تلقيح و بارورى مصنوعى در مباحث پزشكى جديد از ديدگاه ممتازى برخوردار است و هماهنگ با پيشرفت علم پزشكى و دستاوردهاى شگفت انگيز آن، گام هاى بلند و مؤثرى را برداشته است. اين رشته در قلمرو نازايى مرد يا زن يا هر دو و بلكه در ايجاد نطفه هاى قابل بارورى از طبيعت و از همه بالاتر، كِشت و تكثير سلول هاى انسانى يا حيوانى در پديد آوردن موجود انسانى كاربرد دارد.

بديهى است تلقيح و بارورى با اين گستره داراى اشكال و شيوه هاى متنوع و متكثّرى است كه از ديدگاه شرع مقدس اسلام، هر كدام حكم جداگانه اى دارد.

مثلا مردى كه عقيم و نازاست، آيا از نظر اسلام مى تواند با اسپرم مرد ديگرى، همسرش را بارور ساخت؟ همين طور در مورد زنان، و يا اين كه آيا شرعاً مى شود در بيرون از رحم، اسپرم و تخمكِ آن دو را بارور كرد و سپس داخل رحم زن و يا رحم ديگرى، آن را كاشت و پرورش داد؟

اگر چنين مسائلى از نظر شرع امكان داشته باشد، فرزندى كه به وجود

مى آيد به كداميك از دو مرد منسوب است؟ همچنين در مورد مادر فرزند، آيا مادر او زنى است كه تخمك از آن او بوده و يا آن كه او را زاييده است؟ و... و بعد از آن مسائل محرميّت و ازدواج و ارث و... مطرح مى شود.

اين فصل به بررسى اين موضوع و مسائل پيرامون آن و بيان احكام آنها از ديدگاه فقهاى بزرگوار اختصاص دارد.

الف: بارورسازى با اسپرم شوهر

ـ اگر اسپرم شوهر را به صورت مصنوعى در رحم همسرش وارد كنند و زن حامله شود، اين عمل جايز است، خواه اين كار بعد از تقويت اسپرم باشد و خواه به صورت ديگر. امّا بايد از مقدمات حرام اجتناب كنند و فرزندى كه از اين طريق متولد مى شود، فرزند همان زن و شوهر و همانند فرزندى است كه از طريق آميزش طبيعى آنان به وجود مى آيد.

ـ اگر اسپرم شوهر و تخمك زن در بيرون رحم يعنى در دستگاه مصنوعى به هم آميخته و نطفه اى منعقد گردد، وارد كردن اين نطفه ـ به هر يك از مراحل جنين كه رسيده باشدـ در رحم اين همسر جايز است، امّا بايد از مقدمات حرام اجتناب كنند و فرزندى كه از اين طريق متولد مى شود، فرزند همان زن و شوهر است و همه احكام شرعى فرزندان عادى را دارد.

ـ اگر اسپرم مرد را گرفته و پس از درگذشت او به همسرش تلقيح نمايند، جايز نيست، ولى اگر اين كار صورت گرفت، فرزند مزبور

حلال زاده است و احكام محرميّت را دارد و از مادر ارث مى برد، امّا از پدر ارث نمى برد.

ـ اگر اسپرم شوهر و تخمك همسرش را در بيرون رحم به هم بياميزند و تا آخر در دستگاه مصنوعى پرورش يابد، اين عمل نيز جايز است و بچه، فرزند همان زن و شوهر مى باشد، لكن بايد از مقدمات حرام اجتناب نمايند.

ـ اگر اسپرم شوهر و تخمك همسرش را بگيرند و به صورت مصنوعى وارد رحم همسر ديگرِ همان شوهر نمايند، چه قبل از تركيب و آميخته شدن اسپرم و تخمك باشد و چه بعد از آن، جايز است. چه همسر دائمى او باشد و يا موقت، ولى بايد از مقدمات حرام اجتناب كنند و بچه، فرزند شوهر و همسر صاحب تخمك است.

ـ هرگاه زن به صورت طبيعى يا مصنوعى از شوهرش حامله شود، خارج ساختن اين حمل و قرار دادنش در رحم همسر ديگر آن شوهر جايز است ولى بايد از مقدمات حرام اجتناب نمايند و بچه، فرزند شوهر و همسر صاحب تخمك است.

كِشت جنين در رحم زن بيگانه

ـ قرار دادن نطفه منعقد شده زن و شوهر در رحم زن بيگانه، جايز نيست، چه نطفه به صورت طبيعى منعقد شده باشد و يا به صورت مصنوعى ولى چنانچه اين عمل حرام انجام شود، فرزند به مرد صاحب اسپرم و زن صاحب تخمك تعلّق دارد.

بارورى با ارتكاب مقدمات حرام

ـ اگر بارور شدن تخمك زن با اسپرم شوهرش، جز با ارتكاب مقدمات حرام ممكن نباشد، در صورت ضرورت اشكال ندارد و منظور از ضرورت اين است كه مثلا اگر اين كار انجام نشود، زندگى زناشويى آنها مختل مى شود و يا زن گرفتار بيمارى مى گردد.

مقصود از مقدمات حرام

ـ مقصود از مقدمات حرام كه در مسائل گذشته ذكر شد، نگاه مرد نامحرم به بدن زن يا لمس آن است و همچنين انجام عمل استمناء توسط مرد براى تهيه اسپرم و يا تحميل بارورسازى مصنوعى به مرد يا زن.

ـ اگر از ارتكاب اعمال حرام اجتناب نشد و به يكى از صورت هاى مذكور در مسائل قبلى، بچه اى متولد شد، حكمش همان است كه در مسائل قبلى گفته شد، اگر چه كسانى كه مرتكب اعمال حرام شده اند گناهكار محسوب مى شوند.

نسبت فرزند با رحم پرورش دهنده

ـ بچه اى كه در رحم غير از زن صاحب تخمك پرورش مى يابد، اگر چه همانگونه كه در مسائل قبل گذشت حرام است، ولكن در صورت تحقّق فرزند زن صاحب تخمك است، ولى نسبتش با زنى كه در رحم او پرورش يافته، نسبت فرزند عرفى است و همه احكام فرزند عرفى از قبيل محرم بودن و غيره را دارد.

كِشت جنين در رحم حيوان

ـ اگر اسپرم مرد و تخمك همسرش را در خارج از رحم با هم بياميزند و در صورت امكان در رحم حيوانى قرار دهند تا در آنجا رشد نمايد، در صورتى كه مستلزم عوارض منفى جنبى مانند معلوليت هاى جسمى، ذهنى، روانى و عقلانى نباشد، اشكال ندارد و فرزند متعلق به همان زن و شوهر است.

ب: بارور سازى با اسپرم مرد بيگانه

ـ كِشت اسپرم مرد در رحم زنى كه همسر او نيست حرام است، خواه اين زن از بستگان مرد يا محارم او باشد يا نباشد و خواه شوهر داشته باشد يا نه و خواه شوهرش به اين كار راضى باشد يا نباشد.

ـ مسائلى از قبيل اختلال در زندگى زن و شوهر و يا گرفتار شدن زن به بيمارى مجوّز نمى شود تا زن با اسپرم غير همسرش بارور گردد، زيرا حفظ انساب و عدم الحاق فرزند به غير از اهمّ امور شرعى است و راضى بودن يا راضى نبودن شوهر نيز هيچ تأثيرى در مسأله ندارد.

ـ تركيب اسپرم مرد با تخمك غير همسرش در بيرون رحم و كِشت آن در رحم همسر وى، جايز نيست; همچنين كِشت آن در رحم همان زن بيگانه صاحب تخمك و يا زن بيگانه ديگر جايز نيست. و زن صاحب رحم نمى تواند كرايه رحمش را از مرد صاحب اسپرم بگيرد و بچه، متعلّق به مرد صاحب اسپرم و زن صاحب تخمك مى باشد و نسبتش با زن صاحب رحم، نسبت فرزند عرفى است ولى در هر دو صورت بايد از مقدمات حرام اجتناب شود.