رساله توضيح المسائل

مسأله : اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد كه يك سجده يا تشهد را از ركعت پيش فراموش كرده بايد بعد از سلام نماز سجده يا تشهد را قضا نمايد و بعد از آن دو سجده سهو بجا آورد.

مسأله : اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً بجا نياورد معصيت كرده و واجب است هرچه زودتر آن را انجام دهد و چنانچه سهواً بجا نياورد هروقت يادش آمد بايد فوراً انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

مسأله : اگر شك دارد كه سجده سهو بر او واجب شده يا نه، لازم نيست بجا آورد.

مسأله : كسى كه شك دارد مثلاً دو سجده سهو بر او واجب شده يا چهار تا اگر دو سجده بجا آورد كافى است.

مسأله : اگر بداند يكى از دو سجده سهو را بجا نياورده بايد دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهواً سه سجده كرده بايد دوباره سجده سهو بجا آورد.

(دستور سجده سهو)

مسأله : دستور سجده سهو اين است كه بعد از سلام نماز فوراً نيّت سجده سهو كند و پيشانى را به چيزى كه سجده بر آن صحيح است بگذارد و بگويد:

«بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَصَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّد وَآلِهِ يا بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد» ولى بنابر احتياط بهتر است بگويد: «بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ السَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبىُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُه» و بعد بنشيند و دوباره به سجده رود و يكى از ذكرهائى را كه گفته شد بگويد و بنشيند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.

(قضاى سجده و تشهد فراموش شده)

مسأله : سجده و تشهدى را كه انسان فراموش كرده و بعد از نماز، قضاى آن را بجا مى آورد بايد تمام شرائط نماز مانند پاك بودن بدن و لباس و رو به قبله بودن و شرطهاى ديگر را داشته باشد.

مسأله : اگر سجده يا تشهد را چند دفعه فراموش كند مثلاً يك سجده از ركعت اول و يك سجده از ركعت دوم را فراموش نمايد بايد بعد از نماز، قضاى هردو را با سجده هاى سهوى كه براى آنها لازم است بجا آورد، و لازم نيست معين كند كه قضاى كدام يك آنها است كه انجام مى دهد.

مسأله : اگر يك سجده و تشهد را فراموش كند احتياط واجب آن است كه هركدام را اول فراموش كرده اول قضا نمايد و اگر نداند اول كدام يك فراموش شده بايد احتياطاً يك سجده و تشهد و بعد يك سجده ديگر بجا آورد و يا يك تشهد و يك سجده و بعد يك تشهد ديگر بجا آورد تا يقين كند سجده و تشهد را به ترتيبى كه فراموش كرده قضا نموده است.

مسأله : اگر به خيال اينكه اول سجده را فراموش كرده اول قضاى آن را بجا آورد و بعد از خواندن تشهد يادش بيايد كه اول تشهد را فراموش كرده، احتياط واجب آن است كه دوباره سجده را قضا نمايد و نيز اگر به خيال اينكه اول تشهد را فراموش كرده اول قضاى آن را بجا آورد بعد از سجده يادش بيايد كه اول سجده را فراموش كرده بنابر احتياط واجب بايد دوباره تشهد را بخواند.

مسأله : اگر بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد كارى كند كه چنانچه عمداً يا سهواً در نماز اتفاق بيفتد نماز باطل مى شود مثلاً پشت به قبله نمايد بايد قضاى سجده و تشهد را بجا آورد و احتياط واجب اعاده نماز است.

مسأله : اگر بعد از سلام نماز و بعد از انجام دادن كارى كه عمداً و سهواً نماز را باطل مى كند يادش بيايد كه يك سجده از ركعت آخر را فراموش كرده بايد قضاى سجده اى را كه فراموش كرده بجا آورد و بعد از آن دو سجده سهو بجا آورد، و اگر قبل از آن باشد بايد از آن سجده به بعد را تدارك كند و براى سلام زايد دو سجده سهو به جا آورد. و اگر تشهّد ركعت آخر را فراموش كرده باشد حكم فراموشى سجده را دارد.

مسأله : اگر در اثناء نماز و يا بين سلام نماز و قضاى سجده يا تشهد كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى شود مثل آنكه سهواً حرف بزند بايد بنابر احتياط واجب اول سجده يا تشهد را قضا كند.

مسأله : اگر نداند كه سجده را فراموش كرده يا تشهد را، بايد هردو را قضا نمايد و هركدام را اول بجا آورد اشكال ندارد.

مسأله : اگر شك دارد كه سجده يا تشهّد را فراموش كرده يا نه واجب نيست قضا نمايد.

مسأله : اگر بداند سجده يا تشهد را فراموش كرده و شك كند كه پيش از ركوع ركعت بعد بجا آورده يا نه احتياط واجب آن است كه آن را قضا نمايد.

مسأله : اگر شك دارد كه بعد از نماز، قضاى سجده يا تشهد فراموش شده را بجا آورده يا نه چنانچه وقت نماز نگذشته بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد و اگر وقت نماز هم گذشته بنابر احتياط واجب بايد سجده يا تشهد را قضا نمايد.

(كم و زياد كردن اجزاء و شرائط نماز)

مسأله : هرگاه چيزى از واجبات نماز را عمداً كم يا زياد كند اگرچه يك حرف آن باشد نماز باطل است.

مسأله : اگر به واسطه ندانستن مسأله، چيزى از اجزاء نماز را كم يا زياد كند نماز باطل است چه آن جزء واجب، ركن باشد يا غير ركن.

مسأله : اگر در بين نماز بفهمد وضو يا غسلش باطل بوده يا بدون وضو يا غسل مشغول نماز شده بايد نماز را بهم بزند و دوباره با وضو يا غسل بخواند و اگر بعد از نماز بفهمد بايد دوباره نماز را با وضو يا غسل بجا آورد و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

مسأله : اگر بعد از رسيدن به ركوع يادش بيايد كه دو سجده از ركعت پيش را فراموش كرده نمازش باطل است و اگر پيش از رسيدن به ركوع يادش بيايد بايد برگردد و دو سجده را بجا آورد و برخيزد و حمد و سوره يا تسبيحات را بخواند و نماز را تمام كند.

مسأله : اگر پيش از گفتن: «السّلام علينا» و يا «السّلام عليكم» يادش بيايد كه دو سجده ركعت آخر را بجا نياورده، بايد دو سجده را بجا آورد و دوباره تشهد بخواند و نماز را سلام دهد.

مسأله : اگر پيش از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر از آخر نماز

نخوانده بايد مقدارى را كه فراموش كرده بجا آورد.

مسأله : اگر بعد از سلام نماز يادش بيايد كه يك ركعت يا بيشتر از آخر نماز را نخوانده چنانچه كارى انجام داده كه اگر در نماز عمداً يا سهواً اتفاق بيفتد نماز را باطل مى كند مثلاً پشت به قبله كرده نمازش باطل است و اگر كارى كه عمدى و سهوى آن نماز را باطل مى كند انجام نداده بايد فوراً مقدارى را كه فراموش كرده بجا آورد.

مسأله : هرگاه بعد از سلام نماز عملى انجام دهد كه اگر در نماز عمداً يا سهواً اتفاق بيفتد نماز را باطل مى كند مثلاً پشت به قبله نمايد و بعد يادش بيايد كه دو سجده آخر را بجا نياورده نمازش باطل است، و اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند يادش بيايد كه دو سجده را كه فراموش كرده بايد بجا آورد و دوباره تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو براى سلامى كه اول گفته است بنمايد و احتياط مستحب آن است كه نماز را دوباره بخواند.

مسأله : اگر بفهمد تمام نماز را پيش از وقت خوانده يا پشت به قبله يا به طرف راست يا به طرف چپ قبله بجا آورده بايد دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

نماز مسافر

مسافر بايد نماز ظهر و عصر و عشا را با هشت شرط، شكسته بجا آورد يعنى دو ركعت بخواند:

شرط اوّل: آنكه سفر او هشت فرسخ شرعى يعنى 45 كيلومتر باشد.

مسأله : كسى كه رفتن و برگشتن او هشت فرسخ است اگر رفتن او كمتر از چهار فرسخ نباشد بايد نماز را شكسته بخواند بنابراين اگر رفتن سه فرسخ و برگشتن پنج فرسخ باشد بايد نماز را تمام بخواند.

مسأله : اگر رفتن و برگشتن هشت فرسخ باشد بايد نماز را شكسته بخواند چه همان روز و شب بخواهد برگردد يا غير آن روز و شب.

مسأله : اگر سفر مختصرى از هشت فرسخ كمتر باشد يا انسان نداند كه سفر او هشت فرسخ است يا نه نبايد نماز را شكسته بخواند و چنانچه شك كند كه سفر او هشت فرسخ است يا نه در صورتى كه تحقيق كردن برايش مشقتى دارد كه معمولا تحمل نمى شود بايد نمازش را تمام بخواند و اگر مشقّت (به معنايى كه گفته شد) ندارد بنابر احتياط واجب بايد تحقيق كند كه اگر دو عادل بگويند يا بين مردم معروف باشد كه سفر او هشت فرسخ است نماز را شكسته بخواند و يا نمازش را احتياطاً هم شكسته و هم تمام بخواند.

مسأله : اگر يك عادل خبر دهد كه سفر انسان هشت فرسخ است ظاهر اين است كه با خبر عادل واحد سفر هشت فرسخ ثابت نمى شود و بايد نماز را تمام بخواند و احوط آن است كه هم شكسته و هم تمام (جمع) بخواند.

مسأله : كسى كه يقين دارد سفر او هشت فرسخ است اگر نماز را شكسته بخواند و بعد بفهمد كه هشت فرسخ نبوده بايد آن را چهار ركعتى بجا آورد و اگر وقت گذشته بايد قضا نمايد.

مسأله : كسى كه يقين دارد سفرش هشت فرسخ نيست يا شك دارد كه هشت فرسخ هست يا نه چنانچه در بين راه بفهمد كه سفر او هشت فرسخ بوده اگرچه كمى از راه باقى باشد بايد نماز را شكسته بخواند و اگر تمام خوانده دوباره شكسته بجا آورد.

مسأله : اگر بين دو محلى كه فاصله آنها كمتر از چهار فرسخ است چند مرتبه رفت و آمد كند اگرچه روى هم رفته هشت فرسخ شود بايد نماز را تمام بخواند.

مسأله : اگر محلى دو راه داشته باشد يك راه آن كمتر از هشت فرسخ و راه ديگر آن هشت فرسخ يا بيشتر باشد چنانچه انسان از راهى كه هشت فرسخ است به آنجا برود بايد نماز را شكسته بخواند و اگر از راهى كه هشت فرسخ نيست برود بايد تمام بخواند.

مسأله : اگر شهر ديوار دارد بايد ابتداى هشت فرسخ را از ديوار شهر حساب كند و اگر ديوار ندارد بايد از خانه هاى آخر شهر حساب نمايد و در شهرهاى بزرگ خارق العاده در صورتى كه خارج شدن از يك محلّه تا محله بعدى، در نظر عرف سفر به حساب بيايد ابتداى هشت فرسخ از آخر محلّه محاسبه مى شود.