(صفحه 230)

امر به معروف و نهى از منكر

شرايط وجوب امر به معروف و نهى از منكر

سؤال 929 :شرايط امر به معروف و نهى از منكر را بيان كنيد.
جواب: شرايط امر به معروف و نهى از منكر پنج چيز است:
اول: آنكه آمر و ناهى، معروف و منكر را بشناسد و يقين داشته باشد به وجوب معروف و حرمت منكر، و خودش از اشتباه ايمن باشد.
دوّم: آنكه احتمال بدهد كه امر و نهى او تأثير داشته باشد، پس اگر احتمال عقلايى بدهد كه امر و نهى او اثر ندارد، وجوب آن ساقط مى شود.
سوّم: آنكه كسى كه واجب را ترك كرده و يا فعل حرام را بجا آورده، اصرار به آن داشته باشد، پس اگر بداند كه مرتدع شده و بعد مرتكب نمى شود، ساقط مى شود.
چهارم: آنكه واجب بودن معروف و حرام بودن منكر در حقّ فاعل منجزّ و ثابت باشد و در ترك واجب و فعل حرام عذرى نداشته باشد، پس اگر فاعل، معتقد باشد به مباح بودن فعل حرامى و يا به جواز ترك واجبى، در اين صورت امر به معروف و نهى از منكر ساقط مى شود و همينطور است در هر موردى كه تارك واجب و فاعل حرام عذر داشته باشد، بلى از راه تنبيه غافل و ارشاد جاهل، تنبيه و ارشاد لازم است.
(صفحه 231)
پنجم: آنكه در امر و نهى او مفسده و ضررى براى خود او يا مسلمان ديگرى نباشد، پس با احتمال عقلايى به ضرر و مفسده، ساقط مى شود.

سؤال 930 :مراتب امر به معروف و نهى از منكر را بيان كنيد.
جواب: چون مقصود از امر به معروف و نهى از منكر آن است كه مرتكب فعل حرام و ترك واجب، اين عمل را ترك كند، پس اگر به مجرّد اظهار كراهت از اين عمل ـ ولو به اعراض و ترك معاشرت و مراوده ـ مرتكب، مرتدع مى شود و ترك مى كند، كافى است و اداى وظيفه امر به معروف و نهى از منكر شده است و حاجت به امر و نهى بيشتر نيست. و اين، درجه اوّل از امر به معروف و نهى از منكر است.
ـ درجه دوّم از امر به معروف و نهى از منكر آن است كه اگر مرتكب منكر، با اظهار كراهت، ترك معصيت نكرد با حسن خلق و كلام حسن او را امر به معروف و نهى از منكر كند و مصالح ترك منكر و فعل معروف و مفاسد عكس آن را بيان كند تا مرتكب، متنبّه شود و ترك معصيت كند، و اگر به همين مقدار مرتكب، متنبّه شد و معصيت را ترك كرد اداى وظيفه شده است.
ـ درجه سوّم از امر به معروف و نهى از منكر آن است كه اگر معصيت كار، به زبان خوش و كلام حسن، ترك معصيت نكرد، با غلظت و كلام خشن و تعيير و سرزنش، امر و نهى كند. با مراعات ترتيب درجات زبرى و خشونت.
درجه چهارم از امر به معروف و نهى از منكر در موردى است كه معصيت كار، از درجات مذكوره، ترك معصيت نكد و مصرّ باشد، در اين صورت اگر بداند به زدن، ترك مى كند و يا اقلاً احتمال عقلايى باشد كه زدن، مؤثّر است و از ضرر به جان و مال و عرض خود يا مسلمان ديگرى ايمن باشد، واجب است زدن به مقدارى كه ترك معصيت كند. به شرط آنكه منجرّ به جرح و قتل يا سرخى و كبودى كه ديه دارد، نشود.

سؤال 931 :افرادى كه مخالف نظام جمهورى اسلامى هستند يا رعايت حجاب و اصول اسلامى ـ كلّى و جزئى ـ را نمى كنند يا وضع كسب و درآمدشان از نظر شرعى مشكوك يا حرام
(صفحه 232)
و يا مخلوطى از حرام و حلال است، نظر مباركتان راجع به رفت و آمد و ساير ارتباطات با آنان، همچون: گفتگو و مصافحه، صله رحم، صرف غذاى آنان، نماز خواندن در منزل ايشان، هديه دادن و گرفتن، چيست؟
جواب: گفتگو و رفت و آمد با آنان اشكال ندارد، بخصوص اگر موجب هدايت آنها شود. ولى تصرّف در اموال آنها در صورتى جايز است كه علم به وجود مال حرام در آنچه مورد تصرّف است نباشد.

سؤال 932 :تنبيه دانش آموزان جايز است يا نه؟
جواب: با اذن ولىّ در موارد نهى از منكر و جلوگيرى از فساد، به نحوى كه ديه واجب نشود با اقتصار به مقدار ضرورت، جايز است.

سؤال 933 :ما براى خريدارى اجناس و لوازم زندگى ناچار به مسافرت مى باشيم و هميشه با راننده هايى برخورد مى كنيم كه ساز و آواز گوش مى كنند، آيا نهى از منكر بر ما واجب است يا نه؟
جواب: اگر مفسده اى مترتّب نشود به قدر امكان، نهى از منكر كنيد و حتّى الامكان با وسايل ديگرى كه توأم با معصيت نباشد، مسافرت كنيد.

سؤال 934 :زنى از نظر روابط و معاشرت با نامحرمان و پوشيدن لباس به شيوه نامناسب پروايى ندارد و در اين باره به حرفهاى شوهر اعتنا نمى كند وظيفه شوهرش چيست؟
جواب: لازم است با موعظه و نصيحت يا به هروسيله ديگرى كه ممكن است او را به احكام شرع ارشاد و از معصيت كردن جلوگيرى كند.

سؤال 935 :پدرى داراى چند فرزند است كه بعضى از آنها با آنكه بزرگ و بالغ مى باشند از فرائض دينى روگردانند، از اين راه ناراحتى پدر را فراهم مى كنند، آيا پدر راجع به امر عبادات آنها مقصّر است يا نه؟
جواب: وظيفه پدر آن است كه تا وقتى احتمال تأثير مى دهد اولاد را به اتيان واجبات و ترك محرّمات به هرنحوى كه صلاح بداند خواه به موعظه و نصيحت باشد خواه به تهديد يا به نحو ديگر، وادار كند و چنانچه پدر به وظيفه شرعى خود
(صفحه 233)
عمل كند و در آنان اثر نكند، پدر، گناهكار نيست.

سؤال 936 :اگر زنى در زندگى، اولا اطاعت از شوهر نكرد، ثانياً براى شوهرش ارزش قائل نبود، ثالثاً اسرار زندگى را در همه جا فاش كرد، رابعاً در زندگى مرتب دروغ گفت، تكليف مرد از نظر شرعى با چنين زنى چيست؟
جواب: بايد او را امر به معروف و نهى از منكر كند.

سؤال 937 :اينجانب پدرى دارم كه خوش اخلاق نيست و مغرور و خودپسند مى باشد، در حق خانواده خود ظلم روا مى دارد و من از وقتى كه به تكليف رسيده ام در حال مبارزه با پدرم هستم، اگر جوابش را همان موقع در حضور ديگران بدهم، كار نادرست و ناشايست انجام داده ام و اگر تنها با پدرم صحبت كنم حرفم را قبول نمى كند و مى گويد در مقابل پدرت درشتى نكن، خلاصه نمى دانم چه كنم؟ وظيفه ام چيست؟
جواب: حفظ احترام والدين و مراعات ادب در صحبت با آنان لازم است و در موارد لزوم امر به معروف و نهى از منكر، اگر مأيوس از تأثير باشيد، تكليف ساقط است.

سؤال 938 :كسانى هستند كه هرچه از راديوهاى بيگانه مى شنوند قبول مى كنند و براى ديگران هم نقل مى كنند. آيا لازم است كه ما به اين راديوها گوش كنيم و جواب اين افراد را بدهيم يا خير؟ (چون از بعضى ها شنيده ام كه حرام است حال مى خواستم نظر حضرت عالى را بدانم).
جواب: اگر موجب انحراف و مفسده است، نبايد گوش كنيد.

ترك معاشرت به عنوان نهى از منكر يا امر به معروف

سؤال 939 :صله رحم و رفت و آمد با همسايه مسلمان كه قرآن مجيد و شارع مقدّس و پيشوايان عظيم الشّأن امر و سفارش به آن فرموده اند با وضع بى بند و بارى و پرده درى و بى اعتنايى و سركشى كه بعضى ها دارند و آنچه نصيحت و كناره گيرى مى شود اثر نمى بخشد چگونه است؟ و آيا در چنين شرايطى بايد به كلّى قطع رابطه كرد يا اينكه مثلا سالى يك
(صفحه 234)
مرتبه معاشرت با ايشان لازم است؟
جواب: صله رحم منحصر به رفت و آمد نيست. اگر اين طريق معاشرت موجب فساد است، به طريق ديگر از قبيل: مكاتبه و احسان، صله كنيد، و ضمناً از موعظه و نصيحت، تا ممكن است خوددارى نكنيد كه بزرگترين صله و احسان در حقّ آنها، بازداشتن آنها از معصيت است.

سؤال 940 :بعضى از بستگان ما بكلّى، توجّه به نماز و روزه و ساير واجبات ندارند و موعظه و نصيحت هم در آنها اثر نمى كند، اكنون صله رحم با آنها چه صورت دارد؟
جواب: اگر ترك صله، موجب تنبّه و ارتداع آنها از معصيت مى شود ترك كنيد و اگر به معاشرت و نصيحت، احتمال ارتداع آنان از معصيت بدهيد معاشرت و صله رحم كنيد، تا آنان را وادار به اطاعت خداوند سبحان كنيد.

سؤال 941 :آيا قطع رابطه از ارحامى كه تجاهر به گناهان مى كنند جايز است يا نه؟
جواب: اگر قطع مراوده، موجب تنبّه و ارتداع آنها از معصيت باشد، لازم است قطع مراوده شود.

سؤال 942 :آيا انسان مى تواند از نظر شرعى با خويشاوندانى كه بى تقوا و بى نماز و ضد انقلابند از قبيل: پدر و مادر، خواهر و غيره قطع رحم كند؟
جواب: قطع رحم جايز نيست. ولى بايد آنها را با مراعات موازين، امر به معروف و نهى از منكر كند.

سؤال 943 :كمك به كسى كه نماز نمى خواند ولى اعتقاد به وجوب آن دارد، چگونه است؟
جواب: در صورتى كه ترك اعانت به او موجب تنبّه و خواندن نماز شود اعانت نكنند. مگر در مواردى كه ترك اعانت، موجب تلف او شود كه اين صورت، حفظ نفس او لازم است.

سؤال 944 :اگر در محيط كار و اداره خلاف شرعى ديده شد و اگر تذكر بدهيم مؤثر واقع نمى شود يا اصلا تذكر دادن ممكن نباشد، تكليف ما چيست؟