از همان زمان كودكى مى دانست كه سرانجام كشته خواهد شد».⁽²⁾ و از سوى ديگر، بر آگاه نبودن امام از شهادت خود و يارانش و اسارت اهل بيت (عليهم السلام) اصرار ورزيده، مى گويد: «بسيارى از مردم تصوّر مى كنند كه امام حسين (عليه السلام) در روزهايى كه در مدينه براى بيعت كردن با يزيد زير فشار واقع شده بود، كنار قبر جدّش رسول خدا (صلى الله عليه وآله) آن حضرت را در خواب ديد، كه به وى فرمود: تو در آينده نزديكى كشته مى شوى و چاره اى جز كشته شدن نيست. و از اين رو، امام (عليه السلام) از همان مدينه به قصد كشته شدن بيرون رفت».⁽³⁾ سپس بحث

را به گونه اى ادامه مى دهد كه، نتيجه آن، انكار آگاهى امام (عليه السلام) است.
در حقيقت، اين همه تأكيد بر انكار خواب امام (عليه السلام) در كنار قبر
جدّش رسول خدا (صلى الله عليه وآله) ، و فرمانِ آن حضرت بر بيرون رفتن به سوى عراق (اُخْرُج اِلَى الْعِرَاقْ)⁽¹⁾ و همين طور، انكارِ سخنِ امّ سلمه و گفتوگوى محمّد حنفيّه و ترديدِ در دلالت و معناى سخن امام (عليه السلام) كه فرمود: «مَنْ لَحِقَ بِي اِسْتَشْهَدَ»⁽²⁾ و
انكارِ سخنى كه پس از ورود به كربلا فرموده است: «هيهُنَا وَاللهُ مَحَطُّ رِحَالِنَا وَ مَسْفِكُ دِمَائِنَا...»⁽³⁾ و نيز، ترديد در معنا و مفهوم آن، و خدشه در بخش پايانى سخنرانى امام (عليه السلام) ، در روز هشتم ذى حجّة در مكّه: «خُطَّ المَوتُ عَلَى وُلْدِ آدَمَ...»،⁽⁴⁾ همه و همه، به انگيزه آن است كه امام حسين (عليه السلام) از سرنوشت نهايى خود و ياران و اهل بيتش آگاهى نداشت. البته چنين انكارى از سوى برخى نظريّه پردازانِ پديده عاشورا بى سابقه نيست; از همين رو محقّقانِ از مقتل نويسان، در مقتل هاى خود از آن ياد كرده و به نقدِ آن پرداخته اند و بدان پاسخ هاى مناسب داده اند.⁽⁵⁾

خطاى دوّم:

مؤلّف در كتاب خود، زير عنوانِ: «آيا كشتن امام به سود اسلام بود؟»⁽¹⁾ و همين طور، زير عنوانِ: «خسارت جبران ناپذير»،⁽²⁾ بر اين تصوّر است كه حادثه كربلا و در نهايت، شهادت آن شهيد بزرگ، براى اسلام و مسلمانان خسارت بوده است.

خطاى سوّم:

و امّا خطاى سوّم اين كه، با تأمّل در كتاب ياد شده، بر اساس تحليلى كه از قيام عاشورا شده است، روشن مى شود كه قيام امام (عليه السلام) هيچ توجيه مقبولى، جز دفاع شخصى ندارد. بدين معنا كه امام (عليه السلام) آن گاه كه خود را در محاصره دشمن ديد و از پيروزى و حركت اصلاحى خود مأيوس شد ـ از آنجا كه تسليم دشمن شدن شايسته شخصيّت و جايگاه معنوى و كرامت انسانى او نبود ـ به دفاع از خود و خاندانش، ايستادگى كرد و سرانجام در اين راه به شهادت رسيد.

و امّا آن چه در اين كتاب بدان پرداخته مى شود بررسى و نقد و تحليل همين سه خطاى اساسى است.

نخست: اين كه مؤلّف از يك سو، بر آن است كه امام (عليه السلام) براى تأسيس حكومت و انجام اصلاحات اساسى قيام كرد:

محيط سياسى اسلام تشنه قيام و اقدام اوست و روح بزرگ و اصلاح طلبِ امام (عليه السلام) هم پيش از وقت، منتظر فرصت بود كه پس از مرگ معاويه اگر شرايط مساعد باشد، اصلاحات وسيعى را در

زمينه تشكيل حكومت و ساير شئون حياتى مسسلمانان شروع كند و از كشور اسير و ضربت خورده اسلام، كشورى آزاد و آباد بسازد. و چنان كه آرزوى مردم عدالت خواه است، جهان اسلام را به سوى تكامل مادى و معنوى رهبرى نمايد. اين بود محيط سياسى اسلام و اين بود موقعيت امام حسين (عليه السلام) و اين بود آرزوى مردم.⁽¹⁾

و امّا از سوى ديگر، اين پرسش را مطرح مى كند:

طبق روايات قطعى، رسول خدا (صلى الله عليه وآله) قبلا شهادت حضرت سيّدالشهداء را پيش گويى فرموده بود و خود امام حسين (عليه السلام) از همان زمان كودكى مى دانست كه سرانجام شهيد خواهد شد. ولى آيا امامى كه مى داند كشته مى شود چگونه ممكن است تصميم بگيرد، كه با نيروى نظامى خويش حكومت يزيد را بكوبد؟.⁽²⁾

قهراً نتيجه تصالح ميان آن نظريّه و اين پرسش، آن است كه امام (عليه السلام) در مبارزه با يزيد، از اين كه در نهايت به شهادت خواهد رسيد، آگاه نبوده است; چرا كه عزم راسخ بر تأسيس حكومت با آگاهى از كشته شدن، پيش از تحقّق مقصود، به هيچ روى قابل تصالح و توجيه معقولى نيست. و اين پريشان گويى از جانب مؤلّف از آن روست، كه به گمان او آماده شدن براى مبارزه و بسيج نيروها براى نيل به مقصود از يك سو، و آگاهى از شهادت در اين مبارزه از سوى ديگر، امكان پذير نيست. و به طور قطع، لازمه چنين گُمان نادرستى، همان انكارِ آگاهى از شهادت در اين مبارزه است. و دريغا، كه بيش ترِ مباحثِ كتابِ " شهيد جاويد " بر پايه همين گُمان نادرست، بنا نهاده شده است.