صورت تعدّد معاينه و درمان كنندگان، ضمان متوجه همه آنان خواهد بود.

ـ استفاده شخصى استادان و دانشجويان علوم پزشكى ازامكانات دولتى وآنچه كه هزينه آن ازطرف بيماران تأمين مى شود، جايزنيست. ودر صورت استفاده ضامن هستند.

فصل دوّم:
تشريح و كالبد شكافى

از ديرباز، تشريح علمى و عملى در آموزش هاى پزشكى جايگاه ويژه اى داشته است. شكّى نيست كه شناخت و درمان بسيارى از بيمارى ها از رهگذر تشريح، ميسّر و آسان شده است. تشريح علمى بدن انسان هيچ اشكال شرعى ندارد، ليكن تشريح عملى بدن و اندام ميّت از ديدگاه شرع مقدس اسلام با احكام ويژه اى همراه است. در تشريح موضوعات متعددى وجود دارد كه در اين فصل، احكام هريك از آنها خواهد آمد.

الف: تشريح جسد غيرمسلمان

ـ تشريح جسد غيرمسلمان و قطع اعضاى او براى آموزش و پيوند، مطلقاً جايز است، و اگر حيات مسلمانى بر اين تشريح متوقّف باشد واجب است، مگر اين كه اولياى او مخالفت كنند و فتنه و فسادى به دنبال داشته باشد.

ب: تشريح جسد مسلمان

ـ تشريح جسد مسلمان ـ از لحاظ حكم اوّلى ـ جايز نيست و اگر

كسى مرده مسلمانى را تشريح كند معصيت كرده و اگر سر او را قطع كند يا اعضاى بدنش را جدا نمايد به شرح و ترتيبى كه در بحث ديات ذكر شده، ديه بر او واجب مى شود.

ـ اگر تشريح جسد غيرمسلمان براى آموزش پزشكى ممكن باشد، تشريح جسد مسلمان جايز نيست گرچه حيات يك يا جمعى از مسلمانان متوقف بر اين آموزش باشد و در صورت امكان تشريحِ غيرمسلمان، اگر كسى جسد مسلمان را تشريح كند گناه كرده است و به شرح و ترتيبى كه در بحث ديات ذكر شده، ديه بر او واجب مى شود.

ـ اگر حفظ جان مسلمانى بر تشريح متوقف باشد و تشريح كافر ممكن نباشد، تشريح جسد مسلمان جايز است، امّا براى مجرد آموزش و در صورتى كه جان مسلمانى بر آن متوقف نباشد جايز نيست.

ـ در مواردى كه حاكم شرع، تشريح بدن مرده اى را لازم بداند، مى تواند حكم به تشريح آن كند و در اين فرض، تشريح جايز است.

ـ اگر اثبات حق متوقف بر نگهدارى و يا تشريح جسد مسلمان باشد و طريق ديگرى نباشد، نگهدارى و تشريح آن اشكال ندارد و بهتر آن است كه از حاكم شرع اجازه گرفته شود.

ـ در عدم جواز تشريح جسد مسلمان تفاوتى بين مسلمان شيعه و سنّى وجود ندارد.

ـ تشريح جسد افراد به ظاهر مسلمان كه به خاطر فساد اخلاقى و قاچاق مواد مخدّر و... اعدام شده اند جايز نيست مگر اينكه ارتداد و كفرشان ثابت شده باشد.