رساله توضيح المسائل

مسأله : در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و احتياط واجب اين است كه سر دو انگشت بر زمين گذاشته شود و اگر انگشت هاى ديگر را، يا روى پا را به زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمين نرسد نماز باطل است. و قرار گرفتن انگشت هاى ديگر پا همراه انگشت بزرگ بر روى زمين مانعى ندارد.

مسأله : كسى كه مقدارى از شست پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد و اگر چيزى از آن نمانده يا اگر مانده خيلى كوتاه است، بايد بقيه انگشتان را بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد بايد هر مقدار از پا باقى مانده، به زمين بگذارد.

مسأله : اگر به طور غير معمول سجده كند مثلاً سينه و شكم را به زمين بچسباند و يا پاها را دراز كند اگرچه هفت عضوى كه گفته شد به زمين برسد بايد بنابر احتياط واجب نماز را دوباره بخواند.

مسأله : مُهر يا چيزى ديگرى كه بر آن سجده مى كند بايد پاك باشد. ولى اگر مثلاً مهر را روى فرش نجس بگذارد، يا يك طرف مُهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.

مسأله : اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد چنانچه ممكن است بايد با جاى سالم پيشانى سجده كند، و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دُمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى كه براى سجده كافى باشد بر زمين بگذارد.

مسأله : اگر دُمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد بايد به يكى از دو طرف پيشانى سجده كند و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بنابر احتياط واجب بايد به هرجاى از صورت ممكن است سجده كند و اگر به هيچ جاى از صورت ممكن نيست بايد با جلو سر سجده نمايد.

مسأله : كسى كه نمى تواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى كه مى تواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و پيشانى را طورى بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است ولى اگر مُهر را بالا بياورد و به پيشانى بچسباند سجده صحيح نيست. اما كف دست ها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول بايد به زمين بگذارد.

مسأله : كسى كه هيچ نمى تواند خم شود بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد، و در هردو صورت احتياط آن است كه اگر مى تواند مهر را بلند كند و بر پيشانى بگذارد، و اگر با سر يا چشمها هم نمى تواند اشاره كند بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.

مسأله : كسى كه نمى تواند بنشيند، بايد ايستاده نيّت سجده كند و چنانچه مى تواند براى سجده با سر اشاره كند و اگر نمى تواند با چشمها اشاره نمايد (يعنى آن را به قصد سجده مى بندد و به نيّت سر برداشتن باز مى كند)، و اگر اين را هم نمى تواند در قلب نيّت سجده كند، و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.

مسأله : اگر پيشانى بى اختيار از جاى سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد نبايد بگذارد دوباره به جاى سجده برسد و اين يك سجده حساب مى شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بى اختيار دوباره به جاى سجده برسد روى هم يك سجده حساب مى شود و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد.

مسأله : جائى كه انسان بايد تقيّه كند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده كند و لازم نيست براى نماز به جاى ديگر برود ولى اگر در آن مكان حصير يا سنگ يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است وجود دارد و بتواند طورى بر آن سجده كند كه خلاف تقيه نباشد بايد بر آن سجده نمايد.

مسأله : اگر روى چيزى كه بدن روى آن آرام نمى گيرد سجده كند باطل است ولى روى تشك پر يا چيز ديگرى كه بعد از سر گذاشتن و مقدارى پائين رفتن آرام مى گيرد سجده كند اشكال ندارد.

مسأله : اگر انسان ناچار شود كه در زمين گِل نماز بخواند چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براى او مشقتى كه معمولاً تحمل نمى شود ندارد، بايد سجده و تشهّد را به طور معمول به جا آورد و اگر مشقّت دارد مى تواند در حالى كه ايستاده، براى سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول هم به جا آورد، نمازش صحيح است.

مسأله : بعد از سجده دوّم در جائى كه تشهّد واجب نيست مثل ركعت سوّم نماز ظهر و عصر و عشا بهتر است لحظه اى بنشيند سپس براى ركعت بعد برخيزد و اين عمل را جلسه استراحت مى گويند.

(چيزهايى كه سجده بر آنها صحيح است)

مسأله : بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراكى كه از زمين مى رويد مانند چوب و برگ درخت سجده كرد، و سجده بر چيزهاى خوراكى و پوشاكى صحيح نيست و نيز سجده كردن بر چيزهاى معدنى مانند: فلزّات، طلا و نقره، عقيق و فيروزه باطل است اما سجده كردن بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه اشكال ندارد.

مسأله : سجده كردن بر برگ درخت مو اگر تازه باشد جايز نيست ولى پس از خشك شدن مى توان بر آن سجده كرد.

مسأله : سجده بر چيزهائى كه از زمين مى رويد و خوراك حيوانات است مثل علف و كاه، صحيح است.

مسأله : سجده بر گلهائى كه خوراكى نيستند صحيح است ولى سجده بر دواهاى خوراكى كه از زمين مى رويد مانند گل بنفشه و گل گاوزبان، صحيح نيست.

مسأله : سجده بر گياهى كه خوردن آن در بعضى از شهرها معمول است و در شهرهاى ديگر معمول نيست و نيز سجده بر ميوه نارس، صحيح نيست ولى سجده بر توتون جايز است.

مسأله : سجده بر سنگ آهك و سنگ گچ صحيح است بلكه به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلى و مانند آن هم مى شود سجده كرد.

مسأله : اگر كاغذ را از چيزى كه سجده بر آن صحيح است مثلاً از كاه يا چوب ساخته باشند مى شود بر آن سجده كرد و سجده بر كاغذى كه از پنبه تهيّه مى شود اشكال ندارد.

مسأله : براى سجده بهتر از هر چيز تربت حضرت سيدالشّهداء (عليه السلام) مى باشد و بعد از آن خاك، بعد از خاك سنگ و بعد از سنگ گياه است.

مسأله : اگر چيزى كه سجده بر آن صحيح است ندارد، يا اگر دارد به واسطه سرما

يا گرماى زياد يا تقيّه و مانند اينها نمى تواند بر آن سجده كند، بايد به لباسش اگر از كتان يا پنبه است سجده كند و اگر لباسش از چيز ديگر است بر همان لباس سجده كند، و اگر آن هم نيست بايد بر پشت دست و چنانچه آن هم ممكن نباشد بنابر احتياط به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.

مسأله : سجده بر گل و خاك سستى كه پيشانى روى آن آرام نمى گيرد اگر بعد از آنكه مقدارى فرو رفت آرام بگيرد اشكال ندارد.

مسأله : اگر در سجده اوّل مهر به پيشانى بچسبد و بدون اينكه مهر را بردارد دوباره به سجده رود اشكال ندارد و دو سجده حساب مى شود ولى بهتر است مهر را از پيشانى جدا كند.

مسأله : اگر در بين نماز چيزى كه بر آن سجده مى كند گم شود و چيزى كه سجده بر آن صحيح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد و در جاى ديگر چيزى كه سجده بر آن صحيح است وجود داشته باشد بايد نماز را بشكند، و اگر وقت تنگ باشد يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است وجود نداشته باشد بايد به لباسش اگر از پنبه يا كتان است سجده كند و اگر از چيز ديگرى است بر همان لباسش سجده كند و اگر آن هم ممكن نيست بر پشت دست و اگر آن هم نمى شود بنابر احتياط به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.

مسأله : هرگاه در حال سجده بفهمد پيشانى را بر چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است اگر ممكن باشد بايد پيشانى را از روى آن بروى چيزى كه سجده بر آن صحيح است بكشد و اگر وقت تنگ است به دستورى كه در مسأله پيش گفته شد عمل كند.

مسأله : اگر بعد از سجده بفهمد پيشانى را روى چيزى گذاشته كه سجده بر آن باطل است اشكال ندارد.

(مستحبّات و مكروهات سجده)

مسأله : در سجده چند چيز مستحب است:

1) كسى كه ايستاده نماز مى خواند بعد از آنكه سر از ركوع برداشت و كاملاً ايستاد، و كسى كه نشسته نماز مى خواند بعد از آنكه كاملاً نشست براى رفتن به سجده تكبير بگويد.

2) موقعى كه مرد مى خواهد به سجده برود، اوّل دستها را و زن اوّل زانوها را به زمين بگذارد.

3) علاوه بر پيشانى، بينى را به مُهر يا چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد.

4) در حال سجده انگشتان دست را بهم بچسباند و برابر گوش بگذارد، به طورى كه سر انگشتان رو به قبله باشد.

5) در سجده دعا كند و از خدا حاجت بخواهد، يكى از دعاهاى مناسب در سجده اين است:

يا خَير المسئوُلينَ وَيا خَيْرَ الْمُعْطينَ اُرزُقْنى وَارْزُقْ عِيالى مِنْ فَضْلِكَ فَاِنَّكَ ذُوالْفَضْلِ الْعَظيمِ.

يعنى: اى بهترين كسى كه از او سئوال مى كنند و اى بهترين عطا كنندگان، روزى بده به من و عيال من از فضل خودت، پس به درستى كه تو داراى فضل بزرگى.

6) بعد از سجده بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را بر كف پاى چپ بگذارد، (و اين را تورّك گويند).

7) بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش آرام گرفت تكبير بگويد.

8) بعد از سجده اوّل بدنش كه آرام گرفت اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَاَتُوبُ اليه بگويد.

9) سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد.

10) براى رفتن به سجده دوّم، در حال آرامى بدن «الله اكبر» بگويد.

11)در سجده ها صلوات بفرستد.

12)در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمين بردارد.

13)مردها آرنجها و شكم را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شكم را به زمين بگذارند و اعضاء بدن را به يكديگر بچسبانند.

و مستحبّات ديگر سجده در كتابهاى مفصّل گفته شده است.

مسأله : قرآن خواندن در سجده مكروه است. و نيز مكروه است براى برطرف كردن گرد و غبار، جاى سجده را فوت كند. و اگر در اثر فوت كردن دو حرف از دهان بيرون آيد نماز باطل است. و غير از اينها مكروهات ديگرى هم در كتابهاى مفصّل گفته