است كه حمد و سوره را نخواند.

مسأله : اگر مأموم سهواً حمد و سوره بخواند، يا خيال كند صدائى را كه مى شنود صداى امام نيست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صداى امام بوده، نمازش صحيح  است.

مسأله : اگر شك كند كه صداى امام را مى شنود يا نه، يا صدائى بشنود و نداند صداى امام است يا صداى كس ديگر، مى تواند حمد و سوره را به قصد قربت مطلقه بخواند.

مسأله : احتياط واجب آن است كه مأموم در ركعت اوّل و دوّم نماز ظهر و عصر حمد و سوره نخواند و مستحب است به جاى آن ذكر بگويد.

مسأله : مأموم نبايد تكبيرة الاحرام را پيش از امام بگويد بلكه احتياط واجب آن است كه تا تكبير امام تمام نشده تكبير نگويد.

مسأله : اگر مأموم عمداً پيش از امام سلام دهد نمازش اشكال دارد.(1) ولى اگر نيت فرادى كند يا سهواً پيش از امام سلام دهد، نمازش صحيح است و لازم نيست دوباره سلام دهد.

مسأله : اگر مأموم غير از تكبيرة الاحرام و سلام چيزهاى ديگر نماز را پيش از امام بگويد اشكال ندارد، ولى اگر آنها را بشنود يا بداند امام چه وقت مى گويد، احتياط مستحب آن است كه پيش از امام نگويد.

مسأله : مأموم بايد غير از آنچه در نماز خوانده مى شود، كارهاى ديگر آن مانند ركوع و سجود را با امام يا كمى بعد از امام بجا آورد. و اگر عمداً پيش از امام يا با تأخير زياد بعد از امام انجام دهد معصيت كرده و احتياط واجب آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

مسأله : اگر سهواً پيش از امام سر از ركوع بردارد چنانچه امام در ركوع باشد بايد به ركوع برگردد و با امام سر بردارد و در اين صورت زيادشدن ركوع كه ركن است نماز را

باطل نمى كند ولى اگر به ركوع برگردد و پيش از آنكه به ركوع برسد امام سر بردارد نمازش باطل است.

مسأله : اگر اشتباهاً سر بردارد و ببيند امام در سجده است بايد به سجده برگردد و چنانچه در هر دو سجده اين اتّفاق بيفتد براى زيادشدن دو سجده كه ركن است نماز باطل نمى شود.

مسأله : كسى كه اشتباهاً پيش از امام سر از سجده برداشته هرگاه به سجده برگردد و هنوز به سجده نرسيده امام سر بردارد نمازش صحيح است ولى اگر در هردو سجده از يك ركعت اين اتّفاق بيفتد نمازش باطل مى شود.

مسأله : اگر اشتباهاً سر از ركوع يا سجده بردارد و سهواً يا به خيال اينكه به امام نمى رسد به ركوع يا سجده نرود، نمازش صحيح است.

مسأله : اگر سر از سجده بردارد و ببيند امام در سجده است چنانچه به خيال اينكه سجده اوّل امام است به قصد اين كه با امام سجده كند به سجده رود و بفهمد سجده دوّم امام بوده سجده دوّم او حساب مى شود، و اگر به خيال اين كه سجده دوّم امام است به سجده رود و بعد از سر برداشتن از سجده بفهمد سجده اوّل امام بوده متابعت از امام جماعت به حساب مى آيد و بايد بار ديگر با امام به سجده رود و در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه نماز را به جماعت تمام كند و دوباره بخواند.

مسأله : اگر سهواً پيش از امام به ركوع رود و طورى باشد كه اگر سر بردارد به مقدارى از قرائت امام مى رسد چنانچه سر بردارد و با امام به ركوع رود نمازش صحيح است و اگر عمداً برنگردد و اين باعث شود كه مقدارى از قرائت امام را درك نكند نمازش باطل است و بنابر احتياط مستحب در هردو ركوع ذكر را بگويد ليكن احتياط واجب آن است كه در ركوع اوّل يك ذكر صغير بيشتر نگويد.

مسأله : اگر سهواً پيش از امام به ركوع رود و طورى باشد كه اگر برگردد به چيزى از قرائت امام نمى رسد، به احتياط واجب بايد صبر كند تا امام به او برسد و نمازش صحيح است.

مسأله : اگر سهواً پيش از امام به سجده رود، در صورتى كه صبر كند تا امام به او برسد نمازش صحيح است.

مسأله : اگر امام در ركعتى كه قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند، يا در ركعتى كه تشهد ندارد اشتباهاً مشغول خواندن تشهد شود مأموم نبايد قنوت و تشهد را بخواند ولى نمى تواند پيش از امام به ركوع رود، يا پيش از ايستادن امام بايستد بلكه بايد با علامت و اشاره اى به او حالى كند و اگر نشد صبر كند تا امام تشهّد يا قنوت را تمام كند و بقيّه نماز را با او بخواند.

(چيزهايى كه در نماز جماعت مستحب است)

مسأله : مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و كمال و تقوى در صف اوّل بايستند.

مسأله : مستحب است صفهاى جماعت منظم باشد و بين كسانى كه در يك صف ايستاده اند فاصله نباشد و شانه آنان رديف يكديگر باشد.

مسأله : مستحب است بعد از گفتن «قَد قَامتِ الصَّلوةُ» مأمومين برخيزند.

مسأله : مستحب است امام جماعت حال مأمومى را كه از ديگران ضعيف تر است رعايت كند و عجله نكند تا افراد ضعيف به او برسند و نيز مستحب است قنوت و ركوع و سجود را طول ندهد مگر بداند همه كسانى كه به او اقتدا كرده اند مايلند.

مسأله : مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهائى كه بلند مى خواند صداى خود را به قدرى بلند كند كه ديگران بشنوند، ولى بايد بيش از اندازه صدا را بلند نكند.

مسأله : اگر امام در ركوع بفهمد كسى تازه رسيده و مى خواهد اقتدا كند مستحب است ركوع را دو برابر هميشه طول بدهد و بعد برخيزد، اگر چه بفهمد كس ديگرى هم براى اقتدا وارد شده است.

(چيزهايى كه در نماز جماعت مكروه است)

مسأله : اگر در صف هاى جماعت جا باشد، مكروه است انسان تنها بايستد.

مسأله : مكروه است مأموم ذكرهاى نماز را طورى بگويد كه امام بشنود.

مسأله : مسافرى كه نماز ظهر و عصر و عشا را دو ركعت مى خواند مكروه است در اين نمازها به كسى كه مسافر نيست اقتدا كند و كسى كه مسافر نيست مكروه است در اين نمازها به مسافر اقتدا نمايد. يعنى ثواب كمترى دارد. هر چند نماز جماعت افضل از نماز فرادى است.

نماز آيات

مسأله : نماز آيات به واسطه چهار چيز واجب مى شود;

اوّل: گرفتن خورشيد،

دوّم: گرفتن ماه، اگرچه كمى از آنها گرفته شود و كسى هم از آن نترسد.

سوّم: زلزله اگرچه كسى هم نترسد.

چهارم: رعد و برق و بادهاى سياه و سرخ و مانند اينها در صورتى كه بيشتر مردم بترسند.

بنابر احتياط واجب در حوادث وحشتناك زمينى مانند شكافته شدن و فرو رفتن زمين در صورتى كه بيشتر مردم بترسند بايد نماز آيات بخوانند.

مسأله : اگر چيزهائى كه نماز آيات براى آنها واجب است بيشتر از يك بار اتّفاق بيفتد انسان بايد براى هريك از آنها يك نماز آيات بخواند، مثلاً اگر دو بار زلزله بشود بايد دو نماز آيات بخواند اما اگر يك زلزله اتفاق افتد و به دنبال آن پس لرزه بيايد، پس لرزه ها نماز مستقل ندارد. و همينطور اگر دو تا از آنها اتفاق بيفتد يعنى هم خورشيد بگيرد و هم زلزله شود.

مسأله : كسى كه چند نماز آيات بر او واجب است اگر همه آنها براى يك چيز بر

او واجب شده باشد، مثلاً سه مرتبه خورشيد گرفته و نماز آنها را نخوانده است موقعى كه قضاى آنها را مى خواند، لازم نيست معيّن كند كه براى كدام دفعه آنها باشد، و همچنين است اگر چند نماز براى رعد و برق و بادهاى سياه و سرخ و مانند اينها بر او واجب شده باشد ولى اگر براى آفتاب گرفتن و ماه گرفتن و زلزله، يا براى دوتاى اينها نمازهائى بر او واجب شده باشد بنابر احتياط واجب بايد موقع نيّت معيّن كند; نماز آياتى را كه مى خواند براى كداميك از آنها است.

مسأله : چيزهائى كه نماز آيات براى آنها واجب است در هر شهرى اتّفاق بيفتد فقط مردم همان شهر بايد نماز آيات بخوانند و بر مردم جاهاى ديگر واجب نيست، ولى اگر مكان آنها به قدرى نزديك باشد كه با آن شهر يكى حساب شود، نماز آيات بر آنها هم واجب است.

مسأله : از وقتى كه خورشيد يا ماه شروع به گرفتن مى كند انسان بايد نماز آيات را بخواند و بنابر اقوى وقت آن تا زمانى است كه همه آن باز نشده باشد. و بنابر احتياط واجب بايد به قدرى تأخير نيندازد كه شروع به بازشدن كند.

مسأله : اگر خواندن نماز آيات را به قدرى تأخير بيندازد كه آفتاب يا ماه شروع به باز شدن كند، بنابر احتياط واجب بايد نيّت اداء و قضا نكند ولى اگر بعد از باز شدن تمام آن، نماز بخواند بايد نيّت قضا نمايد.

مسأله : اگر مدّت گرفتن خورشيد يا ماه بيشتر از خواندن يك ركعت باشد ولى انسان نماز را نخواند تا به اندازه خواندن يك ركعت به آخر وقت آن مانده باشد بايد نيّت ادا كند.

مسأله : موقعى كه زلزله و رعد و برق و مانند اينها اتّفاق مى افتد، انسان بايد فوراً نماز آيات را بخواند و اگر نخواند معصيت كرده و تا آخر عمر بر او واجب است و هر وقت بخواند ادا است.

مسأله : اگر بعد از باز شدن آفتاب يا ماه بفهمد كه تمام آن گرفته بوده، بايد قضاى نماز آيات را بخواند، ولى اگر بفهمد مقدارى از آن گرفته بوده قضا بر او واجب نيست.

مسأله : اگر عدّه اى بگويند كه خورشيد يا ماه گرفته است چنانچه انسان از گفته