(صفحه 125)
خوانده و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نمى كند; مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت، به هر طرف شك عمل كند، نمازش صحيح است.
مسأله  : در نماز جماعت، اگر امام جماعت در شماره ركعت هاى نماز شك كند، ولى مأموم شك نداشته باشد و به امام بفهماند كه ركعت چندم است، امام جماعت نبايد به شك خود اعتناء كند. و همچنين اگر مأموم شك كند ولى امام جماعت شك نداشته باشد، همانگونه كه امام جماعت نماز را انجام مى دهد، او هم عمل مى كند و نمارش صحيح است.
مسأله  : اگر بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه; مثلاً شك كند ركوع كرده يا نه، يا بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت به شك خود اعتنا نكند، ولى اگر هر دو طرف شك او باطل باشد; مثلاً بعد از سلام نماز چهار ركعتى شك كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت، نمازش باطل است.
مسأله  : اگر بعد از گذشتن وقت نماز شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، خواندن آن لازم نيست. ولى اگر پيش از گذشتن وقت شك كند كه نماز خوانده يا نه، يا گمان كند كه نخوانده، بايد آن نماز را بخواند، بلكه اگر گمان كند كه خوانده، بايد آن را بجا آورد.

نماز احتياط

مسأله  : در مواردى كه نماز احتياط واجب مى شود مثل
(صفحه 126)
شك بين سهوچهار، بايد بعد از سلام نماز، بدون آنكه صورت نماز را بهم بزند و يا يكى از مبطلات نماز را انجام دهد برخيزد و بدون اذان و اقامه تكبير بگويد و نماز احتياط را بخواند.
مسأله  : فرق نماز احتياط با نمازهاى ديگر:
* نيّت آن را نبايد به زبان آورد.
* سوره و قنوت ندارد (هر چند دو ركعتى باشد).
* آهسته خوانده مى شود و احتياط واجب آن است كه «بسم الله» را نيز آهسته بگويد.
مسأله  : اگر يك ركعت نماز احتياط، واجب باشد، پس از سجده ها تشهد مى خواند و سلام مى دهد و اگر دو ركعت واجب شده باشد، نبايد در ركعت اول تشهد و سلام بخواند، بلكه بايد يك ركعت ديگر هم (بدون تكبيرة الاحرام) بخواند و در پايان ركعت دوم تشهد بخواند و سلام دهد.

كيفيت سجده سهو

مسأله  : در مواردى كه سجده سهو واجب مى شود، مانند شك بين چهار و پنج در حالت نشسته، بايد بعد از سلام نماز، به سجده رود و بگويد: «بسم اللهِ و بِاللهِ وَ صلَّى اللهُ على محمّد و الِهِ» يا «بِسْمِ الله وَ بِاللهِ اَلّلهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد» ولى بهتر است بگويد: «بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّها النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ»، بعد بنشيند و دوباره به سجده رود و يكى از ذكرهاى بالا را بگويد سپس بنشيند و تشهد و سلام را بخواند.

(صفحه 127)

نماز مسافر

مسأله  : انسان بايد در سفر، نمازهاى چهار ركعتى را دو ركعت (يعنى شكسته) بجا آورد، به شرط آن كه مسافرتش ازهشت فرسخ كمتر نباشد [هشت فرسخ شرعى در حدود 45 كيلومتر است].
مسأله  : اگر مسافر از جايى كه نمازش تمام است; مثل وطن، حداقل چهار فرسخ برود و چهار فرسخ برگردد، نمازش دراين سفرهم شكسته است.
مسأله  : كسى كه به مسافرت مى رود، زمانى بايد نمازش را شكسته بخواند كه حداقل به مقدارى دور شود كه اذان آنجا را نشنود و ديوارهاى آنجا را نبيند و چنانچه قبل از آنكه به اين مقدار دور شود، بخواهد نماز بخواند، بايد تمام بخواند.
مسأله  : اگر به جايى مى رود كه دو راه دارد، يك راه آن كمتر از هشت فرسخ و راه ديگر آن هشت فرسخ يا بيشتر باشد، اگر از راهى كه هشت فرسخ است برود، بايد نماز را شكسته بخواند واگر از راهى كه هشت فرسخ نيست برود، بايد نماز را چهار ركعتى بخواند; مثلاً اگر از وطن به روستايى مى رود كه دو راه دارد; يك راه چهار فرسخ است و راه ديگر سه فرسخ، اگر از راه اوّل (چهار فرسخ) برود و از همان راه برگردد، نمازش در بين راه و در آن روستا شكسته است. ولى اگر از اين
(صفحه 128)
راه برود و از راه ديگر (سه فرسخ) برگردد و يا از راه دوّم (سه فرسخ) برود و از همان راه برگردد چون مجموع سفر كمتر از هشت فرسخ مى باشد، نماز در بين راه و در آن روستا تمام است.
مسأله  : در اين موارد در سفر نماز تمام است:
1 ـ قبل از آنكه هشت فرسخ برود، از وطن خود مى گذرد و يا در جايى ده روز مى ماند.
2 ـ از اول قصد نداشته است به سفر هشت فرسخى برود و بدون قصد، اين مسافت را پيمود; مثل كسى كه به دنبال گمشده اى مى گردد.
3 ـ در بين راه از قصد سفر برگردد; يعنى قبل از رسيدن به چهار فرسخ از رفتن منصرف شود.
4 ـ كسى كه شغل او مسافرت است، مثل راننده قطار و ماشينهاى برون شهرى، خلبان، ملوان (در سفرى كه شغل اوست).
5 ـ كسى كه به سفر حرام مى رود; مانند سفرى كه موجب اذيّت پدر و مادر باشد.
مسأله  : اشخاصى كه شغلشان در سفر است; مانند دانشجويانى كه جهت تحصيل به شهر ديگر مى روند و معمولا جمعه ها به وطن خود بر مى گردند يا معلمان و كارمندان و كارگران كه همه روزه از وطنشان براى كار و شغل به اندازه مسافت شرعى مى روند و شب برمى گردند، بنا بر احتياط
(صفحه 129)
نمازشان شكسته است و روزه آنها صحيح نيست، مگر اينكه
در محل كار قصد ده روز كنند.
مسأله  : در اين مكانها نماز تمام است:
* در وطن.
* در جايى كه بنا دارد ده روز بماند.
* در جايى كه سى روز با ترديد مانده است; يعنى معلوم نبوده كه مى ماند يا مى رود و تا سى روز به همين حالت مانده و جايى هم نرفته است، در اين صورت بايد بعد از سى روز نماز را تمام بخواند.

وطن كجاست؟

مسأله  : وطن، جايى است كه انسان براى اقامت و زندگى خود اختيار كرده است، خواه در آنجا به دنيا آمده و وطن پدر و مادرش باشد، يا خودش آن جا را براى زندگى اختيار كرده است.
مسأله  : فرزند تا زمانى كه مستقل نشده است، اگر همراه پدر و مادر در وطن آنها زندگى مى كند وطن پدر و ما در وطن او نيز مى باشد، هرچند در آنجا به دنيا نيامده باشد و پس از آنكه در زندگى مستقل شد، اگر جاى ديگرى را براى زندگى هميشگى اختيار كرد، آنجا وطن او مى شود. بنابراين به عنوان مثال پدر و مادرى كه اهل اصفهان هستند، و فرزند آنها كه در اصفهان همراه آنها زندگى مى كند چون اصفهان وطن پدر و مادر مى باشد، اصفهان براى او نيز حكم وطن را دارد و اگر به