(صفحه 541)

مسائل پزشكى

عوارض درمان

سؤال 2040 :لطفاً راههاى رفع ضمانِ عوارضِ ناشى از درمان، در امر پزشكى را به صورت كلى بيان فرماييد.
ج: 1 ـ اگر پزشك با بيمار يا با ولىّ او (در صورتى كه بيمار غير بالغ يا بيهوش باشد) شرط عدم ضمان كند; و در عين حال كوتاهى و تقصير در معالجه نكند. و با دقت و احتياط عمل كند، مسؤول نيست.
2 ـ اگر پزشك دارويى را تعريف كند و مصرف آن را به اختيار خود بيمار بگذارد، مسؤول نيست.
3 ـ اگر پزشك بگويد; فلان دارو براى فلان درد خوب است، يا بگويد اگر فلان درد را دارى، فلان دارو برايش خوب است; كه بيمار به اختيار و فهم خود دارو را با درد خود منطبق بداند و مصرف كند، پزشك در برابر عوارض آن مسؤول نيست.
4 ـ اگر پزشك نسخه نوشت، و امر به مصرف دارو كرد، به نحوى كه بيمار از خود اختيارى نداشت و به اعتماد دستور پزشك دارو را تهيه و مصرف كرد (كه سبب اقوى از مباشر باشد) در اين فرض، پزشك مسؤول عوارض و خسارات است. مگر اينكه شرط عدم ضمان كند; و در عين حال دقت و احتياط لازم را بعمل آورد. (نوع معالجات از اين قسم مى باشد. ولى شرط عدم ضمان نمى كنند).
(صفحه 542)
5 ـ اگر پزشك با دست خود به بيمار دوا بدهد، يا آمپول تزريق كند مسؤول است. مگر اينكه شرط عدم ضمان كند و احتياط لازم را بعمل آورد(1).

سؤال 2041 :با توجه به اينكه ممكن است جان بيمار به طور اورژانس (فورى) در خطر باشد، و زمانى جهت تعيين حساسيت فرد به دارويى خاص وجود نداشته باشد، اگر با تجويز دارو، بيمار به آن حساسيت پيدا كرده; دچار عوارض شديد و يا مرگ شود، آيا پزشك معالج در قبال اين عوارض، مسؤوليتى خواهد داشت؟
جواب: اگر تجويز دارو در حد اظهار عقيده و بيان تشخيصِ پزشك باشد، به اينكه بگويد به نظر من فلان دارو مفيد است و اختيار مصرف را با خود مريض، يا ولىّ او بگذارد، در اين صورت پزشك مسؤول نيست. و اگر پزشك با دست خود به مريض دارو بدهد، يا آمپول تزريق كند. يا امر كند كه فلان دارو را مصرف كنيد و به گفته او اعتماد كنند (كه متعارف چنين است) به نحوى كه در صورتِ رخ دادن عارضه، آن عارضه مستند به پزشك باشد، در اين صورت كه پزشك مسؤول است. مگر اينكه شرط كند كه اگر عارضه اى رخ داد ضامن نباشد; و در عين حال دقت و احتياط لازم را انجام دهد كه در اين صورت مسؤول نيست.

سؤال 2042 :اگر با توجه به علوم امروزى، امكان تعيين حساسيت يك دارو وجود نداشته باشد، آيا پزشك در صورت ايجاد عارضه مسؤول است؟
جواب: از آنچه در پاسخ سؤال قبلى نوشته شد، جواب اين سؤال نيز روشن مى شود.

سؤال 2043 :اگر فرصت و امكان آزمايش، وجود داشته باشد، اما به دلايل ديگرى همانند: هزينه اى كه به بيمار تحميل مى شود (و احياناً وى حاضر نيست)، امكاناتى كه براى ما وجود

---

(صفحه 543)
ندارد، و يا وقتى كه از بيمار مى گيرد، آزمايشات لازم صورت نگيرد و شخص دچار عارضه نيز گردد، در اين صورت آيا پزشك مسؤول است؟
جواب: اگر فرصت آزمايش هست و بيمار پول دارد و پزشك آزمايش را لازم مى داند، در اين فرض حق مداوا و معالجه ندارد و اگر فرصت نبود يا هزينه و امكانات وجود نداشت، در صورتى كه پزشك شرط عدم ضمان كند، مسؤول نخواهد بود.

سؤال 2044 :بطور كلى اگر (با توجه به علم امروزى) بدانيم يا احتمال بدهيم كه نجات جان بيمار وابسته به مصرف دارو يا داروهاى خاصى مى باشد كه مضرّند (و اين مضرّات به احتمال قوى براى همگان رخ خواهد داد) و با تجويز پزشك، شخص دچار يك يا چند مورد از اين عوارض شود، آيا پزشك مسؤول است؟
جواب: در صورتى كه پزشك بداند نجات جان بيمار بستگى به مصرف داروى مذكور دارد، يا گمان قوى و احتمال عقلايى قابل قبول به مفيد بودن آن دارو داشته باشد، با شرط عدم ضمان، مسؤول نيست.

سؤال 2045 :اگر دارويى نه براى نجات جان بيمار، بلكه جهت تسكين و مداواى بيماريهايى كه باعث آزار بيمار مى شوند (همانند تب، خارش، درد، زخم و...) مصرف شوند و بدانيم يا احتمال دهيم كه اين داروها مؤثّرند; و با توجه به اينكه اكثر داروهاى مؤثّر، در كوتاه يا دراز مدت داراى عوارض زيادى مى باشند، در صورت تجويز پزشك و ايجاد عارضه (كه گاهى بدتر از بيمارى اوليه مى باشد)، آيا پزشك مسؤوليتى به عهده خواهد داشت؟ (لازم به ذكر است شايعترين و بيشترين تجويز دارو در چنين مواردى صورت مى گيرد و لذا اهميّت فراوانى دارد).
جواب: با شرط عدم ضمان و رعايت اهم و مهمّ و با توجه دادن بيمار به عواقب احتمالى مصرف دارو، پزشك مسؤول نيست.

سؤال 2046 :اگر پزشك بنا به اصرار بيمار، دارويى تجويز كند و يا ساير اقدامات درمانى كه مضر است انجام دهد، در صورت ايجاد عارضه، مسؤول كيست؟
جواب: اصرار بيمار مجوز اقدام به معالجه نمى شود، و رفع مسؤوليت نمى كند;
(صفحه 544)
و اگر پزشك اطمينان دارد كه داروى مضرّ با همه عوارض و مضراتش براى مريض لازم است و داروى بى ضرر، يا كم ضرر نيست. در اين صورت با شرط برائت و عدم ضمان اقدام كند و مسؤول نيست.

فراموشى و جهل پزشك

سؤال 2047 :با توجه به گستردگى بسيار زياد علوم پزشكى كه واقعاً امكان فراگيرى و بخاطر سپردن تمام بيماريها و تمامى داروهايى كه بر همه بيماريها مؤثرند، و نيز عوارض آنها وجود ندارد، اگر پزشك بخاطر فراموشى، بنا به حدس خود، چه در موارد اورژانس و چه غير اورژانس، جهت نجات جان و يا تسكين آلات بيمار، سهواً اقدام به تجويز دارويى غير مؤثر بر بيمارى كند، كه بيمار را متحمّل هزينه بيهوده و يا عوارض جانبى كند، در اين صورت آيا پزشك مسؤول و مديون است؟ (در صورتى كه امكان ارجاع به متخصص ديگرى هم نباشد).
جواب: در صورتى كه به حدس و گمان تجويز دارو كرده و احتمال عقلايى و قوى بر مفيد بودن دارو نمى داده، مسؤول است. خصوصاً اگر شرط برائت نكرده باشد، و اگر تجويز داروى مضر بر اثر سهو و نسيان باشد، با شرط عدم ضمان، مسؤول نيست.

سؤال 2048 :اگر پزشك بخاطر فراموشى انواع و علايم بيماريها (بخاطر گستردگى موضوع)، بيمارىِ شخص را تشخيص ندهد، و لذا نداند داروى مناسب چيست; و در نتيجه اصلا دارويى تجويز نكند; در صورتى كه بيمارى تشديد و يا منجر به مرگ گردد، اين پزشك در چه حدى مسؤول است؟ (در صورتى كه امكان ارجاع به متخصص ديگرى هم نباشد).
جواب: اگر پزشك علايم بيمارى، يا داروها را فراموش كرده و نمى تواند تشخيص دهد، حق معالجه ندارد و مسؤوليتى هم ندارد. ولى اگر علايم مرض مشترك بين چند مرض است و مرض قابل تشخيص نيست و نياز به مصرف چند نوع دارو دارد; تا يكى مؤثر واقع شود; (بدون اينكه داروها و علايم بيمارى را فراموش كرده باشد) در اين صورت كه دسترسى به پزشك متخصص نيست، مى تواند با شرط عدم ضمان، مداوا كند، و با احتمال نجات جان بيمار، با شرط
(صفحه 545)
برائت، لازم به اقدام است. و اگر عارضه اى رخ داد، مسؤول نيست.

سؤال 2049 :اگر بخاطر كمبود امكانات تشخيصى كافى، تشخيص ممكن نگردد و مداواى لازم صورت نگيرد و بيمارى تشديد يا منجر به مرگ شود، آيا پزشك معالج مسؤول است؟
جواب: در مرحله اول لازم است بيمار را به پزشك ديگرى ارجاع و راهنمايى كند. و در صورت عدم متخصّص، اگر احساس كرد كه تأخير معالجه براى بيمار خطر دارد و احتمال قوى بر تأثير مداوا بدهد; لازم است مداوا كند; و با شرط عدم ضمان، مسؤول نيست.

سؤال 2050 :اگر تشخيصِ بيمارى به درستى صورت گيرد; ولى داروى مؤثر در دسترس نباشد و يا بسيار گران باشد و بيمار قادر به تهيه آن نباشد، آيا پزشك معالج ملزم به تهيه آن دارو به هرطريق ممكن براى بيمار مى باشد؟
جواب: در فرض مذكور، اگر جان بيمار در معرض خطر باشد، پزشك و ديگران ملزم هستند، به نحو واجب كفايى، داروى مورد نياز را به هرطريق ممكن تهيه كنند و بيمار را نجات دهند.

سؤال 2051 :با توجه به اينكه اگر بخواهيم طبابت پزشك را با توجه به مشكلات فوق، و در صورت مواجهه، با اين مشكلات، تنها در صورتى مجاز بدانيم كه وى در اين زمينه ها داراى تخصص و تجربه كافى باشد; عملا مسائل درمان با اختلال كامل روبرو خواهد شد. زيرا اولا: هر پزشكى تا رسيدن به اين تخصص و تجربه كافى; بايد همان مراحل اوليه را طى كند (كه همان دوران بدون تجربه و تخصص است) و ثانياً: به علت جمعيت زياد، امكانات كم، فرصتهاى ناكافى و دهها علل ديگر (حداقل در كشور ايران) نمى توان انتظار داشت; پزشكانى ـ كه از ابتدا كاملا مسلط باشند ـ به طبابت بپردازند. با توجه به مقدمه فوق و موضوعات مطرح شده در كليه سؤالهاى قبل، مسائل مهم ذيل مطرح مى شود:
الف ـ در مواردى كه پزشك داروى مؤثر بر بيمارى يا عوارض خطرناك آن را فراموش كرده، و فرصت و امكانات كافى جهت دسترسى به اطلاعات كافى يا پزشك متخصص ديگرى نيز ندارد.