جايگاه حقوقى انسان در فرهنگ اسلامى بر آشنايان به آن پوشيده نيست; به گونه اى كه از نطفه آغازين و حتى يك روزه انسان داراى ارزش و حق است و بر ديگران لازم است آن را رعايت كنند وگرنه موجب ضمان است. از ديدگاه اسلام فرزند انسان در بعد تربيتى حتى پيش از تكوين و به هنگام انتخاب همسر داراى حق است. اساساً در بُعد حقوق انسانى، جان، آبرو و مال، سه عنصر اساسى و بنيادين است و رعايت اين سه، براى همگان ضرورت دارد. از اين رو كسى بر بازدارى و منع از پديد آمدن نطفه آدمى مجاز نيست و حتى براى چنين كارى در شريعت مقدس اسلام، ديه مشخص وضع شده است تا چه رسد به نطفه پديد آمده كه در مراحل مختلف، اقدام به سقط يا فراهم آوردن موجبات آن، افزون بر معصيت موجب ضمان و ديه است. مراحل يادشده كه احكام جداگانه آن خواهد آمد به قبل از دميده شدن روح در جنين محدود مى شود، اما بعد از چهارماهگى، جنين در حكم انسان كامل است و حرمت سقط آن شديدتر و ديه آن، ديه انسان كامل است.

على رغم ديدگاه هاى اومانيستى ـ كه انسان را حيوانى هوشمند مى شمارد و متأسفانه امروزه آبشخور رشته هاى علوم جديد شده است ـ انسان حتى از نظر فيزيكى با ديگر موجودات عالم آفرينش قابل مقايسه نيست تا چه رسد به ابعاد روحى و معنوى وى. گوشه اى از اين توجه را به خوبى از احكام حقوقى اسلام درباره انسان ـ مانند آنچه در اين فصل به آن پرداخته ايم ـ مى بينيم.

دقت در برآيند و بازتاب اجتماعى و تربيتى و حقوقى هريك از احكام خُرد و كلان در اين قلمرو مبيّن اتصال شريعت مبين اسلام به وحى آسمانى است.

حرمت سقط جنين و پيامدهاى شرعى آن

ـ سقط جنين حرام است، پس بر زن حامله جايز نيست چيزى بخورد يا كارى انجام دهد كه موجب سقط جنين او بشود، حتى اگر زنى از زنا باردار شود، جايز نيست بچه اش را سقط كند.

ـ از آن جهت كه سقط جنين جايز نيست، پزشك يا شخص ديگرى كه چنين عملى را انجام دهد علاوه بر ارتكاب گناهى بزرگ، بايد بداند:

الف: ديه سقط جنين بر او واجب است;

ب: وجهى كه بابت اجرت اسقاط جنين دريافت مى كند حرام است;

ج: دربعضى مواردكفّاره هم بر او واجب مى شود كه شرح آن در مسائل آينده خواهدآمد.

ـ حرمت سقط جنين و ديه آن در صورتى است كه بدانيم جنين زنده است هر چند با شهادت دو نفر از اهل خبره و به مجرد اين كه حركت

دارد نمى توان گفت كه جنين زنده است مگر اين كه حركت اختيارى باشد و زنده بودن جنين را برساند.

استفاده از قرص جلوگيرى

ـ استفاده از قرص هاى جلوگيرى بعد از آميزش در صورتى جايز است كه زن يقين به حامله بودن خود نداشته باشد، مگر اينكه ضرر مهمّى براى زن داشته باشد.

استفاده از دستگاه «آى، يو، دى»

ـ استفاده از دستگاه «آى، يو، دى» و مانند آن به خودى خود اشكال ندارد ولى اگر موجب تلف شدن نطفه بعدازانعقادآن بشود استفاده ازآن حرام وپرداخت ديه همواجب است.

عدم جواز سقط جنين هاى اضافى

ـ در بعضى از روش هاى جديد، براى مقابله با نازايى زنان، گاهى حاملگى هاى چندقلو صورت مى گيرد و اكثراً با زايمان زودرس همراه است و جنين ها قبل از تكامل، از بين مى روند. در اين گونه موارد پزشكان مجاز هستند در ماه هاى اولِ باردارى، تعدادى از جنين ها را از بين ببرند تا بقيه بتوانند رشد كنند و كامل شوند.

وجوب حفاظت مادر از جنين

ـ بر مادر واجب است كه براى سلامتى نوزادى كه در رحم دارد، تا

وقتى كه خوف جانى براى خود نداشته باشد، شرايط متعارف و معمول را و هرچه براى حفظ جنين لازم است، رعايت كند.

ـ اگر پزشك براى مادر باردار دارويى تجويز كند تا بااستفاده از آن نوزاد سالم بماند و سقط نشود ـ در صورتى كه اگر استفاده نكند به جنين آسيب رسيده يا سقط مى شود ـ وظيفه مادر است كه در استفاده از دارو كوتاهى نكند.

ـ مادر باردارى كه براى سقط شدن جنين خود، عملى را انجام نداده، ليكن با عدم رعايت نكات لازم و مهيّا نكردن شرايط و مقتضياتِ حفظ جنين، مقدمات سقط جنين را فراهم مى سازد، در صورتى كه بگويند سقط جنين مستند به مادر است، كار حرامى را مرتكب شده و ديه جنين بر او واجب مى شود. امّا اگر به اندازه متعارف رعايت كرده، مسؤوليتى ندارد.

لزوم حفظ جنين با دستگاه انكوباتور

ـ اگر پزشك معالج تشخيص داد كه فرزند داخل رحم زنده نمى ماند مگر اين كه از رحم بيرون آورده شود و در دستگاه مخصوص ـ انكوباتور ـ گذاشته شود، در اين صورت لازم است براى حفظ آن اين عمل انجام شود، خصوصاً اگر بعد از چهار ماهگى باشد.

موارد جواز سقط جنين

ـ مواردى كه سقط جنين جايز است به شرح ذيل مى باشد:

الف: با تشخيص پزشك متخصص و مورد اطمينان، بقاى حمل براى

مادر خطر جانى داشته باشد; در اين صورت سقط جنين جايز است هر چند پرداخت ديه لازم مى شود.

ب: در صورتى كه مادر درد غير قابل تحمل فعلى دارد،(1) در چنين صورتى معالجه مادر لازم وضرورى است هرچند درضمن معالجه جنين ـ چه روح به آن دميده شده باشد و چه هنوز دميده نشده باشد ـ سقط شود.

ج: اگر بقاى جنين موجب مرگ مادر و جنين ـ هر دو ـ بشود.(2)

سقط جنين بعد از چهارماهگى

ـ سقط جنين مطلقاً جايز نيست چه قبل و چه بعد از چهار ماهگى و فقط در صورتى كه خوف خطر جانى براى مادر داشته باشد اين امر تجويز مى شود.

حكم سقط جنين كافر

ـ پزشك مسلمان مى تواند جنينِ زن كافرى را كه پدر آن ـ جنين ـ هم كافر است، سقط كند. امّا اگر يكى از پدر و مادر جنين مسلمان باشد، چون حرمت مسلمان را دارد، ديگر سقط جنين جايز نمى باشد.

احكام زنى كه سقط جنين كرده

ـ زن اگر جنين خود را كه از زنا باردار شده سقط كند مرتكب گناه