در فرهنگ اسلامى آموزش پزشكى از جايگاه ممتازى برخوردار است; زيرا به نجات جان بيماران، درمان و يا كاستن رنج آنان مى انجامد. آموزش پزشكى براى دستيابى به اين هدف والا، براى دانشجويانِ گرايش هاىِ مختلف اين رشته حياتى و نيز رشته هايى كه به گونه اى با پزشكى مرتبط هستند، با موضوعاتى همراه مى شود كه در قلمرو اخلاق اسلامى و فقه، احكام ويژه اى دارد.

همانگونه كه بيماران نيز در اين ارتباط احكام خاصى دارند، پزشكان، دانشجويان، پرستاران و... از نظر شرعى در آموزش هاى خويش، موظف به فراگيرى و به كار بستن احكام يادشده هستند. در اين فصل به بيان مسائل و احكام شرعى در ارتباط با آموزش هاى پزشكى مى پردازيم.

الف: آموزش پزشكى

ـ آموزش و فراگيرى مسائل پزشكى در رشته هاى گوناگون مورد نياز جامعه اسلامى و سبب نجات جان بيماران مسلمان باشد، واجب است

و در اين راستا بر مسئولان نظام اسلامى واجب مى شود زمينه لازم براى پرورش پزشكان مرد و زنِ مورد نياز جامعه اسلامى را فراهم سازند.

ـ دانشگاه ها و دانشكده هاى پزشكى بايد برنامه هاى آموزشى خود را منطبق با نيازهاى بهداشتى و درمانى جامعه اسلامى در راستاى تأمين تخصص هاى لازم پايه ريزى كنند.

ـ فراگيرى مسائل پزشكى، روان پزشكى، روان شناسى و... تا جائى كه براى معالجه بيماران مسلمان لازم است ـ هركدام نسبت به گرايش پزشكى خويش ـ واجب كفايى است.

ـ آموزش هاى تخصصى و فوق تخصصى هريك از رشته ها و گرايش هاى پزشكى، پيراپزشكى، روان شناسى و... براى متخصصين رشته هاى فوق ـ قبل از مبادرت به معاينه و معالجه بيماران ـ واجب كفائى است.

ـ كسانى كه به شغل پرستارى مى پردازند، بايد آموزش هاى لازم را ـ به ويژه آنچه در رابطه با حيات و مرگ بيماران مى باشد ـ فرا گيرند.

ـ بر زنان و دختران مسلمان لازم است تا با تحصيل كردن در رشته هاى مختلف پزشكى، خصوصاً زنان و زايمان، نيازهاى زنان مسلمان را برآورده سازند; تا ديگر احتياجى به دخالت مردان نباشد.

ـ اگر حفظ جان بيماران در آينده متوقف بر آموزش مسائل مربوط به زنان و زايمان باشد، فراگيرى آنها توسط مردان اشكال ندارد.

احكام نگاه و معاينه پزشكى

ـ نگاه به تصاوير عريان و نيمه عريان كتاب ها و فيلم هاى آموزشى

پزشكى در صورتى كه صاحبان تصاوير ناشناخته باشند و از روى شهوت و لذت جويى نباشد و مفسده اى نيز بر آن مترتب نشود، اشكال ندارد.

ـ نگاه استاد و دانشجويان به بدن نامحرم و عورتين ميّت در موقع تشريح به مقدار لازم و ضرورت اشكال ندارد.

ـ معاينه بيماران غيرمجانس و نگاه و لمس بدن و عورت آنان توسط دانشجويان اگر جزء موارد ضرورى ـ معالجه بيماران هرچند در آينده منحصراً متوقّف بر آن باشد ـ براى كسب تجربه و آگاهى از نحوه درمان و نجات جان بيماران باشد و اين هدف، با معاينه بيماران همجنس تحقق نيابد، اشكال ندارد، ولى بايد به مقدار ضرورت اكتفا نمايند.

ـ معاينه بيماران غيرمماثل و نگاه به بدن آنان براى انجام كارهاى تحقيقاتى، اگر معالجه بيماران ـ هرچند در آينده ـ متوقّف بر آن باشد اشكال ندارد، ولى لازم است به مقدار ضرورت اكتفا شود.

كلاس هاى مختلط

ـ حضور مختلط دانشجويان دختر و پسر در كلاسهاى آموزش و تشريح و صحبت كردن آنان با يكديگر با رعايت حجاب شرعى و عفاف اشكال ندارد.

ضمانت

ـ در معاينات و درمان هايى كه توسط دانشجويان، انترن ها و رزيدنت ها صورت مى گيرد اگر ضرر و خسارت مالى يا جانى متوجه بيمار گردد، ضمان به عهده فردى است كه معاينه يا درمان مستند به اوست و در

صورت تعدّد معاينه و درمان كنندگان، ضمان متوجه همه آنان خواهد بود.

ـ استفاده شخصى استادان و دانشجويان علوم پزشكى ازامكانات دولتى وآنچه كه هزينه آن ازطرف بيماران تأمين مى شود، جايزنيست. ودر صورت استفاده ضامن هستند.

فصل دوّم:
تشريح و كالبد شكافى