(صفحه 135)
با همان دستمال سجده را انجام دهيد. (پيشانى را با همان دستمال بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذاريد)

س 268 ـ آيا سجده بر دستمال كاغذى صحيح است؟
ج ـ بلى صحيح است.

س 269 ـ آيا سجده بر اسكناس صحيح است؟
ج ـ اگر اسكناس و پولهاى ديگر از چيزى كه سجده بر آن صحيح است مثلاً از كاه يا پنبه يا چوب ساخته شده باشد مى شود بر آنها سجده كرد و صحيح است والاّ خير. و در هر صورت بهتر اين است كه در حال اختيار بر اسكناس و پولهاى كاغذى كه مظهر ماديّات هستند سجده نكنند.

س 270 ـ كسى كه به علّت درد پا از نشستن ممنوع باشد و نتواند بطور متعارف سجده كند آيا مى تواند براى سجده در حالى كه ايستاده ايماء كند يا روى صندلى بنشيند و روى ميز مثلاً سجده كند؟
ج ـ در فرض مذكور اگر به هيچ وجه نمى تواند سجده كند نشستن روى صندلى و سجده كردن روى ميز مقدم است.

س 271 ـ مهرى ساخته اند كه جعبه آن از پلاستيك است و هر مرتبه كه پيشانى را روى آن مى گذارند، شماره عوض مى شود و عدد ركعات نماز را نشان مى دهد، آيا سجده بر آن صحيح است؟ و آيا مى شود به آن اعتماد كرد؟
ج ـ اگر شرايط چيزى را كه سجده بر آن صحيح است، دارا باشد و موجب اطمينان بشود، اشكال ندارد و مى توان به آن اعتماد كرد.

س 272 ـ شخصى نمى دانسته و در نمازها بجاى «بحول الله وقوته اقوم و اقعد» «يا حىّ يا قيوم» گفته است، آيا نمازهايش اشكال دارد؟
ج ـ در فرض سؤال، نمازهايى كه خوانده است باطل نيست ولى بايد توجه
(صفحه 136)
داشته باشد كه در نماز «بحول الله ...» وارد شده است و گفتن غير آن به قصد ورود جايز نيست.

س 273 ـ كسى كه وظيفه اش نشسته نماز خواندن است آيا قبل از شروع به حمد ركعت دوّم مستحب است بگويد: «بحول الله و قوته اقوم واقعد»؟ در ركعت سوم و چهارم چطور؟
ج ـ بطور كلى اين جمله مربوط به كسى است كه ايستاده نماز مى خواند و گفتن آن در نماز نشسته بقصد ورود صحيح نيست، بلى اگر كسى نمى دانسته و گفته است نمازهايش باطل نيست.

س 274 ـ آيا جايز است در نمازهاى واجب يك آيه را چند مرتبه تكرار كنند؟
ج ـ بلى تكرار آيه در نماز واجب و مستحب مانعى ندارد.(1)

س 275 ـ آيا تكرار كلمات و اذكار نماز جايز است؟
ج ـ اگر شك در صحت آيه يا كلمه دارد (شك دارد كه آن را صحيح ادا كرده يانه) و از آن نگذشته و تجاوز نكرده است (مشغول آيه يا جمله بعد نشده) واجب است تكرار كند و اگر تجاوز كرده (وارد آيه يا جمله بعد شده) تكرار به قصد احتياط جايز است به شرط آن كه منشأ شك و تكرار وسواس نباشد و به حدّ وسواس نرسد والاّ صحت و جواز تكرار مشكل است.

س 276 ـ اگر كلمه اى درنماز غلط گفته شود يا در صحت آن شك كند يا نَفَسِ انسان قطع و كلمه ناقص شود، آيا تكرار همان كلمه كافى است يا بايد از اول آيه يا از اول جمله خوانده شود،مثلاً اگر «مستقيم» را غلط گفت، يا صحت آن

---

(صفحه 137)
مشكوك بود، يا در حال حركت بدن اداء كرد، آيا بايد از «اهدنا» تكرار كند؟
ج ـ تكرار آيه از اول لازم نيست ولى چنانچه كلمه اى را وصل به ماقبل كرده و مثلاً گفته «صراط المستقيم» و «مستقيم» را غلط گفته يا الف و لام آن را گفته و نفس قطع شده در اين موارد جمله قبل را بنابر احتياط تكرار كند و بگويد «اهدنا الصراط المستقيم» و همينطور اگر مضاف يا جارّ را گفته و مضاف اليه يا مجرور غلط يا مشكوك باشد، احتياط تكرار مضاف و جارّ است مثلاً اگر «مغضوب» را غلط گفته و يا مشكوك است «غير» را هم تكرار كند يا اگر «هم» در كلمه «عليهم» را غلط گفته. لفظ «على» را نيز تكرار كند.

س 277 ـ اگر كسى در صحّت كلمه اى از نماز شك كند و آن را دو مرتبه بگويد، آيا موجب سجده سهو مى شود؟
ج ـ خير، موجب سجده سهو نمى شود.

س 278 ـ شخصى سجده سهو را فراموش كرده و پس از ورود به نماز ديگر يادش آمد، وظيفه اش چيست؟
ج ـ در فرض سؤال نمازى را كه مشغول شده (ولو مستحبى باشد) تمام كند و پس از آن سجده سهو را بجا آورد.

س 279 ـ شخصى بايد نماز احتياط مى خواند و فراموش كرد و وارد نماز ديگر شد، وظيفه اش چيست؟
ج ـ اگر بلافاصله وارد نماز نافله يا نماز واجب قضايى و امثال آن (مثل استيجارى) شده، نماز را قطع كند و نماز احتياط رابجا آورد و نماز او صحيح است ولى بهتر است نماز را بعد از نماز احتياط اعاده كند، اما اگر شروع به نمازى كرده كه بايد بعد از تمام شدن نماز اول خوانده شود (مثلاً نماز احتياط مربوط به نماز ظهر بوده است و شروع به نماز عصر كرده) در اين
(صفحه 138)
صورت اگر از محلّ عدول گذشته (مثلاً وظيفه او يك ركعت نماز احتياط بوده و وارد ركوع ركعت دوم نماز عصر شده) نماز را قطع كند و نماز احتياط را بخواند و پس از آن نماز عصر را از اول بخواند، اما اگر از محلّ عدول نگذشته (مثلاً در ركعت اول نماز عصر است) در اين صورت احتياط اين است كه نيتش را از نماز عصر به نماز ظهر برگرداند و نماز احتياط را بخواند و بعد، نماز عصر را از اول بخواند و در هر دو فرض بهتر است نماز ظهر را اعاده كند.

س 280 ـ برشخصى نماز احتياط واجب شد ولى بعد از نماز فراموش كرد و منافى انجام داد، آيا بايد اصل نماز را اعاده كند يامى تواند به همان نماز احتياط اكتفا كند؟
ج ـ احتياط اين است كه نماز احتياط را بخواند و اصل نماز را هم اعاده كند.

س 281 ـ آيا استفراغ در حال نماز باعث اشكال در نماز مى شود؟
ج ـ اگر صورت نماز به هم نخورد، لطمه به نماز نمى زند و نماز صحيح است.

س 282 ـ مرسوم است بعد از نمازها به پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و ائمه اطهار(عليهم السلام) سلام مى دهند، آيا براى اين عمل مدركى وجود دارد؟
ج ـ بلى، در روايات متعددى وارد شده است كه اگر نمى توانيد نزد قبور پيامبر(صلى الله عليه وآله) و فاطمه زهرا(عليها السلام) و ائمه اطهار(عليهم السلام) حاضر شويد، و از نزديك زيارت كنيد. از دور با اشاره به قبور آنان سلام دهيد و زيارت كنيد.(1) و روايات دلالت دارند بر استحباب زيارت و سلام بر آنان در تمام حالات و هر چند مرتبه در شبانه روز خصوصاً شب و روز جمعه كه بعد از نمازها را نيز

---

(صفحه 139)
شامل مى شود.
بلكه سزاوار است بعد از هر نماز واجب حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) را زيارت و به آن حضرت سلام كرد، همانگونه كه بزنطى گويد: «به حضرت رضا(عليه السلام) عرض كردم چگونه بر رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در عقب مكتوبه (نماز واجب) صلوات و سلام بفرستم؟ حضرت فرمود: مى گويى «السّلام عليك...».(1)

شكيات نماز

س 283 ـ اگر كسى در حال نماز شك كند، نمازى كه مى خواند، نماز ظهر است يا عصر و يا مغرب است يا عشا، تكليف چيست؟
ج ـ در فرض سؤال بنا بگذارد كه نماز ظهر است يا مغرب ونماز را تمام كند و بعد نماز بعدى را بخواند مگر اينكه در وقت اختصاصى باشد.

س 284 ـ اگر نمازگزار در هنگام گفتن «سمع الله» شك كند كه ركوع را انجام داده يا نه تكليفش چيست؟ و همچنين اگر در حال قنوت شك كند كه حمد و سوره را خوانده است يا خير، شك او شك بعد از محل است ياخير؟
ج ـ در فرض سؤال ركوع را انجام دهد و اين فرض شك بعد از محل نيست. بلى اگر در حال قنوت شك كرد كه حمد و سوره را خوانده يا نه اعتنا نكند و

---