مسأله : در بلند خواندن يا آهسته خواندن نماز، پسر بزرگتر بايد به وظيفه خويش عمل نمايد يعنى قضاء نماز صبح و مغرب و عشاء را بايد بلند بخواند اگرچه از طرف مادر قضا نمايد.

مسأله : چنانچه دو پسر با يكديگر دوقلو باشند، آن كسى كه زودتر متولد شده است بزرگتر است ولو اينكه نطفه ديگرى زودتر منعقد شده باشد.

مسأله : در صورتى كه شخص در وسط وقت بعد از گذشتن مقدارى كه امكان خواندن نماز در آن بود بميرد، قضاء آن نماز بر پسر بزرگتر واجب است.

مسأله : در صورتى كه ميت پسر نداشته باشد بر ديگران واجب نيست نماز قضاى ميت را بخوانند، و چنانچه وصيت به قضا كرده باشد بايد از ثلث مال او انجام داد.

مسأله : اگر پسر بزرگ تر قبل از تمكن از قضا نمازها و روزه هاى فوت شده پدر بميرد بايد پسر كوچك تر از او آنها را قضا كند.

نـماز جماعت

مسأله : مستحب است نمازهاى واجب خصوصاً نمازهاى يوميّه را به جماعت بخوانند، و در نماز صبح و مغرب و عشا خصوصاً براى همسايه مسجد و كسى كه صداى اذان مسجد را مى شنود بيشتر سفارش شده است.

مسأله : در روايتى وارد شده است كه اگر يك نفر به امام جماعت اقتدا كند هر ركعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا كنند هر ركعتى ثواب ششصد نماز دارد و هرچه بيشتر شوند ثواب نمازشان بيشتر مى شود تا به ده نفر برسند و عدّه آنان كه از ده گذشت اگر تمام آسمانها كاغذ و درياها مركب و درختان قلم و جن و انس و ملائكه نويسنده شوند نمى توانند ثواب يك ركعت آن را بنويسند.

مسأله : حاضر نشدن به نماز جماعت از روى بى اعتنائى جايز نيست و سزاوار نيست كه انسان بدون عذر نماز جماعت را ترك كند.

مسأله : مستحبّ است انسان صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند، و نماز با

جماعت از نمازِ اوّل وقت كه فرادى يعنى تنها خوانده شود بهتر است. و نيز نماز جماعتى را كه مختصر بخوانند از نماز فرادى كه آن را طول بدهند بهتر مى باشد.

مسأله : وقتى كه جماعت برپا مى شود مستحب است كسى كه نمازش را فرادى خوانده دوباره با جماعت بخواند و اگر بعد بفهمد كه نماز اوّلش باطل بوده نماز دوّم او كافى است.

مسأله : اگر امام يا مأموم بخواهد نمازى را كه به جماعت خوانده دوباره با جماعت بخواند در صورتى كه جماعت دوّم و اشخاص آن غير از اوّل باشند و او امام باشد اشكال ندارد.

مسأله : كسى كه در نماز وسواس دارد و فقط در صورتى كه نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت مى شود بايد نماز را با جماعت بخواند.

مسأله : اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر كنند كه نماز را به جماعت بخواند در صورتى كه ترك آن موجب اذيت و ناراحتى يا اسائه ادب به پدر يا مادر باشد واجب است نماز را به جماعت بخواند.

مسأله : نمازهاى مستحبّى را نمى شود به جماعت خواند مگر نماز استسقاء كه براى آمدن باران مى خوانند و همچنين نماز عيد فطر و قربان را نيز مى توانند به جماعت بخوانند.

مسأله : موقعى كه امام جماعت نماز يوميه مى خواند هر كدام از نمازهاى يوميه را مى شود به او اقتداء كرد ولى اگر امام نماز يوميه اش را احتياطاً دوباره مى خواند مأموم نمى تواند نماز خود را با او بخواند، مگر اينكه هر دو از جهت احتياط مثل هم و از يك جهت باشند.

مسأله : اگر امام جماعت قضاى نماز يوميه خود را مى خواند مى شود به او اقتدا كرد ولى اگر نمازش را احتياطاً قضا مى كند يا قضاى احتياطى نماز كس ديگر را مى خواند اگر چه براى آن پول نگرفته باشد اقتداى به او اشكال دارد، مگر اينكه مأموم هم نماز احتياطى از جهت احتياطى كه امام دارد، بخواند، ولى اگر انسان بداند نماز كسى كه براى او قضا مى خواند، فوت شده، اشكال ندارد.

مسأله : اگر امام در محراب باشد و كسى پشت سر او اقتدا كرده باشد كسانى كه دو طرف محراب ايستاده اند و به واسطه ديوار محراب امام را نمى بينند نمى توانند اقتدا كنند بلكه اگر كسى هم پشت سر امام اقتدا كرده باشد اقتدا كردن كسانى كه دو طرف او ايستاده اند و به واسطه ديوار محراب، امام را نمى بينند بنابر احتياط واجب صحيح نيست.

مسأله : اگر به واسطه درازى صف اوّل كسانى كه دو طرف صف ايستاده اند امام را نبينند مى توانند اقتداء كنند، و نيز اگر به واسطه درازى يكى از صفهاى ديگر كسانى كه دو طرف آن ايستاده اند صف جلوى خود را نبينند مى توانند اقتداء نمايند.

مسأله : اگر صفهاى جماعت تا درب مسجد برسد، كسى كه مقابل درب پشت صف ايستاده نمازش صحيح است و نيز نماز كسانى كه پشت سر او اقتدا مى كنند صحيح است، ولى كسانى كه دو طرف او ايستاده اند و صف جلو را نمى بينند بنابر احتياط واجب اقتدا آنها صحيح نيست.

مسأله : كسى كه پشت ستون ايستاده اگر از طرف راست يا چپ به واسطه مأموم ديگر به امام متّصل نباشد نمى تواند اقتداء كند ولى اگر از طرف راست يا چپ متّصل باشد مى تواند اقتدا كند.

مسأله : جاى ايستادن امام بايد از جاى مأموم بلندتر نباشد ولى اگر مكان امام مقدار خيلى كمى بلندتر باشد اشكال ندارد. و نيز اگر زمين سراشيب باشد و امام در طرفى كه بلندتر است بايستد در صورتى كه سراشيبى آن زياد نباشد و طورى باشد كه به آن زمين مسطح بگويند مانعى ندارد.

مسأله : در صحت اقتدا وحدت اجتماع و اتصال صفوف معتبر است بنابراين در ساختمان چند طبقه اگر طبقات فوقانى زياد مرتفع نباشد و اتصال صفوف و وحدت عرفى جماعت صدق كند اقتدا صحيح است والا صحيح نيست.

مسأله : اگر بين كسانى كه در يك صف ايستاده اند بچّه مميّز يعنى بچّه اى كه خوب و بد را مى فهمد فاصله شود، چنانچه ندانند نماز او باطل است مى توانند اقتدا كنند.

مسأله : بعد از تكبير امام اگر صفِ جلو آماده نماز و تكبير گفتن آنان نزديك باشد كسى كه در صف بعد ايستاده مى تواند تكبير بگويد ولى احتياط مستحب آن است كه صبر

كند تا تكبير صف جلو تمام شود.

مسأله : اگر بداند نمازِ يك صف از صفهاى جلو باطل است در صفهاى بعد نمى تواند اقتدا كند، و اگر نداند نماز آنان صحيح است يا نه، مى تواند اقتدا كند.

مسأله : هرگاه بداند نماز امام باطل است مثلاً بداند امام وضو ندارد اگرچه خود امام ملتفت نباشد نمى تواند به او اقتدا كند.

مسأله : اگر مأموم بعد از نماز بفهمد كه امام عادل نبوده يا كافر بوده يا به جهتى نمازش باطل بوده مثلاً بىوضو نماز خوانده نماز جماعت مأموم صحيح است.

مسأله : اگر در بين نماز شك كند كه اقتداء كرده يا نه، چنانچه در حالى باشد كه وظيفه مأموم است مثلاً به حمد و سوره امام گوش مى دهد مى تواند نماز را به جماعت تمام كند و اگر مشغول كارى باشد كه هم وظيفه امام و هم وظيفه مأموم است مثلاً در ركوع يا سجده باشد، بايد نماز را به نيّت فرادى تمام نمايد.

مسأله : انسان در بين نماز جماعت مى تواند نيّت فرادى كند.

مسأله : اگر مأموم بعد از حمد و سوره امام نيّت فرادى كند لازم نيست حمد و سوره را بخواند ولى اگر پيش از تمام شدن حمد و سوره نيّت فرادى نمايد و يا بلافاصله پس از اقتدا قصد داشته كه بعد از حمد و سوره امام نيت فرادى نمايد بنابر احتياط واجب حمد و سوره را از اوّل بخواند.

مسأله : اگر در بين نماز جماعت نيّت فرادى كند نبايد دوباره نيّت جماعت كند، حتى اگر بلافاصله بعد از نيت انفراد باشد ـ بنابر احتياط واجب ـ ولى اگر مرددّ شود كه نيّت فرادى كند يا نه و بعد تصميم بگيرد كه نماز را با جماعت تمام كند، نمازش صحيح است.

مسأله : اگر شك كند كه نيّت فرادى كرده يا نه، بايد بنا بگذارد كه نيّت فرادى نكرده است.

مسأله : اگر موقعى كه امام در ركوع است اقتدا كند و به ركوع امام برسد، اگرچه ذكر امام تمام شده باشد، نمازش به طور جماعت صحيح است و يك ركعت حساب مى شود، امّا اگر به مقدار ركوع خم شود و به ركوع امام نرسد جماعتش باطل است. ولى

نماز او به صورت فرادى صحيح است لذا آن را ركوع ركعت اول حساب كند و نماز خود را ادامه دهد هرچند احتياط مستحب اعاده اين نماز است.

مسأله : اگر موقعى كه امام در ركوع است اقتداء كند و به مقدار ركوع خم شود و شك كند كه به ركوع امام رسيده يا نه حكم مسأله قبل را دارد.

مسأله : اگر موقعى كه امام در ركوع است اقتدا كند و پيش از آنكه به اندازه ركوع خم شود امام سر از ركوع بردارد، مى تواند نيّت فرادى كند يا صبر كند تا امام براى ركعت بعد برخيزد و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند. ولى اگر برخاستن امام به قدرى طول بكشد كه نگويند اين شخص نماز جماعت مى خواند، بايد نيّت فرادى نمايد.

مسأله : اگر از اوّل نماز يا بين حمد و سوره اقتدا كند و پيش از آنكه به ركوع رود امام سر از ركوع بردارد نماز او به طور جماعت صحيح است و بايد ركوع كند و خود را به امام برساند.

مسأله : اگر موقعى برسد كه امام مشغول خواندن تشهد آخر نماز است چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، بايد بعد از نيّت و گفتن تكبيرة الأحرام بنشيند و تشهد را با امام بخواند ولى سلام را نگويد و صبر كند تا امام سلام نماز را بدهد، بعد بايستد و بدون آنكه دوباره نيّت كند و تكبير بگويد حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند.

مسأله : مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد و بنابر احتياط واجب قدرى عقب تر از امام بايستد و چنانچه قامت او بلندتر از امام باشد به طورى كه عقب تر از امام مى ايستد امّا در ركوع و سجودش جلوتر از امام باشد اشكال ندارد.

مسأله : احتياط واجب آن است كه اگر مأموم يك مرد باشد، طرف راست امام بايستد، و اگر زن باشد، در طرف راست امام طورى بايستد كه جاى سجده اش مساوى زانو يا قدم امام باشد، و اگر يك مرد و يك زن و يا يك مرد و چند زن باشند مرد طرف راست امام و باقى پشت سر امام بايستند، و اگر چند مرد و چند زن باشند مردها عقب امام و زنها پشت مردها بايستند.

مسأله : در نماز جماعت بين مأموم و امام نبايد پرده و مانند آن كه پشت آن ديده