از آنجا كه در دين اسلام انسان به عنوان جانشين خداوند متعال ارزش ويژه اى دارد و جان و مال آدمى داراى احترام است و هيچ كس حق ندارد به ديگرى آسيب وارد كند، بلكه حفظ انسان و اعضاى او بر خود شخص و ديگران لازم است.

پزشك و كادر درمانى و... كه خود را عهده دار تأمين سلامت بيماران مى دانند، بايد توجه داشته باشند در هنگام معاينه، تجويز دارو، درمان و... مخصوصاً در مواردى كه درمان با عمل جراحى و... انجام مى گيرد ـ كه احتمال آسيب هاى وارده بيشتر است ـ كمال دقت را بنمايند و اگر در هر يك از موارد، بدون آگاهى و تخصص لازم اقدام كنند و يا سهل انگارى نمايند و ضررى متوجه بيمار شود، مسئول خواهند بود و علاوه بر اين كه مرتكب گناه شده اند بايد در پيشگاه خداوند متعال پاسخ بدهند و در مواردى نيز بر آنان واجب مى شود نسبت به ضررى كه به بيمار وارد شده است، خسارت مالى پرداخت كنند كه از آن تعبير به «ضـمان» مى شود.

در اين فصل احكام مربوط به ضمانت در پزشكى به تفصيل آورده شده است.

تعريف ضمان

ـ منظور از ضمان در اينجا مطلق تعهّدها و غرامت هاى مالى مى باشد كه خواسته يا ناخواسته به عهده انسان مى آيد.

احكام كلّى ضمانت در پزشكى

ـ عوارض احتمالى در پزشكى چند صورت دارد:

الف: گاهى عوارض احتمالى به خاطر كوتاهى در علم يا عمل يا هر دو است، در تمام اين صورتها، پزشك ضامن است.

ب: گاهى عوارض احتمالى به خاطر كوتاهى در علم يا عمل نيست ولى پزشك شرط عدم ضمان نكرده است، در اين صورت نيز پزشك ضامن است.

ج: گاهى نيز عوارض احتمالى به خاطر كوتاهى در علم و عمل نيست و پزشك هم شرط عدم ضمان كرده است، در اين صورت پزشك ضامن نيست.

ـ در ضمان و عدم ضمان فرقى بين عوارض جانى و مالى نيست.

ـ در اِسناد و عدم اِسناد عارضه به پزشك، به عرف و اهل خبره مراجعه مى شود و نظر آنان معتبر است.

ضمانت در آزمايشگاه

ـ اگر آزمايشگاه اشتباهى را مرتكب شود و ضررى متوجه بيمار گردد، كسى كه اشتباه كرده است ضامن خواهد بود.

ـ اگر پزشك معالج در فهم آزمايش اشتباه كند و موجب ضرر و آسيبى به بيمار گردد، مسئول است، مگر اين كه از اول شرط عدم ضمان كرده باشد.

ضمانت پزشك در تشخيص

ـ اگر پزشك، بيمارى را تشخيص ندهد و امكان ارجاع به پزشك متخصص هم نباشد، پزشك معالج تكليفى نسبت به تجويز دارو ندارد، هرچند منجرّ به مرگ بيمار شود.

ـ اگر پزشك معالج بيمارى را درست تشخيص ندهد و اقدام به معالجه كند و ضررى به بيمار برسد، ضامن است.

ـ اگر پزشك معالج بيمارى را تشخيص ندهد، ولى احتمال تأثير دارويى را بدهد و يقين داشته باشد كه آن دارو ضررى ندارد و اقدام به معالجه كند، چنانچه آسيبى به بيمار برسد، پزشك ضامن است.

ـ اگر پزشك براى تشخيص بيمارى، راه هاى پرهزينه و پر عوارض، مانند سى تى اسكن را لازم دانسته و تجويز كند، در صورت آگاه كردن بيمار از عوارض احتمالى آن، مسئول نخواهد بود.

ضمانت در تجويز دارو

ـ اگر پزشك اطمينان دارد كه دارو و يا ساير اقدامات درمانى مضر،

با همه مضرّاتش براى بيمار لازم است آن را تجويز كند، اگر با شرط برائت و عدم ضمان اقدام كند، مسئول نيست.

ـ اگر پزشك بنابر اصرار بيمار به تجويز داروى مضرّ اقدام كند و يا اقدامات درمانى مضرّ ديگرى را تجويز نمايد، مسئول است.

ـ اگر پزشك ـ نه براى نجات جان بيمار ـ بلكه براى تسكين و مداواى بيمارى هاى آزاردهنده مانند تب، خارش و...، دارويى را تجويز نمايد كه گاهى عوارضى بدتر از بيمارى اوليه ايجاد مى كند، با رعايت اهمّ و مهمّ و توجّه دادن بيمار به عواقب احتمالى مصرف دارو، در صورتى كه شرط عدم ضمان كرده باشد، مسئول نيست.

ـ اگر پزشك بداند يا احتمال دهد كه نجات جان بيمار وابسته به مصرف دارويى مضر و پرعارضه است، در صورتى كه احتمال قوى و عقلايى ـ قابل قبول ـ به مفيد بودن بدهد و آن را تجويز نمايد، در صورتى كه شرط عدم ضمان كند، مسئول نيست.

ـ اگر امكان تعيين حساسيّت يك دارو وجود نداشته باشد، در صورتى كه دارو براى بيمار ايجاد عارضه كند، در صورتى كه پزشك قبل از تجويز دارو از بيمار برائت گرفته باشد، ضامن نيست.

ـ اگر پزشك دارويى را توصيف كند و بگويد: براى فلان بيمارى مفيد است. يا بگويد: دواى بيمار، فلان داروست; بدون اين كه دستور خوردن آن را بدهد، اقوى اين است كه ضامن نيست.

ـ اگر پزشك داروهايى را تجويز كند كه نمى داند سبب بهبودى بيمار خواهد شد يا نه، يا دارويى را تجويز نمايد كه احتمال عقلايى قابل قبول براى مفيد بودن آن دارد، امّا اين داروها داراى عوارض جانبى

هستند، در صورتى كه به بيمار اطلاع دهد، ضامن نخواهد بود.

ـ اگر كشفيات جديد پزشكى خيلى ديرتر از زمان كشف، به اطلاع پزشك برسد و قبل از اطلاع به همان روش هاى قبلى عمل كند، در صورتى كه موجب عوارض يا هزينه هاى بيهوده براى بيمار گردد، ظاهراً در مورد هزينه هاى بيهوده پزشك ضامن نيست، امّا در مورد عوارض ناشى از داور، در صورتى كه شرط عدم ضمان نكرده باشد، مسئول است.

ضمانت در تجويز دارو بر اساس حدس يا فراموشى

ـ اگر پزشك از روى حدس و گمان دارويى را تجويز كند كه براى بيمار مضرّ است يا بر بيمارى او تأثير ندارد، مسئول آسيب هاى وارد شده بر بيمار است، مگر اين كه احتمال قوى و عقلايى بر مفيد بودن دارو داده باشد.

ـ اگر پزشك از روى سهو يا فراموشى اقدام به تجويز دارويى نمايد كه مضرّ يا غيرمؤثر بر بيمارى است، در صورتى كه شرط عدم ضمان كرده باشد، مسئول نيست.

ـ اگر پزشك بيمارى را تشخيص دهد، ولى دارو و درمان آن را فراموش نمايد، حقّ معالجه ندارد و اگر اقدام كند و آسيبى به بيمار برسد، ضامن است.

ضمانت در درمان

ـ اگر به خاطر پرهيز از تحميل هزينه بر بيمار يا نبود امكانات لازم،