رساله توضيح المسائل

مرتبه شك كند يا در سه نماز پشت سر هم مثلاً در نماز صبح و ظهر و عصر شك كند كثيرالشك است، و چنانچه زياد شك كردن او از روى غضب يا ترس يا پريشانى حواس نباشد بايد به شك خود اعتنا نكند.

مسأله : كثيرالشك اگر در بجا آوردن چيزى شك كند بايد بنا را بر اين بگذارد كه آن فعل را انجام داده است و نماز را ادامه دهد مثلاً اگر شك كند كه سجده كرده يا خير بنا بگذارد كه انجام داده است و اگر شك كند كه دو ركعت خوانده است يا سه ركعت بنا بگذارد كه سه ركعت خوانده است. و اگر بنا بر انجام آن فعل نماز باطل مى شود بنا بگذارد كه آن را انجام نداده است مثلاً اگر در نماز صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده و نماز را تمام كند.

مسأله : كسى كه در يك چيز نماز زياد شك مى كند چنانچه در چيزهاى ديگر نماز شك كند بايد به دستور آن عمل نمايد; مثلاً كسى كه زياد شك مى كند كه سجده كرده يا نه اگر در بجا آوردن ركوع شك كند بايد به دستور آن رفتار نمايد يعنى اگر هنوز ايستاده، ركوع را بجا آورد و اگر به سجده رفته اعتنا نكند.

مسأله : كسى كه در نماز مخصوصى مثلاً در نماز ظهر زياد شك مى كند اگر در نماز ديگر مثلاً در نماز عصر شك كند بايد به دستور شك رفتار نمايد.

مسأله : كسى كه وقتى در جاى مخصوصى نماز مى خواند زياد شك مى كند اگر در غير آن جا نماز بخواند و شكى براى او پيش آيد به دستور شك عمل نمايد.

مسأله : اگر انسان شك كند كه كثيرالشك شده يا نه يعنى چون نمى داند كه آيا در سه نماز قبلى شك كرده تا كثير الشك باشد يا فقط در دو نماز قبلى شك كرده تا كثير الشك نباشد بايد به دستور شك عمل نمايد. و كثيرالشك تا وقتى يقين نكند كه به حال معمولى مردم برگشته بايد به شك خود اعتنا نكند.

مسأله : كسى كه زياد شك مى كند اگر شك كند ركنى را به جا آورده يا نه و اعتنا نكند بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده چنانچه مشغول ركن بعد نشده بايد آن را بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است; مثلاً اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند چنانچه پيش از سجده يادش بيايد كه ركوع نكرده بايد ركوع كند و اگر در

سجده يادش بيايد نمازش باطل است.

مسأله : كسى كه زياد شك مى كند اگر شك كند چيزى را كه ركن نيست بجا آورده يا نه و اعتنا نكند و بعد يادش بيايد كه آن را به جا نياورده چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذشته بايد آن را بجا آورد و اگر از محل آن گذشته يعنى وارد ركن بعد شده نمازش صحيح است; مثلاً اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه و اعتنا نكند چنانچه در قنوت يادش بيايد كه حمد را نخوانده بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد نماز او صحيح است.

(5  ـ شك امام و مأموم)

مسأله : اگر امام جماعت در شماره ركعتهاى نماز شك كند; مثلاً شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت چنانچه مأموم يقين يا گمان داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است امام بايد نماز را تمام كند و خواندن نماز احتياط لازم نيست، و نيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است و مأموم در شماره ركعتهاى نماز شك كند بايد به شك خود اعتنا ننمايد.

(6  ـ شك در نماز مستحبّى)

مسأله : اگر در شماره ركعتهاى نماز مستحبى شك كند چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل مى كند بايد بنا را بر كمتر بگذارد; مثلاً اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده و اگر طرف بيشتر شك، نماز را باطل نمى كند مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت به هر طرف شك عمل كند نمازش صحيح است.

مسأله : بنابر احتياط واجب كم شدن ركن، نماز نافله را باطل مى كند ولى زياد شدن ركن آن را باطل نمى كند، پس اگر يكى از كارهاى نافله را فراموش كند و موقعى يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده بايد آن كار را انجام دهد و دوباره آن ركن را بجا آورد; مثلاً اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره را نخوانده بايد برگردد و سوره را

بخواند و دوباره به ركوع رود.

مسأله : اگر در يكى از كارهاى نافله شك كند خواه ركن باشد يا غير ركن چنانچه محل آن نگذشته بايد بجا آورد و اگر محل آن گذشته به شك خود اعتنا نكند.

مسأله : اگر در نماز مستحبى دو ركعتى گمانش به سه ركعت يا بيشتر برود يا گمانش به دو ركعت يا كمتر برود بايد به همان گمان عمل كند مگر آنكه موجب بطلان باشد كه در اين صورت گمان حكم شك را دارد مثلاً اگر گمانش به يك ركعت مى رود احتياطاً بايد يك ركعت ديگر بخواند.

مسأله : اگر در نماز نافله كارى كند كه براى آن سجده سهو واجب مى شود يا يك سجده يا تشهد را فراموش كند لازم نيست بعد از نماز سجده سهو يا قضاى سجده و تشهد را بجا آورد.

مسأله : اگر شك كند كه نماز مستحبى را خوانده يا نه چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طيار وقت معين نداشته باشد بنا بگذارد كه نخوانده است. و همچنين است اگر مثل نافله يوميه، وقت معين داشته باشد و پيش از گذشتن وقت آن شك كند كه آن را بجا آورده يا نه ولى اگر بعد از گذشت وقت شك كند كه خوانده است يا نه به شك خود اعتنا نكند.

(شكهاى صحيح)

مسأله : در نُه صورت اگر در شماره ركعتهاى نماز چهار ركعتى شك كند بايد فكر نمايد پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند وگرنه به دستورهائى كه گفته مى شود عمل نمايد و آن نه صورت از اين قرار است:

اوّل: آنكه بعد از سر برداشتن از سجده دوّم شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به دستورى كه بعداً گفته مى شود بجا آورد.

دوّم: شك بين دو و چهار ركعت بعد از سر برداشتن از سجده دوّم كه بايد بنا بگذارد

كه چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند.

سوّم: شك بين دو و سه و چهار ركعت بعد از سر برداشتن از سجده دوّم، كه بايد بنا بگذارد كه چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نماز احتياط نشسته بجا آورد، ولى اگر بعد از سجده اوّل يا پيش از سر برداشتن از سجده دوّم يكى از اين سه شك برايش پيش آيد نماز را دوباره بخواند.

چهارم: شك بين چهار و پنج ركعت بعد از سربرداشتن از سجده دوّم، كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز، دو سجده سهو بجا آورد. پنجم: شك بين سه و چهار ركعت، كه در هر جاى نماز باشد بايد بنابر چهار ركعت بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز، يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نماز احتياط نشسته بجا آورد.

ششم: شك بين چهار و پنج ركعت در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد.

هفتم: شك بين سه و پنج ركعت در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد.

هشتم: شك بين سه و چهار و پنج ركعت در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز، دو ركعت نماز احتياط ايستاده و بعد دو ركعت نماز احتياط نشسته بجا آورد.

نهم: شك بين پنج و شش ركعت در حال ايستاده، كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و سجده سهو بجا آورد.

مسأله : اگر يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد نبايد نماز را بشكند و چنانچه نماز را بشكند معصيت كرده است. پس اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند مثل روگرداندن از قبله نماز را از سر گيرد نماز دوّمش هم باطل است و اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند مشغول نماز شود نماز دوّمش صحيح است.

مسأله : اگر يكى از شكهائى كه نماز احتياط براى آنها واجب است در نماز پيش

آيد چنانچه انسان نماز را تمام كند و بدون خواندن نماز احتياط نماز را از سر بگيرد معصيت كرده است. پس اگر پيش از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند نماز را از سر گرفته باشد نماز دوّمش هم باطل است و اگر بعد از انجام كارى كه نماز را باطل مى كند مشغول نماز شده نماز دومش صحيح است.

مسأله : وقتى يكى از شكهاى صحيح براى انسان پيش آيد چنانچه گفته شد بايد فوراً فكر كند پس اگر چيزهائى كه به واسطه آنها ممكن است يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا شود براى او پيش نيايد شك او از بين نمى رود و چنانچه كمى بعد هم فكر كند اشكال ندارد; مثلاً اگر در سجده شك كند مى تواند تا بعد از سجده، فكر كردن را تأخير بيندازد.

مسأله : اگر اول گمانش به يك طرف بيشتر باشد بعد دو طرف در نظر او مساوى شود بايد به دستور شك عمل نمايد و اگر اول دو طرف در نظر او مساوى باشد و به طرفى كه وظيفه اوست بنا بگذارد، بعد گمانش به طرف ديگر برود بايد همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند.

مسأله : كسى كه نمى داند گمانش به يك طرف بيشتر است يا هردو طرف در نظر او مساوى است طبق وظيفه شك عمل مى نمايد.

مسأله : اگر بعد از نماز بفهمد در بين نماز حال ترديدى داشته كه مثلاً دو ركعت خوانده يا سه ركعت و بنا را بر سه گذاشته ولى نداند كه اين بنا را روى گمانش به خواندن سه ركعت بوده يا از باب اين بوده كه هردو طرف در نظر او مساوى بوده بايد به احتياط واجب نماز احتياط را بخواند.

مسأله : اگر موقعى كه تشهد مى خواند يا بعد از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه و در همان موقع يكى از شكهائى كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتد صحيح مى باشد، براى او پيش آيد مثلاً شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت بايد به دستور آن شك عمل كند.

مسأله : اگر پيش از آنكه مشغول تشهّد شود يا در ركعتهائى كه تشهد ندارد پيش از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه و در همان موقع يكى از شكهائى كه