(صفحه 151)
* دو ماه روزه گرفتن كه سى و يك روز آن بايد پى در پى باشد.
* سير كردن شصت فقير يا دادن يك مُدّ طعاماز آنها.
كسى كه كفّاره بر او واجب مىشود، بايد يكى از كارهاى فوق را انجام دهد، و چون امروزه «برده» به معناى فقهىِ آن يافت نمىشود، مورد دوّم يا سوّم را انجام مىدهد و اگر هيچ يك از اينها برايش مقدور نيست، بايد يا 18 روز روزه بگيرد و يا چند مدّ طعام (به مقدارى كه مىتواند) به فقير بدهد. و اگر هيچكدام را نتواند انجام دهد، هر قدر از اين دو را كه مىتواند عمل كند و اگر آن را هم نتواند انجام دهد، بايد استغفار كند البته احتياط واجب آن است كه اگر بعداً بتواند، كفّاره را بدهد.

احكام قضا و كفّاره روزه

مسأله : لازم نيست قضاى روزه را فوراً بجا آورد، ولى بنابر احتياط واجب بايد تا رمضان سال بعد، انجام دهد.
مسأله : انسان نبايد در بجا آوردن كفاره كوتاهى كند، ولى لازم نيست فوراً آن را انجام دهد و اگر چند سال بر آن بگذرد چيزى بر آن اضافه نمىشود.
مسأله : اگر به سبب عذرى مانند سفر، روزهنگرفته و پس از رمضان عذر او برطرف شود وتا رمضان سال بعد عمداً

---

(صفحه 152)
قضاى آن را بجا نياورد، بايد علاوه بر قضا، براى هر روز يك مُدّ طعام به فقير بدهد واگر با عذر قضاى آن را بجا نياورد بنابر احتياط واجب، علاوه بر قضا بايد يك مُدّ طعام هم به فقير بدهد.
مسأله : اگر به سبب بيمارى نتواند روزه بگيرد و آن بيمارى تا رمضان سال بعد طول بكشد قضاى آن ساقط مىشود، ولى بايد براى هر روز يك مُد طعام به فقير بدهد.

روزه مسافر

مسأله : مسافرى كه بايد نمازهاى چهار ركعتى را در سفر دو ركعت بخواند، نمىتواند در آن سفر روزه بگيرد، ولى بايد قضاى آن را بجا آورد. و مسافرى كه نمازش را تمام مىخواند; مثل كسى كه شغل او سفر است، بايد در سفر روزه بگيرد.
مسأله : اگر روزهدار بعد از ظهر مسافرت كند، بايد روزه خود را تمام كند و صحيح است.
مسأله : اگر روزهدار پيش از ظهر مسافرت كند، وقتى به «حدّ ترخّص» برسد; يعنى به جايى برسد كه صداى اذان شهر را نشنود و ديوارهاى آن را نبيند، بايد روزه خود را باطل كند و اگر پيش از آن روزه را باطل كند، علاوه بر قضا، بنابر احتياط واجب كفّاره هم دارد.
مسأله : مسافرت در ماه رمضان اشكال ندارد، ولى اگر براى فرار از روزه باشد، مكروه است.

(صفحه 153)
مسأله : اگر مسافر، پيش از ظهر به وطنش برسد، يا به جايى برسد كه مىخواهد ده روز در آنجا بماند، چنانچه تا آن وقت، كارى كه روزه را باطل مىكند انجام نداده، بايد آن روز را روزه بگيرد و اگر انجام داده، روزه آن روز واجب نيست و بعداً بايد قضاى آن را بجا آورد.
مسأله : اگر مسافر بعد از ظهر به وطنش يا به جايى
كه مىخواهد ده روز بماند برسد، نبايد آن روز را روزه
بگيرد.

زكات فِطره

مسأله : پس از پايان يافتن ماه مبارك رمضان; يعنى در روز عيد فطر، بايد مقدارى از مال خود را به عنوان زكات فطره به فقير داد.

مقدار زكات فطره

مسأله : مقدار زكات فطره براى خود انسان و كسانى كه نانخور او هستند; مانند همسر و فرزند، هر نفر يك صاع (تقريباً سه كيلو) مىباشد.

جنس زكات فطره

مسأله : جنس زكات فطره، گندم، جو، خرما، كشمش، برنج، ذرّت و مانند اينهاست، و اگر پول يكى از اينها داده شود كافى است.

(صفحه 154)

خُمـس

يكى از وظايف اقتصادى مسلمانان، پرداختن «خُمس» است كه در برخى از چيزها بايد 51 آنها را براى مصارف مشخصى به مرجع تقليد خود بپردازند.
مسأله : در هفت چيز، خُمس واجب است:
1 ـ در آمد كسب.
2 ـ معدن.
3 ـ گنج.
4 ـ غنائم جنگى.
5 ـ جواهرى كه با فرو رفتن در دريا به دست آيد.
6 ـ مال حلال مخلوط به حرام.
7 ـ زمينى كه كافر ذِمّى

---

(صفحه 155)
مسأله : پرداخت خمس نيز مانند نماز و روزه از واجبات است و تمام افراد بالغ و عاقل كه يكى از موارد هفتگانه را داشته باشند، بايد به آن عمل كنند.
يكى از آن موارد كه اكثر افراد جامعه را در بر مىگيرد «خمسِ چيزى است كه از خرج سال انسان و خانوادهاش زياد بيايد».
] به كسب و كار افراد احترام گذاشته و تأمين نياز خودشان را بر پرداخت خمس مقدم داشته است، بنابراين هر كس در طول سال مىتواند تمام مخارج مورد نياز خود را از درآمدش تأمين كند و در پايان سال اگر چيزى برايش اضافه نيامد، پرداخت خمس بر او واجب نيست، ولى پس از آنكه بطور متعارف و در حدّ نيازِ خود، زندگى را گذراند; يعنى نه در مصرف، زيادهروى كرد و نه بر خود تنگ گرفت، اگر در پايان هم چيزى اضافه آمد،51 آنچه را كه اضافه آمده است بايد براى مصارف مشخصى بپردازد و 54 آن را براى خود نگه مىدارد.

احكام خمس

مسأله : تا خمس مال را ندهد، نمىتواند در آن تصرف كند; يعنى غذايى كه در آن خمس باشد نمىتواند بخورد و با پولى كه خمس آن را نداده، نمىتواند چيزى بخرد.
مسأله : آذوقهاى كه از درآمد سال براى مصرف سالش خريده; مانند برنج، روغن و چاى، اگر در آخر سال زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد.