(صفحه 368)
كرده اند اگر با اجازه حاكم شرع بوده، فعلا مالك آن هستند. و اگر هم با اجازه نبوده ولى فعلا مسؤولان مربوطه عمل آنان را امضا كرده و منع نكرده اند، اشكالى ندارد و زمينها ملك احياكنندگان است.

حريم

سؤال 1399 :شخصى در زمين موات نهرى ايجاد كرده است. بعد صاحبان زمينهاى اطراف، زمينهاى تا كنار نهر را احيا كرده و درخت كاشته اند، اكنون ادعاى حريم براى زمينهاى خود مى كنند. حكم آن را مشروحاً بيان فرماييد.
جواب: بطور كلى حريم نهرى كه در زمينهاى موات بالأصل احداث شده، به مقدارى است كه عادتاً و عرفاً براى ريختن گل و لاى و رفت و آمد در دو طرف آن مورد حاجت باشد. و زايد بر آن حريم محسوب نمى شود. و در اين جهت فرقى بين زمين نرم و غيره نيست. و تصرف ديگران در اين مقدار از حريم تصرف غاصبانه است و مالك نمى شوند. ولى تصرف در خارج از اين مقدار مانعى ندارد. و نيز حريم زمين مزروعى اگر در اراضى موات بالأصل احيا شده، به مقدارى است كه عرفاً و عادتاً براى استفاده از آنها مورد نياز باشد. و مقدار حريم تابع مقدار زمين مزروعى و ملك احيا شده است. پس اگر مزرعه توسعه داشته باشد قهراً حريم بيشترى لازم دارد. و اگر مزرعه كم باشد حريم كمترى لازم است. و خلاصه تعيين مقدار حريم به نظر عرف و عادت هر محلى مى باشد. و تصرف ديگران در اين مقدار جايز نيست و مالك نمى شوند. ولى در خارج اين مقدار مانعى ندارد. و اگر اختلاف وجود دارد به حاكم شرع مراجعه شود.

سؤال 1400 :عده اى مى خواهند براى منطقه اى جوى آب بسازند، اما اهالى منطقه همجوار مى گويند چون محل جوى آب در حريم زمينهاى ما قرار گرفته، حق نداريد جوى آب را بسازيد، حكم آن را بيان فرماييد.
جواب: اگر جزء حريم آنها باشد، چنين حقى را دارند.
(صفحه 369)
سؤال 1401 :كسانى كه در دامنه كوه يا تپه خانه مى سازند، آيا حق دارند از احياى زمين هاى بالاتر از خانه خودشان در دامنه كوه يا تپه، به عنوان حريم ممانعت كنند؟
جواب: حق مزاحمت ندارند.

سؤال 1402 :ساكنان قديمى حدود صد و پنجاه خانوار مى باشند و از سال 1980 ميلادى حدود 300 خانوار بتدريج در اين منطقه زمين خريدند. چراگاه و حريم اين منطقه تابحال بين ساكنان قديمى تقسيم بود. حالا خانوارهايى كه در اين منطقه زمين خريده اند مدّعى هستند كه چراگاه و حريم و منافع ديگر منطقه بين ما هم تقسيم شود. ساكنان قديمى مدّعى هستند كه شما تعدادتان بيشتر از ما است، اگر تقسيم كنيم براى ما چيزى نمى ماند. آيا آنهايى كه در اين منطقه زمين خريده اند، در چراگاه و حريم شريك هستند يا خير؟ در صورت شريك بودن، آيا به اندازه زمينى كه خريده اند در حريم و چراگاه سهم دارند يا در بين چهارصد و پنجاه بالتساوى تقسيم شود؟ (در حالى كه خريد زمين از طرف افراد غير منطقه هنوز ادامه دارد)، يا مازاد بر احتياج ساكنان قديمى بين ساكنان جديد تقسيم شود؟
جواب: حريم قريه و روستا مرتع و چراگاه عمومى ساكنان آن مى باشد. و هيچكس حق تملك و فروش آنها را ندارد. و حق استفاده از آنها تابع حق استفاده از خود روستا و قريه مى باشد. و بعضى حق مزاحمت بعض ديگر را ندارند، بنابراين در فرض سؤال، عموم ساكنان فعلى روستا نسبت به حريم و مرتع مساوى اند. و فرقى بين ساكنان قبلى و فعلى نيست.

سؤال 1403 :آبى است كه از صدها سال قبل، به نام اجداد و پدران اهل يك قريه بوده و استفاده مى شده است، و در حال حاضر هم در اختيار و تصرّف اهل قريه مذكور طبق اسناد مى باشد، مدتى است چند نفر از قريه ديگر بدون هيچ گونه مجوّز شرعى و قانونى آب را بسته و از مسير اصلى آن را منحرف كرده اند، استدعا دارم نسبت به حليّت و حرمت اين عمل، فتواى خود را بيان فرماييد.
جواب: آب مذكور اختصاص دارد به كسانى كه از قديم الايّام در كنار و پايين آن باغ يا مزرعه يا آبادى، به حساب استفاده از آن آب احداث كرده اند و ديگران
(صفحه 370)
حق ندارند بدون اجازه صاحبان آن املاك، مسير آب مذكور را تغيير دهند، و يا اينكه از آن آب به مقدارى بردارند كه از حاجت اهالى سابق كم بماند.

سؤال 1404 :فرموده ايد كه حريم ده را كسى مالك نمى شود. بنابراين اكثر دهات و قصبات كه اول كوچك بوده و به تدريج زمينهاى اطراف آنها را كه موات بوده گرفته و خانه ساخته اند. همچنين فعلا زمينهاى مواتى كه متصل به ديوار دهات و قصبات است و بلامانع است مى گيرند و خانه مى سازند، آيا متصرفان حريم، مالك اينگونه زمينها شده اند؟ يا اينكه غصب است يا حكم ديگرى دارد؟
جواب: اگر قبل از احداث قريه، مزرعه احداث شده و قريه در زمين محياة ايجاد شده است، قريه حريم ندارد. و چنانچه در اراضى موات احداث شده باشد حريم دارد. و نبايد در حريم خانه بسازند و مى توانند به مقدار حريم رها كنند و بعد از آن خانه بنا كنند و اگر در حريم بسازند، حكم غصب را دارد.

سؤال 1405 :نظريه حضرت عالى در مورد زمينهاى موات تحجير شده اطراف روستاها چيست؟ آيا تحجير كنندگان مى توانند زمينهاى مزبور را احياى كنند؟ و تصرف آنها در زمينهاى مزبور جايز است يا خير؟ و در ضمن آيا معامله زمينهاى تحجير شده اى كه خريد و فروش شده اند، صحيح است يا باطل
جواب: اگر زمين موات بالاصل بوده و حريم نبوده، با وجود شرايط تحجير آن صحيح است و تحجير كننده مى تواند آن را احيا كند، و يا حق تحجير خود را در مقابل عوض منتقل به ديگرى كند.
(صفحه 371)

مشتركات

سؤال 1406 :آيا رفت و آمد و ساير تصرفات آقايان اهل علم به قراء معلوم الحال و استفاده از آبهاى انهار، جهت نشر احكام مقدسه اسلام را اجازه مى فرماييد يا خير؟
جواب: رفت و آمد در مرافق عمومى و اراضى وسيعه مانع ندارد، و از انهار كبار نيز استفاده به مقدار متعارف مانع ندارد و در منازل اشخاص با عدم علم به غصبيّت مانع ندارد.

سؤال 1407 :برخى از مغازه ها براى عرضه بيشتر، قسمتى از اجناس مغازه شان را در كنار پياده رو يا خيابان قرار مى دهند. و همچنين برخى از دستفروشان گارى دستى يا چرخ يا وانت بار و امثال آن را در محل عبور مردم در پياده رو يا كنار خيابان يا كوچه مستقر مى كنند. چنانچه اين كار مغاير با مقرّرات شهردارى باشد يا مزاحم عبور مردم يا موجب سدّ معبر شود، از نظر شرعى چه حكمى دارد؟
جواب: در فرض مذكور جايز نيست.
(صفحه 372)

مجهول المالك

سؤال 1408 :اينجانب سرپرست يك گروه فعاليتهاى علمى بودم كه مدتى پيش كار گروه تعطيل شد و وسايلى از آنان در دست من ماند. حال وظيفه اينجانب نسبت به آن وسايل چيست؟
جواب: اگر آن افراد را مى شناسيد بايد با آنها مطرح كنيد. و در صورتى كه راهى براى شناسايى آنها نداشته باشيد، به قيمت روز بفروشيد و به نيت صاحب واقعى آنها صدقه بدهيد.

سؤال 1409 :اگر شخصى به كسى بدهكار باشد، ولى هرچه جستجو مى كند او را پيدا نمى كند، آيا مى تواند از طرف او صدقه بدهد، يا در صندوق صدقات بيندازد، يا به دست خادم مسجدى كه مى گويد من فقير را مى شناسم و به او مى دهم بدهد؟
جواب: اگر از دستيابى به طلبكار خود مأيوس شد، آن را به نيت صاحبش صدقه دهد به فقير و بنابر احتياط لازم از مجتهد جامع الشرايط اجازه بگيرد. بنابراين جايى براى سؤالهاى بعد باقى نمى ماند.

سؤال 1410 :در اوايل پيروزى انقلاب اسلامى فروشگاه تعاونى از سهام مردم در محلى تشكيل و سالها مورد استفاده سهامداران بوده است. ولى در حدود چهار سال پيش به علل نارساييها تعطيل و منحل شده و وجوه مربوط به سهامداران براساس مدارك به آنها مسترد