فهرست مطالب

(صفحه 546)
ب ـ مطمئن است كه داروى خاصى براى بيمارى مفيد است، و همچنين مطمئن است و يا احتمال مى دهد كه در صورت تجويز آن دارو عوارضى خفيف و يا شديدتر از خود بيمارى و حتى مرگ در اثر اين دارو، گريبانگير اين بيمار خواهد شد. (كه البته موارد الف و ب شامل مسائل تشخيصى نيز مى باشد).
آيا پزشك در اين حالات مى تواند مريض را به حال خود بگذارد و چنين فرض كند كه: گويا پزشكى موجود نبوده و قضا و قدر الهى هرچه باشد بر او جارى خواهد شد. و بدين ترتيب خود را در معرض خطر مؤاخذه مادى و معنوى حاصل از عوارض احتمالى و هزينه هاى نابجاى آن قرار ندهد، و كار وى را به خداوند واگذارد كه يا خود بهبودى نسبى يابد و فرصت تحقيقات بعدى فراهم گردد، و يا به تدريج دچار عوارض شديد و مرگ گردد؟
اصولا در چنين مواردى كه پزشك واقعاً نمى داند كه براى نجات جان يا رفع و تسكين آلام يك بيمار چه كارى انجام دهد; وظيفه او چيست؟ درمانهاى بدون اطمينان و غير قابل اعتماد؟ (كه ممكن است خود آنها باعث مرگ يا عوارض شديدتر شوند) و يا عدم هرگونه اقدام درمانى؟
آيا اگر پزشك با اقدام به درمان نامطمئن، موجب خسارت و مرگ مريض گردد; مسؤول است؟
آيا اگر اقدام به هيچ درمانى نكند (با توجه به علل و توضيحات فوق)، مسؤوليتى متوجه اوست؟
اين موضوع با توجه به اين نكته كه گاهى، فرصت هيچ گونه مشورت يا ارجاع بيمار به پزشكان متخصص و آگاه ديگرى وجود ندارد، مطرح است.
(در خاتمه جهت روشن شدن موضوع، مثالى ذكر مى شود: گاهى پزشكى كه داراى تجربه كافى نيست با بيمارى در حالت بيهوشى، مواجه مى شود كه نمى داند اين بيمار در اثر كمبود يا ازدياد قند بدنش، دچار بيهوشى شده است، در اين حالت طبيعى است كه درمان كاملا متناقض است و باعث اشتباه پزشك مى شود.
جواب: پزشكى، مانند ساير فنون و دانشها مراتب متعدّد دارد; و اگر طبابت و مداوا پيش از رسيدن به حد تخصّص جايز نباشد ـ همانگونه كه در سؤال اشاره
(صفحه 547)
شده ـ مسائل درمان با اختلال و كندى روبرو مى شود. و پزشك متخصص هم پيدا نخواهد شد، با صرف نظر از لوازم مذكوره، هر پزشكى در حد معلوماتى كه دارد، مى تواند بيمار را با دقت معاينه و داروى مورد اطمينان و مفيد را تجويز كند و براى رفع مسؤوليت، شرط عدم ضمان كند. پاسخ فروع مورد سؤال به شرح ذيل است:
الف ـ فراموشى دارو و عوارض بيمارى دو قسم است: 1 ـ پزشك مى داند نام و خصوصيات داروها را و عوارض بيماريها را فراموش كرده است. 2 ـ متوجه فراموشى خود نيست و خصوصيات داروها و عوارض بيماريها را در ذهنش مخلوط كرده، كه جواب اين دو فرض در جواب سؤال 2047 و 2048 گذشت ملاحظه شود.
ب ـ اگر پزشك اطمينان دارد كه داروى خاصى براى مريض مفيد است و احتمال مى دهد كه عوارض جنبى دارد; و يا مى داند عوارض سبك جنبى دارد; بايد مريض را مداوا كند، و شرط عدم ضمان كند. و اگر احتمال مى دهد كه دارو مفيد است و احتمال عوارض نيز مى دهد; ولى عوارض جبران پذير است، با شرط عدم ضمان مى تواند بيمار را درمان كند و مسؤول نيست. و در اين دو صورت اگر امكان ارجاع به پزشك ديگر نيست و مداوا نكردن براى بيمار خطر دارد، بر پزشك واجب است مداوا كند; و شرعاً نمى تواند او را به حال خود واگذارد، و جهت رفع مسؤوليت، شرط عدم ضمان كند و اگر اطمينان دارد كه عوارض جنبى دارو شديد و خطرناك است، حق مداوا ندارد و اگر مداوا كند مسؤول است. و در اين صورت، شرط عدم ضمان هم رفع مسؤوليت و ضمان نمى كند.
اما راجع به قسمت آخر سؤال، بايد گفت: در هر موردى كه پزشك ديگرى نيست، و پزشك اطمينان دارد كه اگر مريض را به حال خود واگذارد مى ميرد، و از سويى مرض و بيمارى را، يا دارو را صددرصد تشخيص نمى دهد، بايد بيمار را با داروهايى كه احتمال مى دهد مفيد است مداوا كند و براى رفع مسؤوليت، شرط عدم ضمان كند.
(صفحه 548)

روشهاى درمان

سؤال 2052 :در صورتى كه داروهاى كاملا مؤثر، به هر علتى در دسترس نباشد، آيا پزشك مى تواند داروهايى را كه احتمال مى دهد، مؤثر باشند، تجويز كند؟ در صورت عدم موفقيت، آيا پزشك در قبال عوارض احتمالى اين داروها و يا هزينه بيهوده اى كه بر بيمار تحميل شده، مسؤول و مديون است؟
جواب: با احتمال مؤثر بودن داروهاى موجود و اهميت مداوا، مى تواند تجويز دارو بكند و با شرط عدم ضمان، مسؤول نيست.

سؤال 2053 :گاهى اوقات (مثل برخى عفونتهاى نه چندان مهم) پزشك جهت تسريع بهبودى بيمار، يا اطمينان از اينكه داروى تجويزىِ وى بسيار قوى است و در مورد خيلى از عفونتها مى تواند مؤثر باشد، و يا به خاطر اينكه از هزينه درمان بيمار و مراجعات مكرر وى بكاهد، اقدام به تجويز داروهايى مى كند كه ضررهاى آنها كاملا شديد بوده و به اثبات رسيده است; و اين در حالى است كه شايد بتوان از طريق داروهاى ديگر كه ضرر بسيار كمترى دارند (ولى ممكن است با عدم اطمينان كامل و هزينه زيادتر همراه باشند) بيمار را معالجه كرد، با چنين فرضى، بهترين كار چيست؟ انتخاب راه سريع و پرخطر يا راه كم خطر و احياناً نامؤثر؟
جواب: بستگى به تميز و تشخيص پزشك دارد، هريك از دو راه را كه بهتر دانست، انتخاب كند.

سؤال 2054 :در برخى بيماريها (همانند فشار خون بالا، به علت عوامل ناشناخته ايجاد كننده آن)، طبق روش معمول (كه اجراى آن طبق علوم روز ضرورى است)، يك يا چند دارو، بكار برده مى شود، و در صورت عدم تأثير، داروهاى ديگرى بكار برده مى شود، الى آخر. با توجه به اينكه اين داروها از يك طرف، در همه افراد مؤثر نيستند و ممكن است نسبت به شخصى، در درمانهاى اوليه و نسبت به شخصى ديگر در درمانهاى آخر مؤثر باشند. و از طرف ديگر، هريك از داروها داراى عوارضِ خاصى هستند، آيا پزشك معالج (كه در حقيقت داروهاى مختلف را به ترتيب در مورد بيمار آزمايش مى كند) در قبال هزينه اضافه يا عوارض داروها مسؤول است؟
جواب: در فرض مذكور، اگر پزشك كوتاهى نكند و با دقت كامل بيمار را به
(صفحه 549)
وسيله داروها مداوا كند، با شرط برائت و عدم ضمان، مسؤول نيست.

سؤال 2055 :اگر بدانيم يا احتمال زياد بدهيم، كه يك بيمار در اثر نوعى بيمارى (مثل برخى سرطانها) بزودى خواهد مُرد; آيا مجازيم فقط براى افزايش طول عمر وى (هرچند به مدت كوتاه) روشهاى درمانى خطرناك و بسيار پرعارضه (مثل شيمى درمانى كه گاهى عوارض آن شديدتر از بيمارى اوليه است) را تجويز كنيم؟
جواب: اگر با معالجه، مقدار قابل توجهى كه عرفاً صدق ادامه حيات كند، بر عمر بيمار افزوده مى شود، لازم است معالجه و تجويز دارو شود; و با شرط برائت هم ضمانى و مسؤوليتى براى پزشك نيست.

سؤال 2056 :گاهى اوقات مطمئن هستيم كه نوعى بيمارى، بيمار را به زودى خواهد كشت; از طرفى مى دانيم كه يك عمل درمانى (مثل جراحى) ممكن است يكى از دو حالت بهبودى و افزايش عمر بيمار، يا تسريع در مرگ وى گردد. وظيفه ما در چنين حالتى چيست؟
جواب: در صورتى كه اميد به بهبود بيمار، با عمل درمانى و جراحى داريد; بايد عمل كنيد و با شرط عدم ضمان، مسؤول نيستيد.

درمان خانمهاى باردار

سؤال 2057 :اگر پزشك (با توجه به گستردگى موضوع) نداند و يا فراموش كرده باشد كه دارو يا روش تشخيصى وى براى خانمهاى باردار يا شيرده مضر است، مسؤوليت پزشك در صورت ايجاد عارضه در جنين يا مادر، در چه حدّ است؟
جواب: اگر پزشك متوجه است كه نمى داند، حق مداوا ندارد و اگر جهل مركب يا فراموشى عارض وى شده، با شرط عدم ضمان، مسؤول نيست.

سؤال 2058 :اگر پزشك دارو يا روش تشخيصى را كه در حال حاضر كاملا غير مضر شناخته شده، به خانم باردارى توصيه كند; اما بعداً مشخص گردد اين اعمال براى مادر يا جنين، كاملا مضر بوده اند (همانطور كه اين مورد در تاريخ پزشكى رخ داده است)، آيا پزشك در قبال عوارض حاصله از اين موارد، مسؤوليتى به عهده خواهد داشت؟
(صفحه 550)
جواب: در صورتى كه پزشك كوتاهى نكند و با دقت كامل بيمار را با داروهايى كه غير مضر شناخته شده، مداوا كند و شرط عم ضمان نيز بكند و بعداً كشف خلاف شود; مسؤول نيست.

سؤال 2059 :با توجه به اينكه باردارى، در هفته هاى اول، از روى ظواهر و گاهى با روشهاى ساده، چندان قابل تشخيص نيست و از طرفى بيشترين عوارض خطرناك روشهاى درمانى ـ تشخيصىِ مضر، در همين زمان (آن هم به صورت اختلالات شديد در جنين) رخ مى دهد. بنابراين چون به خاطر كمبود امكانات يا عدم فرصت كافى يا عدم تمايل بيمار به صرف هزينه هاى تشخيص باردارى، يا عدم اطلاع وى از باردارى خود و جواب منفى وى در مورد پرسش پزشك از باردارى، و حتّى گاهى عدم امكان تشخيص به وسيله روشهاى مدرن بخاطر جوابهاى منفى كاذب آزمايشات، پزشك نمى تواند تشخيص دهد، و يا نمى داند كه بيمار باردار است، روشهاى تشخيصىِ درمانى مختلف را براى وى به كار مى گيرد; حال در صورت ايجاد عارضه در مادر يا جنين، آيا پزشك معالج مسؤول است؟
جواب: اگر فرصت تأخير و يا امكان ارجاع به غير نباشد و پزشك معاينات لازم را انجام دهد و در عين حال شرط عدم ضمان كند، نسبت به عوارض حاصله براى مادر، مسؤول نيست. و نسبت به جنين هم اگر شرط برائت كند ـ خصوصاً با پدر او ـ مسؤول نيست. ولى اگر احتمال باردارى زن را مى داده و شرط برائت از پدر نكرده، احوط اين است كه نسبت به عوارض مربوط به جنين، با پدر او تصالح كند.

سؤال 2060 :به طور كلى آيا جواب منفى خانم بيمار، در مورد پرسش پزشك از حاملگى وى (چه خود بداند باردار است و به هرعلتى نگويد و چه نداند كه باردار است) از پزشك معالج در قبال عوارض احتمالى، رفع مسؤوليت مى كند؟
جواب: اگر از گفته خانم، اطمينان حاصل كرده و دقت لازم را كرده است; با شرط عدم ضمان، مسؤول نيست. و اگر عوارض مربوط به جنين باشد; احوط تصالح با پدر است.

سؤال 2061 :اگر پزشك از باردارى بيمار سؤال نكند، و وى هم متذكر نشود، مسؤوليت