رساله توضيح المسائل

مسأله : اگر به خيال اينكه امام در ركعت سوّم يا چهارم است حمد و سوره بخواند و پيش از ركوع يا بعد از آن بفهمد كه در ركعت اوّل يا دوّم بوده، نمازش صحيح است، و اگر در بين حمد و سوره بفهمد لازم نيست آنها را تمام كند.

مسأله : اگر موقعى كه مشغول نماز مستحبّى است جماعت برپا شود، چنانچه اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد، مستحبّ است نماز را رها كند و مشغول نماز جماعت شود بلكه اگر اطمينان نداشته باشد كه به ركعت اوّل مى رسد مستحبّ است به همين دستور رفتار نمايد.

مسأله : اگر موقعى كه مشغول نماز سه ركعتى يا چهار ركعتى است جماعت برپا شود، چنانچه به ركوع ركعت سوّم نرفته و اطمينان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد، مستحبّ است به نيّت نماز مستحبّى نماز را دو ركعتى تمام كند و خود را به جماعت برساند.

مسأله : اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهّد يا سلام اوّل باشد لازم نيست نيّت فرادى كند.

مسأله : كسى كه يك ركعت از امام عقب مانده وقتى امام تشهّد ركعت آخر را مى خواند مى تواند نيّت فرادى كند و برخيزد و نماز را تمام كند و يا انگشتان دست و سينه پا را به زمين بگذارد و زانوها را بلند نگهدارد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و بعد برخيزد.

(شرايط امام جماعت)

مسأله : امام جماعت بايد بالغ و عاقل و شيعه دوازده امامى و عادل و حلال زاده باشد و نماز را به طور صحيح بخواند و نيز امام جماعت بايد مرد باشد حتى براى زنان ـ بنابر احتياط واجب ـ و اقتدا كردن بچّه مميّز كه خوب و بد را مى فهمد به بچّه مميّز ديگر مانعى ندارد.

مسأله : عدالت امام جماعت بايد براى مأموم محرز باشد و با شك در اصل عدالت نمى توان به او اقتدا كرد و در صورتى كه امامى را كه عادل مى دانسته، اگر شك كند

به عدالت خود باقى است يا نه، مى تواند به او اقتدا نمايد.

مسأله : كسى كه ايستاده نماز مى خواند، نمى تواند به كسى كه نشسته يا خوابيده نماز مى خواند اقتدا كند. و كسى كه نشسته نماز مى خواند نمى تواند به كسى كه خوابيده نماز مى خواند اقتدا نمايد.

مسأله : كسى كه نشسته نماز مى خواند، مى تواند به كسى كه نشسته نماز مى خواند اقتدا كند ولى بنابر احتياط واجب كسى كه خوابيده است نبايد به كسى كه نشسته و يا خوابيده نماز مى خواند اقتدا كند.

مسأله : اگر امام جماعت به واسطه عذرى يا تيمّم يا با وضوى جبيره اى نماز بخواند، مى شود به او اقتدا كرد ولى اگر به واسطه عذر با لباس نجس نماز مى خواند بنابر احتياط واجب نبايد به او اقتدا كرد.

مسأله : اگر امام جماعت مرضى دارد كه نمى تواند از بيرون آمدن بول و غائط خوددارى كند بنابر احتياط واجب، نمى شود به او اقتدا كرد.

مسأله : بنابر احتياط واجب كسى كه بيمارى جذام (خوره) يا برص (پيسى) دارد، و كسى كه حدّ شرعى خورده است نبايد امام جماعت شود.

(احكام جماعت)

مسأله : موقعى كه مأموم نيّت مى كند، بايد امام را معيّن كند ولى دانستن اسم او لازم نيست، مثلاً اگر نيّت كند اقتدا مى كنم به امام حاضر نمازش صحيح است.

مسأله : مأموم بايد غير از حمد و سوره همه چيز نماز را خودش بخواند، ولى اگر ركعت اوّل يا دوّم او ركعت سوّم يا چهارم امام باشد، بايد حمد و سوره را بخواند.

مسأله : اگر مأموم در ركعت اوّل و دوّم نماز صبح و مغرب و عشا صداى حمد و سوره امام را بشنود، اگرچه كلمات را تشخيص ندهد، نبايد حمد و سوره را بخواند و اگر صداى امام را نشنود، مستحبّ است حمد و سوره را بخواند ولى بايد آهسته بخواند و چنانچه سهواً بلند بخواند اشكال ندارد.

مسأله : اگر مأموم بعضى از كلمات حمد و سوره امام را بشنود، احتياط واجب آن

است كه حمد و سوره را نخواند.

مسأله : اگر مأموم سهواً حمد و سوره بخواند، يا خيال كند صدائى را كه مى شنود صداى امام نيست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صداى امام بوده، نمازش صحيح  است.

مسأله : اگر شك كند كه صداى امام را مى شنود يا نه، يا صدائى بشنود و نداند صداى امام است يا صداى كس ديگر، مى تواند حمد و سوره را به قصد قربت مطلقه بخواند.

مسأله : احتياط واجب آن است كه مأموم در ركعت اوّل و دوّم نماز ظهر و عصر حمد و سوره نخواند و مستحب است به جاى آن ذكر بگويد.

مسأله : مأموم نبايد تكبيرة الاحرام را پيش از امام بگويد بلكه احتياط واجب آن است كه تا تكبير امام تمام نشده تكبير نگويد.

مسأله : اگر مأموم عمداً پيش از امام سلام دهد نمازش اشكال دارد.(1) ولى اگر نيت فرادى كند يا سهواً پيش از امام سلام دهد، نمازش صحيح است و لازم نيست دوباره سلام دهد.

مسأله : اگر مأموم غير از تكبيرة الاحرام و سلام چيزهاى ديگر نماز را پيش از امام بگويد اشكال ندارد، ولى اگر آنها را بشنود يا بداند امام چه وقت مى گويد، احتياط مستحب آن است كه پيش از امام نگويد.

مسأله : مأموم بايد غير از آنچه در نماز خوانده مى شود، كارهاى ديگر آن مانند ركوع و سجود را با امام يا كمى بعد از امام بجا آورد. و اگر عمداً پيش از امام يا با تأخير زياد بعد از امام انجام دهد معصيت كرده و احتياط واجب آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

مسأله : اگر سهواً پيش از امام سر از ركوع بردارد چنانچه امام در ركوع باشد بايد به ركوع برگردد و با امام سر بردارد و در اين صورت زيادشدن ركوع كه ركن است نماز را

باطل نمى كند ولى اگر به ركوع برگردد و پيش از آنكه به ركوع برسد امام سر بردارد نمازش باطل است.

مسأله : اگر اشتباهاً سر بردارد و ببيند امام در سجده است بايد به سجده برگردد و چنانچه در هر دو سجده اين اتّفاق بيفتد براى زيادشدن دو سجده كه ركن است نماز باطل نمى شود.

مسأله : كسى كه اشتباهاً پيش از امام سر از سجده برداشته هرگاه به سجده برگردد و هنوز به سجده نرسيده امام سر بردارد نمازش صحيح است ولى اگر در هردو سجده از يك ركعت اين اتّفاق بيفتد نمازش باطل مى شود.

مسأله : اگر اشتباهاً سر از ركوع يا سجده بردارد و سهواً يا به خيال اينكه به امام نمى رسد به ركوع يا سجده نرود، نمازش صحيح است.

مسأله : اگر سر از سجده بردارد و ببيند امام در سجده است چنانچه به خيال اينكه سجده اوّل امام است به قصد اين كه با امام سجده كند به سجده رود و بفهمد سجده دوّم امام بوده سجده دوّم او حساب مى شود، و اگر به خيال اين كه سجده دوّم امام است به سجده رود و بعد از سر برداشتن از سجده بفهمد سجده اوّل امام بوده متابعت از امام جماعت به حساب مى آيد و بايد بار ديگر با امام به سجده رود و در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه نماز را به جماعت تمام كند و دوباره بخواند.

مسأله : اگر سهواً پيش از امام به ركوع رود و طورى باشد كه اگر سر بردارد به مقدارى از قرائت امام مى رسد چنانچه سر بردارد و با امام به ركوع رود نمازش صحيح است و اگر عمداً برنگردد و اين باعث شود كه مقدارى از قرائت امام را درك نكند نمازش باطل است و بنابر احتياط مستحب در هردو ركوع ذكر را بگويد ليكن احتياط واجب آن است كه در ركوع اوّل يك ذكر صغير بيشتر نگويد.

مسأله : اگر سهواً پيش از امام به ركوع رود و طورى باشد كه اگر برگردد به چيزى از قرائت امام نمى رسد، به احتياط واجب بايد صبر كند تا امام به او برسد و نمازش صحيح است.

مسأله : اگر سهواً پيش از امام به سجده رود، در صورتى كه صبر كند تا امام به او برسد نمازش صحيح است.

مسأله : اگر امام در ركعتى كه قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند، يا در ركعتى كه تشهد ندارد اشتباهاً مشغول خواندن تشهد شود مأموم نبايد قنوت و تشهد را بخواند ولى نمى تواند پيش از امام به ركوع رود، يا پيش از ايستادن امام بايستد بلكه بايد با علامت و اشاره اى به او حالى كند و اگر نشد صبر كند تا امام تشهّد يا قنوت را تمام كند و بقيّه نماز را با او بخواند.

(چيزهايى كه در نماز جماعت مستحب است)

مسأله : مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و كمال و تقوى در صف اوّل بايستند.

مسأله : مستحب است صفهاى جماعت منظم باشد و بين كسانى كه در يك صف ايستاده اند فاصله نباشد و شانه آنان رديف يكديگر باشد.

مسأله : مستحب است بعد از گفتن «قَد قَامتِ الصَّلوةُ» مأمومين برخيزند.

مسأله : مستحب است امام جماعت حال مأمومى را كه از ديگران ضعيف تر است رعايت كند و عجله نكند تا افراد ضعيف به او برسند و نيز مستحب است قنوت و ركوع و سجود را طول ندهد مگر بداند همه كسانى كه به او اقتدا كرده اند مايلند.

مسأله : مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهائى كه بلند مى خواند صداى خود را به قدرى بلند كند كه ديگران بشنوند، ولى بايد بيش از اندازه صدا را بلند نكند.

مسأله : اگر امام در ركوع بفهمد كسى تازه رسيده و مى خواهد اقتدا كند مستحب است ركوع را دو برابر هميشه طول بدهد و بعد برخيزد، اگر چه بفهمد كس ديگرى هم براى اقتدا وارد شده است.