مسأله : اگر كسى دو نفر را وصى كند كه با هم به شركت عمل كنند چنانچه يكى از آن دو بميرد، يا ديوانه، يا كافر شود، مجتهد جامع الشرائط يك نفر ديگر را به جاى او معين مى كند و اگر هر دو بميرند، يا ديوانه، يا كافر شوند، مجتهد جامع الشرائط دو نفر ديگر را معين مى كند.

مسأله : اگر وصى نتواند به تنهايى كارهاى ميت را انجام دهد و نتواند براى خود كمك بگيرد مجتهد جامع الشرائط براى كمك او يك نفر ديگر را معين مى كند.

مسأله : اگر مقدارى از مال ميت در دست وصى تلف شود، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى كرده و يا تعدّى نموده، مثلا ميت وصيّت كرده است كه فلان مقدار به فقراى فلان شهر بده و او مال را به شهر ديگر برده و در راه از بين رفته ضامن است بلكه اگر در بين راه هم تلف نشود ولى به فقراء شهرى دهد كه مورد وصيّت نبوده ضامن است امّا چنانچه كوتاهى نكرده و تعدّى هم ننموده ضامن نيست.

مسأله : هر گاه انسان كسى را وصى كند و بگويد كه اگر آن كس بميرد شخص ديگرى وصى باشد، بعد از آن كه وصى اول مُرد، وصى دوم بايد كارهاى ميت را انجام دهد.

مسأله : امور مالى واجبى كه بر عهده متوفى است اعم از حق الناس و حق الله از اصل مال ميت برداشته مى شود. حج واجب و خمس و زكات و كفاره روزه يا نذر از واجبات مالى محسوب مى شود و حق الله است و از اصل مال كسر مى شود و بدهكارى و ردّ مظالم حق الناس است و از اصل مال كسر مى شود و فرقى نمى كند كه به اين امور وصيت كرده باشد يا ورثه خودشان از آن اطلاع داشته باشند بنابراين حتى اگر وصيت هم نكرده باشد بر ورثه لازم است اول اين امور را انجام دهند و اگر وصيت كرده باشند و تصريح كرده باشد كه اين امور را از ثلث او پرداخت كنند از ثلث محسوب مى شود و اگر ثلث كافى نبود بايد از بقيه مال پرداخت شود حتى اگر ورثه راضى نباشند.

مسأله : اگر مال ميت از بدهى و حج واجب و حقوقى كه مثل خمس و زكات و مظالم بر او واجب است زيادتر باشد، چنانچه وصيت كرده باشد كه ثلث يا مقدارى از ثلث را به مصرفى برسانند، بايد به وصيت او عمل كنند و اگر وصيت نكرده باشد، آنچه

باقى مى ماند مال ورثه است.

مسأله : اگر علاوه بر امور واجب نسبت به امور غير واجب نيز وصيت كرده باشد و تصريح كرده باشد كه تمام آن از ثلث پرداخت شود هر دو از ثلث پرداخت مى شود و اگر تمام وصيت از ثلث بيشتر شود و ورثه راضى نباشند اول واجبات را انجام مى دهند و آنچه از ثلث باقى مى ماند صرف امور مستحب شود. و اگر تصريح نكرده باشد كه از ثلث پرداخت شود اول واجبات مالى از اصل مال پرداخت مى شود و بعد ثلث آنچه باقى مانده صرف امور مستحب مورد وصيت مى شود.

مسأله : اگر مصرفى را كه ميت معين كرده، از ثلث مال او بيشتر باشد، و پيش از مردن او ورثه اجازه بدهند كه وصيت او عملى شود، بعد از مردن او نمى توانند از اجازه خود برگردند.

مسأله : اگر به واجبات مالى مثل خمس و زكات واجب و حج واجب يا بدهى خود وصيت كند، از اصل مال ميت برداشته مى شود مگر اين كه تصريح كند كه اين موارد را از ثلث بدهند كه در اين صورت از ثلث حساب مى شود ولى اگر ثلث وافى به جميع واجبات مالى نبود از اصل مال داده مى شود تا تمام واجبات مالى اداء شود.

مسأله : اگر وصيت به واجب و مستحب بكند امور واجب مقدم مى شود و اگر از ثلث باقى ماند صرف امور مستحبه مى شود.

مسأله : اگر به چند امر واجب و مستحب به ترتيب وصيت كرده باشد اوّل واجبات پرداخت مى شود ولى اگر از جانب ميت در امور واجب ترتيب معين شده، بايد رعايت شود.

مسأله : اگر وصيت كند كه بدهى او را بدهند و براى نماز و روزه او اجير بگيرند و كار مستحبى هم انجام دهند چنانچه وصيت نكرده باشد كه اينها را از ثلث بدهند، بايد بدهى او را از اصل مال بدهند و اگر چيزى زياد آمد، ثلث آن را به مصرف نماز و روزه و كارهاى مستحبى كه معين كرده برسانند و در صورتى كه ثلث كافى نباشد، پس اگر ورثه اجازه بدهند بايد طبق وصيت عمل شود و اگر اجازه ندهند، بايد نماز و روزه را از ثلث بدهند و اگر چيزى زياد آمد به مصرف كار مستحبى كه معين كرده برسانند.

مسأله : اگر كسى بگويد من وصى ميتم كه مال او را به مصرفى برسانم، يا ميت مرا قيّم بچه هاى خود قرار داده، در صورتى بايد حرف او را قبول كرد كه از گفته او يقين يا اطمينان حاصل شود يا دو مرد عادل گفته او را تصديق نمايند.

مسأله : اگر وصيت كند چيزى به كسى بدهند و آن كس پيش از آن كه قبول كند يا رد نمايد بميرد، تا وقتى ورثه او وصيت را رد نكرده اند مى توانند آن چيز را قبول نمايند ولى اين در صورتى است كه وصيت كننده از وصيت خود برنگردد و گر نه حقّى به آن چيز ندارند و چنانچه آن شخص بعد از فوت وصيت كننده بميرد به عنوان تركه او به ورثه او به ارث مى رسد.

احـكام ارث

مسأله : افراد به دو واسطه از متوفى ارث مى برند: الف: نسبى ب: سببى.

الف: وارث نسبى يعنى كسانى كه با متوفى نسبت فاميلى دارند و به سه دسته عمده تقسيم مى شوند كه هر دسته را يك طبقه ميگويند وتا يك نفر از طبقه اول باشد افراد طبقه دوم ارث نميرند.

ب ـ وارث سببى يعنى كسانى كه به سبب ازدواج ارث مى برند و در كنار وراث نسبى و همراه آنها ارث مى برند و تفصيل آن بعداً بيان مى شود.

(ارث طبقه اول)

مسأله : طبقه اول عبارتند از پدر ـ مادر ـ فرزندان ـ فرزندان آنها (نوه) به تفصيلى كه بيان مى شود.

مسأله : اگر وارث فقط يك نفر از طبقه اول باشد همه مال ميت به او مى رسد بنابر اين اگر پدر يا مادر يا يك پسر يا يك دختر تنها وارث باشد تمام مال ميت به او مى رسد.

مسأله : اگر وارث دو نفر از طبقه اول باشند:

الف ـ دو پسر: كه مال ميت بين آنها بالسويه تقسيم مى شود.

ب ـ دو دختر: كه مال ميت بين آنها بالسويه تقسيم مى شود.

ج ـ يك پسر و يك دختر: كه سهم دختر 31 وسهم پسر 32 مى شود.

د ـ پدر يا مادر و يك پسر: سهم پدر يا مادر 61 و بقيه سهم پسر مى شود.

هـ ـ پدر يا مادر و يك دختر: سهم پدر يا مادر 41 وبقيه سهم دختر مى شود.

و ـ پدر و مادر: تفصيل آن بيان مى شود.

مسأله : اگر وارث همسر ميت و يك نفر از طبقه اول باشند:

الف: پدر يامادر و شوهر: سهم شوهر 21 و بقيه سهم پدر يا مادر مى شود.

ب: پدر يا مادر و زن: سهم زن 41 و بقيه سهم پدر يا مادر مى شود.

ج: يك پسر يا يك دختر و شوهر: سهم شوهر 41 وبقيه به پسر يا دختر مى رسد.

دـ يك پسر يا يك دختر وزن سهم زن 81 وبقيه به پسر يا دختر مى رسد.

مسأله : اگر وارث فقط پدر ومادر باشند:

الف: اگر متوفى حد اقل دو برادر يا چهار خواهر يا يك برادر پدرى داشته باشد هر چند با وجود پدر و مادر ارث نمى برند ولى نمى گذارند مادر بيش از 61 ارث ببرد و اينها را حاجب مى گويند بنابر اين سهم مادر 61 و بقيه به پدر مى رسد.

ب: اگر مادر حاجب نداشته باشد سهم مادر 31 و بقيه به پدر ميرسد.

مسأله : اگر وارث پدر و مادر و يك دختر باشند:

الف ـ اگر مادر حاجب داشته باشد سهم او 61 ميشود وسهم پدر هم 61 و سهم دختر21 مى شود و 61 باقيمانده بين پدر و دختر تقسيم مى شود و از چهار قسمت يك قسمت به پدر وبقيه به دختر مى رسد بنابر اين مال ميت به 24 قسمت تقسيم مى شود و 4 سهم آن به مادر و 5 سهم به پدر و 15 سهم به دختر متوفى مى رسد.

ب ـ اگر مادر حاجب نداشته باشد مال ميت به 5 قسمت تقسيم ميشود و يك سهم به پدر و يك سهم به مادر و سه سهم بقيه به دختر ميت مى رسد.

مسأله : اگر وارث پدر و مادر و شوهر ميت باشند:

الف ـ اگر مادر حاجب داشته باشد سهم او 61 و سهم شوهر 21 و سهم پدر